عفاف و حجاب

در جهان کنونی، به رغم روند شتاب زده توسعه و تحول در زندگی مادی بشر و تنوع در ابزار، در دست یابی به مقاصد و اهداف انسانی و تأمین حق امنیت و حریت و بالاخره در بازیابی هویت ملت ها، موانع و بحران های متعددی ایجاد شده است که به شدت اذهان اندیشمندان جوامع را به خود مشغول ساخته است. توسعه پورنوگرافی، اباحی گری، تقدم اصالت لذت و قدرت و منفعت بر رعایت حقوق معنوی و حدود اخلاقی، گسترش خشونت، و غیره این پرسش را قوت می بخشند که طراحان جنگ سرد در حذف مرزهای جغرافیایی با گسترش ارتباطات چه چیزی جز تخدیر افکار و وارونه سازی رفتار را جست وجو می کنند؟ ازسوی دیگر، ملت های بیدار اسلامی در راستای حفظ هویت ملی و ارزش های دینی، در مقابله با این هجمه بی حد و حصر بایستی چه تمهیداتی لحاظ کنند تا حفاظت از حقوق معنوی و سلامت نسل، نفس، و عقل در آینده این ملت ها به صورتی شایسته رقم بخورد. در این راستا، حجاب و رعایت عفاف از مختصات ارزشی زن مسلمان در سراسر جهان است که ضرورت و بداهت عقلی و شرعی آن در داخل و خارج از ابعاد گوناگون واکاوی شده است، اما به سبب تأثیر عمیق آن در تحکیم ارزش ها، نفی هویت ابزاری از زنان، تأمین امنیت فرد و اجتماع، و غیره هم چنان به آن فراوان حمله می شود؛ بنابراین در جوامع اسلامی، بررسی و تحلیل موضوع از ابعاد گوناگون ضروری است و بایستی با ایجاد تحول ساختاری در پاسخ گویی از موضع انفعال به موضع فعال جهانیان را در این امر به واکنشی منطقی فرا خواند. در این نوشتار، بر اساس دغدغه های مذکور، اهتمام بر آن است که پشتوانه های منطقی ـ عقلانی حکم عفاف و حجاب در آیینه غایات و مقاصد و اصول اسلامی بررسی شود و تأملات اندیشمندان غیر اسلامی در ابراز نگرانی از مخاطرات موجود و ارائه شیوه های حکیمانه ازسوی اسلام در برون رفت از این بن بست با رویکرد پشتوانه های احکام شرعی بررسی شود.

این پژوهش با عنوان بررسی تأثیر عوامل مختلف بر فرهنگ حجاب و عفاف و ارزشهای اخلاقی در دبیرستانهای شهرستان گرگان برآمده است و برای بررسی عوامل، به چهار منبع یا ابزار کتب درسی، تعامل اولیای مدرسه با دانش آموزان، فعالیت پرورشی و محتوای ساعات پرورشی در انتقال فرهنگ دینی عفاف و حجاب، با عنوان اهداف جزئی پرداخته است. روش پژوهش توصیفی، جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش کلیه دانش آموزان دبیرستانهای شهرستان گرگان به تعداد 18433 نفر هستند که در سال تحصیلی 88-89 به تحصیل اشتغال دارند. این نمونه آماری برگرفته از جدول کرجسی و مورگان به تعداد 377 نفر که به روش تصادفی طبقه ای برحسب جنسیت انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه محقق، ساخته با 42 سؤال بسته پاسخ با پایایی 99 صدم در مقیاس 5 گزینه ای لیکرت با سطوح پاسخ خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد که به ترتیب از 5-1 نمره گذاری شده است. برای سؤالات آزمون، از آزمون کای اسکوئر استفاده شده است. پس از تجزیه و تحلیل، یافته های پژوهش نشان داد که هریک از ابزار انتخاب شده انتقال فرهنگ در آموزش و پرورش یعنی کتب درسی، تعامل اولیای مدرسه، ساعات پرورشی، فعالیت پرورشی در انتقال فرهنگ عفاف و حجاب مؤثر می باشند و دانش آموزان اطلاعات رفتار خود را از این منابع دریافت نموده اند.

سیاست ها به طور کلّی از مجموعه متنوعی از مبانی فلسفی، فقهی، حقوقی، ارزشی و ایدئولوژیک تغذیه می شوند که این مقاله از میان انواع گوناگون مبانی، بر مبانی ارزشی تمرکز دارد. مبانی ارزشی پذیرفته شده از سوی سیاست پژوهان و سیاست گذاران به گونه ای اجتناب ناپذیر در جریان سیاست پردازی و سیاست گذاری دخالت می کنند، گرچه به آنها تصریح یا حتی التفات نشود. این مقاله با رویکردی عقلانی – اجتهادی به بازخوانی مهم ترین مبانی ارزشی مؤثر بر سیاست پردازی عفاف و حجاب پرداخته است. بر اساس نتائج تحقیق، نظام اسلامی باید سیاست های خود در زمینه عفاف و حجاب را بر مجموعه ای از مبانی ارزشی استوار سازد که در چهار محور خلاصه می شوند: مبانی فقهی (شامل تکالیف فردی در زمینه های پوشش، نگاه به جنس مخالف و سایر روابط زن و مرد و تکالیف اجتماعی در سه حوزه تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت)، مبانی حقوقی (شامل حق آزادی، حق کرامت انسانی، حق حریم خصوصی و تلفیق حق گرایی و وظیفه گرایی)، چارچوب مرجع ارزش گذاری و نظریه جنسی.

