شبکه نوآوری

شبکه نوآوری رویکردی قابل توجه برای توسعه نوآوری در کشورهای پیشرفته است. رویکرد شبکه سازی به ویژه در مورد توسعه فناوری های پیشرفته مؤثر می باشد. همچنین شناسایی ابعاد مهم در توسعه شبکه های نوآوری می تواند به برنامه ریزی و خط مشی گذاری مناسب برای هر صنعت کمک کند. در این پژوهش با بررسی پیشینه پژوهش در حوزه شبکه نوآوری به استخراج ابعاد گوناگون مؤثر بر آن در صنعت فناوری اطلاعات کشور پرداخته شده است. هدف از پژوهش انجام مقایسه بین و درون این مؤلفه ها و ارزیابی وضعیت کنونی آن ها می باشد. به این منظور پس از تأیید ابعاد به وسیله خبرگان، پیمایشی برای ارزیابی این ابعاد در شرکت های فناوری اطلاعات در هفت استان کشور اجرا شد. در این پژوهش ابعاد توانمندی شرکت ها، تعبیه شدگی، مساعد بودن محیط، خودسازمان دهی، یادگیرنده بودن، کیفیت تعامل ها، نوآوری و اثربخشی شبکه نوآوری ارزیابی شد. این ابعاد بر اساس شاخص های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت و نتایج تحلیل شد. براساس نتایج حاصل شده از طریق مقایسه مؤلفه های سازنده این ابعاد و بین ابعاد با یکدیگر، وضعیت کنونی آن ها استحصال شد که می تواند در سیاست گذاری ها مورد توجه قرار گیرند. نتایج بیانگر تفاوت معنادار وضعیت این مؤلفه ها می باشد.

این تحقیق به منظور درک منطق حاکم بر رفتار بازیگران بخش دارویی ایران صورت گرفته است که دلیل آن پی بردن به رفتار نوآورانه بنگاه های این بخش است. به همین منظور، از تئوری شبکه سازی و تحلیل شبکه های اجتماعی، به منظور احصاء رفتار کنش گران، استفاده شده است. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی الزامات شکل گیری شبکه نوآوری است که از منظر رفتار بنگاه در بخش دارویی ایران، انجام شده است. به عبارتی دیگر، شناخت منطق قاعده بنگاه داری در این بخش، می تواند به فهم رفتاری این کنش گر، یاری رساند. بر این اساس، پژوهش حاضر با استراتژی مطالعه چندموردی، نوعی تحقیق اکتشافی، توسعه ای و کیفی است که داده های آن از طریق اسناد و مدارک مرتبط با فعالیت های نوآوری بنگاه، پرسشنامه و مصاحبه های عمیق در بستر مطالعه 42 بنگاه دارویی و مطالعه 8 مورد نوآوری محصول جمع آوری شده است و سپس از طریق شاخص های تحلیل شبکه های اجتماعی، قاعده بنگاه داری در بخش دارویی ایران تحلیل و با الزامات شکل گیری شبکه نوآوری در این بخش سنجیده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که بنگاه های دارویی ایران در یک بستر عدم شفافیت اطلاعاتی با بهره گیری از قاعده عدم تقارن اطلاعات فعالیت دارند و عمده نوآوری های شکل گرفته در این صنعت نه به دلیل تحقیقات و توانمندی های نوآورانه بوده بلکه از طریق روابط غیررسمی و ایجاد فضای بسته رقابتی محصول دارویی مورد نظر هدف گیری شده اند و با لابی گری و ایجاد یک فضای نسبتاً امن بازار با تضمین سهم بازار محصول، دانش فنی وارد مرحله سنتز، فرمولاسیون و تولید و توزیع شده است که در مراحل مذکور ردپای ایمن سازی سهم بازار، قابل رویت است.

فناوری خودروی برقی، یک تغییر الگوواره در تولید خودرو محسوب می شود و ظرفیت ایجاد تحول بزرگی در صنعت حمل و نقل را دارا می باشد و البته مستلزم سرمایه گذاری بسیار زیادی است. لذا راهی جز همکاری های شبکه ای برای توسعه این فناوری وجود ندارد. سوال اصلی این پژوهش دستیابی به الگوی مناسب ایفای نقش و توانمندی های مورد نیاز برای میاندار شبکه نوآوری صنعت خودروی برقی ایران است.به همین منظور با استفاده از مدل های موجود، قابلیت های اجرای نقش مورد نیاز در نهاد میاندار شناسایی شده و با روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی با شرایط کشور تطبیق داده شده است. به منظور ساختاردهی قابلیت های متنوعی که یک میاندار شبکه باید داشته باشد، از روش مدل سازی ساختاری تفسیری استفاده شده است. با برگزاری 10 مصاحبه نیمه ساخت یافته با خبرگان مرتبط با موضوع تحقیق و مطالعه اسناد مرتبط، 12 قابلیت برای میاندار شبکه تعیین شد و روابط متقابل میان قابلیت ها مورد تحلیل قرار گرفت. در نهایت مدلی از قابلیت های میاندار شبکه نوآوری خودروی برقی در ایران ارائه شده است، که قابلیت های دوازده گانه را براساس اهمیت و تأثیرگذاری به 6 سطح طبقه بندی کرده است. زیر بنایی ترین قابلیت ها شامل پردازش دانش و حفاظت دانش می باشد. علاوه بر این در قالب تحلیل نمودار قدرتِ نفوذ - وابستگی نیز به تبیین ارتباط قابلیت ها پرداخته شده است.

