توانمندی های فناورانه

دستیابی و بهره برداری از فضا به واسطه توانمندی های فناورانه فضایی به دست می آید. اجرای برنامه ده ساله اول فضایی، ابلاغ سند جامع توسعه هوافضا و دستاوردهای فضایی، مبین توانمندسازی کشور در این عرصه راهبردی است. دستیابی به فناوری در کشورهای درحال توسعه مبتنی بر یادگیری و خرید فناوری است که به دلایل شرایط سیاسی، نحوه ایجاد و رشد فناوری های فضایی در ایران این گونه نیست. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدلی جهت تجویز عوامل توانمندساز فناورانه فضایی ایران انجام شد. واحد تحلیل، بخش فضایی و دوره زمانی از پیش از انقلاب اسلامی تاکنون می باشد. در این پژوهش بعد از مطالعات اسنادی و انجام مصاحبه های اکتشافی، داده های کیفی جمع آوری شد و از طریق تحلیل محتوا و کدگذاری، مدل استخراج گردید. در بخش مطالعات کمّی با استفاده از پرسشنامه عوامل به دست آمده از مصاحبه های اکتشافی مورد قضاوت جامعه آماری قرار گرفته و اهمیت آن ها از طریق بار عاملی به صورت کمی مشخص شده است؛ طی انجام پژوهش، بیش از 60 عامل در قالب 8 مؤلفه به عنوان عوامل توانمندساز فناوری فضایی کشور با چارچوب سند جامع توسعه هوافضا شناسایی شدند. پایش و توجه به این عوامل در وضعیت کنونی که بخش فضایی درگیر چالش های فراوانی در سطح سیاست گذاری، اولویت دهی و تخصیص منابع برای پیشبرد برنامه های فضایی است می تواند باعث شتاب هرچه بیشتر در اکتساب و توسعه توانمندی های فناورانه مورد نیاز شود.

این مقاله به بررسی انباشت توانمندی های فناورانه1 در بنگاه های عرضه کننده کالاهای سرمایه ای پیچیده2 در کشورهای در حال توسعه می پردازد و مبتنی بر مطالعه موردی اکتشافی در یک بنگاه ایرانی عرضه کننده نیروگاه های برقابی می باشد. این مطالعه، چارچوب های موجود از توانمندی های فناورانه در متون را به عنوان نقطه شروع کار میدانی استفاده می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که این چارچوب ها که عموما براساس تجارب همپایی3 در صنایع تولید انبوه در کشورهای آسیایی شکل گرفته اند برای درک انباشت توانمندی های فناورانه در کالاهای سرمایه ای پیچیده که در تعداد کم یا در قالب پروژه عرضه می شوند کفایت نمی کند. مقاله چارچوبی جایگزین را بر اساس یافته های تحقیق پیشنهاد می دهد و الزامات یافته ها را از ابعاد نظری، سیاست گذاری و استراتژی بنگاهی بررسی می کند.

" شرکت های دانش بنیان" می توانند نقشی کلیدی در رشد و توسعه علم و فناوری  که در سالیان اخیر مورد توجه سیاستگذاران و همچنین بسیاری از کارآفرینان در کشور قرار گرفته است، ایفا کند. اما به نظر می رسد که ممکن است درک دقیقی از عوامل موثر بر عملکرد شرکت های دانش بنیان در داخل کشور وجود نداشته باشد. این مطالعه قصد دارد با بررسی توانمندی های سازمانی موثر بر موفقیت شرکت های دانش بنیان و مقایسه آنها با توانمندی های ذکر شده در منابع موضوع، به این مهم دست پیدا کند. در این مطالعه 4 شرکت مرتبط با مرکز رشد فناوری های پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف مورد کاوی شده و نتایج مصاحبه ها به صورت مقایسه ای تحلیل شده اند. در نهایت، توانمندی هایی که شرکت ها به صورت مشترک از آنها برخوردار بوده اند، توانمندی هایی که فقدان آنها برای ش رکت ها چالش آفرین بوده است، توانمندی هایی که در ادبیات مطرح بوده و شرکت ها از آنها برخوردار نبوده ولی برای آنها چالش آفرین نبوده اند و در نهایت تفاوت شرکت ها در برخورداری از توانمندی های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در انتها درس هایی که برای مدیریت و سیاستگذاری در حوزه فناوری و شرکت های دانش بنیان از این مطالعه می توان آموخت مورد بحث قرار می گیرد.