شورای عالی انقلاب فرهنگی خط مشی «راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» را در سال 1384 تصویب کرد و در آن برای 26 نهاد و سازمان مسئولیت اجرایی در نظر گرفت، اما این خط مشی پس از گذشت 9 سال از تصویب، به صورت کامل اجرا نشده است و موانع متعددی در مسیر اجرای آن وجود دارد. در این پژوهش موانع اجرای خط مشی نام برده از طریق بررسی ادبیات نظری اجرای خط مشی عمومی و مصاحبه های انجام شده با خبرگان عرصه فرهنگ و خط مشی گذاری کشور با استفاده از روش تحلیل تم، تحلیل شد و 52 تم فرعی شناسایی شده در قالب 4 تم اصلی موانع مربوط به خط مشی، موانع مربوط به مجریان، موانع ساختاری و مدیریتی و موانع محیطی طبقه بندی شد. در ادامه برای آزمون نتایج از تکنیک دلفی فازی استفاده شد و 49 مانع تأیید نهایی شدند. اولویت بندی توصیفی نتایج نشان می دهد موانع مربوط به خط مشی بیشترین اهمیت و موانع مربوط به مجریان کمترین اهمیت را دارد.

هدف : یکی از مهم ترین وظایف نخبگان و فعالان عرصه فرهنگی، ارائه طرحهای نو و کارامد به منظور ارتقای فرهنگ عفاف و حجاب زنان جامعه اسلامی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مجازی طرح «حبل المتین» با مبنای تفسیر تنزیلی آیات عفاف و حجاب، بر رشد پایبندی به حجاب دانشجویان دختر انجام شد. روش: طرح حبل المتین با استفاده از مراحل و راهبردهای آموزه های قرآنی عفاف و حجاب، بر اساس تفسیر تنزیلی به دست آمد. در ادامه از جامعه آماری600 نفره دانشجویان دختر در حال تحصیل دانشگاه آزاد اسلامی واحد اندیمشک، 30 نفر به روش نمونه گیری تصادفی، انتخاب و در دوگروه 15 نفره آزمایش وکنترل، جایگشت شدند. گروه آزمایش به مدت 30 روز در فضای مجازی، تحت آموزش طرح حبل المتین قرارگرفتند. برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه معتبر هشت گویه ای «مقیاس اسلامی پایبندی به حجاب» با روایی 09/. استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ در این پژوهش، 75/0 به دست آمد؛ لذا پرسشنامه از پایایی لازم برخوردار بود. تجزیه و تحلیل داده ها با روش تحلیل کواریانس چندمتغیّره مانکوا انجام شد. یافته ها: 38 درصد از تفاوتهای فردی در پس آزمون، مربوط به تأثیر آموزش مجازی طرح حبل المتین بود. به ترتیب، آموزش مراحل سه گانه شناخت اصول دین، فرهنگ سازی غیر مستقیم عفاف و حجاب با تأکید غالب بر عفاف و تشریع روشن احکام عفاف و حجاب، منجر به رشد مؤلفه های «نگرش به حجاب» و «التزام عملی به حجاب» و در نهایت، رشد «پایبندی به حجاب» شد. نتیجه گیری: آموزش طرح حبل المتین در فضای مجازی، پابندی به حجاب دانشجویان دختر را به گونه معناداری افزود.

مهار کردن خود و نظم دهی به رفتار و افکار، از ارکان بنیادین و رموز موفقیت انسان ها در ابعاد شخصیتی و اجتماعی است و بدون آن نمی توان به اهداف والای انسانی دست یافت. حیا به عنوان یک موهبت الهی، یکی از مهم ترین عوامل حفظ و بقای عفت عمومی است که نه تنها در همه ادیان و مذاهب الهی بر آن تأکید شده است؛ بلکه عقل بشری نیز آن را تأیید می کند. با توجه به این اهمیت، پژوهش حاضر درصدد است تا با روش اسنادی و توصیف و تحلیل داده ها، ضمن مفهوم شناسی حیا و واژه های معادل آن، به موضوع فعالیت بانوان در جامعه با رعایت حیا و عفت و نیز چگونگی حضور آنان با کمترین آسیب در آموزه های اسلام بپردازد. بدین منظور ابتدا شخصیت زن به صورت مختصر مطرح شده و سپس قلمرو حضور زنان در جامعه با حفظ شرایط و حدودی که اندیشه اسلامی برای آن مشخص کرده، بیان شده است. نتایج نشان داد که زنان چگونه می توانند با حفظ حیا و وجهه انسانی خود، در فعالیت های اجتماع همراه مردان مشارکت داشته باشند. رویکرد این تحقیق اسلامی است و به مناسبت از مباحث روان شناسی نیز استفاده شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر، شناسایی عُمق و ابعاد دو مفهوم "عفاف و حجاب" و "امنیت اجتماعی" از منظر قرآن و تبیین رابطه آن ها در نظام اجتماعی مطلوب قرآن کریم است. روش : روش شناسی پژوهش حاضر از نوع تحلیل محتوای کیفی است که بر اساس آن  آیات قرآن کریم متناسب با عنوان پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته و بر اساس آن تأثیر عفاف و حجاب با امنیت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که امنیت اجتماعی، یکی از عمده ترین اهداف اساسی تشریع حجاب است و حجاب و عفاف کارکردهای مشخصی برای امنیت اجتماعی جامعه دارد که ازجمله ی آن ها سلامت روابط اجتماعی و بستن راه های نفوذ بیگانگان است. یافته ها: فهمِ مبتنی بر قرآن از جایگاه حیاتی و نسبت این دو مفهوم، علاوه بر تعمیق معرفت دینی و جهت دادن صحیح برای دستیابی به اصلی ترین نیازهای واقعی انسان و جامعه انسانی، ارائه راهکار تضمینیِ برون رفت از بحران های اخلاقی و اجتماعی است که اساسی ترین نیازهای انسان امروز یعنی آرامش و امنیت را با چالش های جدی مواجه کرده است.