مطالعات تربیتی و روانشناختی خانواده

این پژوهش با هدف بررسی کارکردهای تربیتی مهر و اقتدار در روابط زوجین انجام شده است. روش به کار رفته در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است. برای دستیابی به این هدف ابتدا با مراجعه به منابع دینی از جمله قرآن کریم، کتاب های روایی و تفسیری و نیز منابع روان شناسی، مطالب و موضوعات مرتبط با مهر و اقتدار، گردآوری و سپس با توجه سؤالات پژوهش و محورهایی که برای این تحقیق در نظر گرفته شده بود؛ مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که اگر نقش همسران به صورت درست و مناسب و بر اساس الگوی تعاملی مهر و اقتدار اجرا شود، کارکرد تربیتی خانواده سالم و بهنجار خواهد بود. این کارکردها عبارتند از: رضایتمندی از زندگی زناشویی، رشد و تعالی زوجین، غنی سازی روابط زوجین، تقویت خودپنداره مثبت زوجین، ارضای نیازهای عاطفی زوجین و نیز تثبیت نقش ها در تعامل زوجین. 

  بررسی و مطالعه آموزه های دینی راهکارهای مختلفی در جهت کاهش ناهنجاری های اخلاقی به دست می دهد. در این راستا مقاله حاضر درصدد آن است که به بررسی نقش حجاب در کاهش ناهنجاری های اخلاقی بپردازد و با مصونیت بخشی در حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی در ترویج فرهنگ حجاب مؤثر واقع شود. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با تأکید بر آیات و روایات، نمونه هایی از ناهنجاری های اخلاقی را که عدم رعایت حجاب می تواند بر «ایجاد» یا «تشدید» آن ها تأثیرگذار باشد، بیان نموده است. پس از بررسی های به دست آمده، یکی از مهم ترین دستاوردهای تحقیق حاضر این است که حجاب موجب کاهش برخی ناهنجاری های اخلاقی همچون قانون گریزی، بی حیایی، خشونت علیه زنان، حرص، بی غیرتی، جسارت بر ارتکاب گناه، بی عفتی، غفلت از خداوند، ضایع کردن حقوق دیگران در حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی می شود.

 دین مبین اسلام به فرزندآوری و فرزندپروری اهتمام ویژه ای دارد و آن را موجب افزایش کیفیت زندگی دنیوی و اخروی می داند. این در حالی است که فرهنگ استعماری غرب، نسخه فرزند کمتر زندگی بهتر را برای جوامع اسلامی تجویز می کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای، کوشیده است با بررسی نقش فرزند در افزایش کیفیت زندگی، والدین را به فرزندآوری و فرزندپروری ترغیب کند تا زندگی باکیفیت تری را تجربه کنند. دستاوردهای پژوهش حاضر نشان داد که فرزندآوری و فرزندپروری، موجب بالارفتن کیفی زندگی مادی و معنوی و افزایش اقتدار خانواده و جامعه است و فرزندان صالح نه تنها در پیشامدهای روزگار، یاریگر و تسهیل کننده مشکلات و به دلیل پاکی و رفتار نیکو، روشنی چشم خانواده و موجب عزت و شادکامی هستند؛ بلکه اجر اخروی آن، سرمایه مهم معنوی و صدقه جاریه برای والدین است و به دلیل برخورداری از سهم الرزق در نزد خدای رازق، وسعت دهنده رزق خانواده و جامعه و تداومگر فرهنگ حیات بخش و باکیفیت توحیدی از نسلی به نسل های آینده هستند.  

یکی از کارکردهای مهم و مؤثر خانواده در فرایند تربیت فرزندان، کارکرد نظارتی آن است. اجرایی کردن و کاربست این کارکرد، نیازمند راهکارهای مختلفی است. این نوشتار درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع تفسیری و تربیتی به بررسی راهکارهایی که قرآن برای نظارت در خانواده بیان کرده است، بپردازد. یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که نظارت بر اعضای خانواده می تواند به دو طریق بیرونی و درونی صورت گیرد. در نظارت بیرونی انگیزه افراد از انجام صحیح امور، نوعی ترس از مجازات یا علاقه مندی به پاداش و تشویق است، اما در نظارت درونی حالتی در درون افراد، آن ها را به انجام صحیح امور وادار می کند. با توجه به نگاه قرآن به مسئله نظارت خانواده، اگر هر دو نوع نظارت از سوی والدین در خانواده انجام گیرد؛ خانواده در کارکرد نظارتی خود، موفق بوده است. 

امروزه یکی از آسیب های جدی فراروی جامعه انسانی، ناپایداری و تزلزل در خانواده ها و فقدان آرامش و روابط مستحکم میان اعضای خانواده است که در صورت غفلت، ضربه های سنگین و جبران ناپذیری بر پیکره جامعه اسلامی وارد خواهد کرد. این در حالی است که با تحقق الگوی اسلامی در جامعه و شکل گیری سبک زندگی بومی و اسلامی در خانواده، به راحتی می توان مانع گسترش چنین مشکلاتی شد. تحقق این امر مهم، منوط به ارائه و تبلیغ انواع سبک های زندگی مقبول و منطبق با آموزه های دینی و اسلامی است. از این رو در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش توصیفی به ارائه نکات مهم اخلاقی تربیتی همچون صله رحم، ارتباط کلامی، نوازش کلامی، نحوه صدا کردن والدین، جایگاه پدر و رهبر، اهمیت سلام، صریح بودن، دقت در امور و ... در محدوده حدیث کساء پرداخته شود.

مهار کردن خود و نظم دهی به رفتار و افکار، از ارکان بنیادین و رموز موفقیت انسان ها در ابعاد شخصیتی و اجتماعی است و بدون آن نمی توان به اهداف والای انسانی دست یافت. حیا به عنوان یک موهبت الهی، یکی از مهم ترین عوامل حفظ و بقای عفت عمومی است که نه تنها در همه ادیان و مذاهب الهی بر آن تأکید شده است؛ بلکه عقل بشری نیز آن را تأیید می کند. با توجه به این اهمیت، پژوهش حاضر درصدد است تا با روش اسنادی و توصیف و تحلیل داده ها، ضمن مفهوم شناسی حیا و واژه های معادل آن، به موضوع فعالیت بانوان در جامعه با رعایت حیا و عفت و نیز چگونگی حضور آنان با کمترین آسیب در آموزه های اسلام بپردازد. بدین منظور ابتدا شخصیت زن به صورت مختصر مطرح شده و سپس قلمرو حضور زنان در جامعه با حفظ شرایط و حدودی که اندیشه اسلامی برای آن مشخص کرده، بیان شده است. نتایج نشان داد که زنان چگونه می توانند با حفظ حیا و وجهه انسانی خود، در فعالیت های اجتماع همراه مردان مشارکت داشته باشند. رویکرد این تحقیق اسلامی است و به مناسبت از مباحث روان شناسی نیز استفاده شده است.