طی توسعه صنعتی ایران، با وجود سرمایه گذاری های چشمگیر و تمرکز روی صنعت بالادست پتروشیمی، نسبت به توسعه صنایع رقابتی میانی و پایین دست غفلت شده است. این امر منجر به عملکرد صادراتی قابل قبول در بالادست شده، اما منافع حاصل از توسعه صادرات صنایع میانی و پایین دست ناچیز بوده است. این مقاله به دنبال تحلیل دلایل این شرایط از منظر توانمندی های فناورانه بنگاه ها می باشد. در این راستا ابتدا طی مطالعه اکتشافی پیشینه، ابعاد توانمندی های فناورانه شناسایی و طی مصاحبه با دوازده خبره با شرایط این صنایع تطبیق داده شد. سپس با استفاده از پرسشنامه، این ابعاد در 128 بنگاه فعال در سه صنعت پلاستیک، شوینده، و رنگ و رزین ارزیابی و با روش تحلیل"اهمیت- عملکرد"، با یکدیگر مقایسه شدند. بر اساس نتایج، نقطه قوت این صنایع محدود به توانمندی های اجرای پروژه و مهندسی فرآیند است، درحالیکه نقاط ضعف آنها توانمندی های پیش ازسرمایه گذاری، یادگیری، مهندسی صنعتی، مهندسی محصول، و پیوند و شبکه سازی می باشد. اما چالش کلیدی این بنگاه ها، توانمندی های مکمل است که از جمله می توان به مولفه های بازاریابی، ایجاد شبکه های فروش و کانال های توزیع متنوع، مدیریت برند، توسعه خدمات و دیگر ابعاد اشاره داشت. اگرچه مدیران این مولفه ها را در"عملکرد" بسیار ضعیف ارزیابی کردند، اما برای آنها "اهمیت" بالا نیز قائل نشدند. دلایل این امر استمرار غلبه رویکرد جایگزینی واردات، کمبود نیروی متخصص، عدم برنامه ریزی بلندمدت برای حضور پایدار در بازارهای منطقه ای، و انحراف در سیاست های حمایت از صادرات است. مقاله پیشنهاد می دهد که بنگاه ها در ارتقاء توانمندی های مکمل، تلاش های هدفمندی را با حمایت نهادهای دولتی ذی ربط، صورت دهند.

ایران از جمله بزرگ ترین کشورهای منبع محور و صاحب ذخایر نفت و گاز در جهان است؛ اما شکاف فناورانه بین صنعت نفت ایران با بنگاه های جهانی و کم توجهی به توسعه توانمندی های داخلی اکتشاف و تولید و ساخت تجهیزات بالادست صنعت نفت منجر به سهم پایین تامین تجهیزات بالادستی نفت از داخل و وابستگی بیش از حد به خارج شده است. در این پژوهش ابتدا، طی مرور پیشینه، با نگاه کلان به منابع طبیعی از جمله نفت و گاز در فرآیند توسعه اقتصادی، عوامل تاثیرگذار بر توانمندی های فناورانه بنگاه های تامین کننده احصا شد. با استفاده از این چارچوب مفهومی، سوالات مصاحبه تنظیم و بعد از انجام مصاحبه های پژوهشی و تحلیل آن با روش تحلیل مضمون، مدل نهایی عوامل تاثیرگذار بر ارتقای توانمندی های فناورانه بنگاه های تامین کننده تجهیزات صنایع بالادستی نفت ایران (پمپ سازان) که شامل یادگیری و نوآوری، تامین مالی، راهبرد توسعه فناوری، و منابع انسانی، جزو عوامل تاثیرگذار اولیه در سطح بنگاه و سیاست های دولت، شرکت های اکتشاف و تولید، زیرساخت های سخت و نرم و نظام ارزیابی و رتبه بندی تامین کنندگان به عنوان عوامل تاثیرگذار در سطح کلان می باشند، شناسایی و ارائه شد.