شبکه های نوآوری به مجموعه از شرکت ها و نهاد ها اطلاق می گردد که در کنار هم برای یک هدف مشترک که همان توسعه دانش و نوآوری می باشد، تلاش می کنند. اهمیت این شبکه سازی ها در حوزه های فناورانه همچون زیست دارو قابل توجه می باشد. هدف این پژوهش بررسی نقش ناهمگونی شبکه بر قابلیت های شبکه ای و عملکرد دانشی شرکت ها در شبکه های زیست دارویی می باشد. به این منظور، ضمن شناسایی ابعاد و مؤلفه های اصلی از طریق مبانی نظری و مصاحبه با پانزده خبره حوزه زیست دارویی، برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش، نسبت به تدوین مدل اقدام گردید. به منظور بررسی فرضیات پژوهش، پرسشنامه های جمع آوری شده از تعدادی از شرکت های دانش بنیان زیست دارویی در سراسر کشور با روش مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار Smart Pls مورد تحلیل قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده نقش ناهمگونی شبکه بر قابلیت های شبکه ای و عملکرد دانشی شرکت ها در شبکه ها مورد تائید قرار گرفت. همچنین یافته ها نشان داد که ناهمگونی شبکه از طریق توسعه قابلیت شبکه ای بر عملکرد دانشی شرکت ها نقش مؤثرتری دارد و قابلیت های شبکه ای نقش متغیر میانجی در رابطه بین ناهمگونی دانشی شبکه و عملکرد دانشی شرکت ها در شبکه دارد. بر این اساس پیشنهاد می گردد شرکت ها برای حضور موفق در شبکه های نوآوری در جهت برقراری ارتباط با طیف گسترده ای از اعضای شبکه با ماهیت های گوناگون اقدام نمایند و قابلیت های شبکه ای خود را توسعه دهند.

نوآوری عامل برتری ملت ها و ایجاد ثروت و دستیابی به پیشرفت محسوب می شود. کشورهای مختلف برای توسعه نوآوری، سیاست ها و برنامه های خاصی را تدوین و پیاده سازی می کنند. یکی از راهکارهای توسعه فناوری های پیشرفته و نوآوری، رویکرد شبکه های نوآوری است. این شبکه ها مبتنی بر همکاری و یادگیری هستند. در دهه اخیر، تأکید قابل توجهی بر خودسازمان دهی شبکه های نوآوری و یادگیرنده بودن آنها شده است. اما با این وجود، خلاء بررسی نحوه بهبود آن و تبیین دقیق آثار و پیش نیازهای آن در ایران وجود دارد. پژوهش حاضر با این هدف، به بررسی شبکه های نوآوری در پارک علم و فناوری اهواز پرداخته است. روش پژوهش کمّی و از نوع پیمایش با ابزار پرسشنامه است. برای تأیید روایی پرسشنامه با 11 نفر از خبرگان مصاحبه انجام و سپس پرسشنامه ای بین شرکت های پارک علم و فناوری توزیع شد. تعداد 25 شرکت در این پژوهش مشارکت نمودند. جهت تحلیل داده ها از آزمون های رگرسیون و تحلیل مسیر با نرم افزار SPSS استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده، عوامل مختلفی نظیر توانمندی شرکت ها، تعبیه شدگی شبکه و محیط مساعد می توانند تأثیر گوناگونی بر توسعه همکاری ها، خودسازمان دهی و یادگیرنده بودن شبکه داشته باشند. همچنین خودسازمان دهی و یادگیرندگی این شبکه نیز تأثیر گوناگونی بر توسعه برونداد نوآوری و اثربخشی شبکه دارند.

در پژوهش حاضر روشی برای قیاس ساختار و عملکرد اشاعه نوآوری بین بخش های اقتصادی در ایران با چین و تایوان بیان شده است. شبکه اشاعه نوآوری بین بخشی از جریان های هزینه های تحقیق و توسعه ساخته می شود که با استفاده از داده های موجود در جداول داده ستانده و هزینه تحقیق و توسعه هر بخش قابل محاسبه اند. این شبکه در سطوح انفرادی، ملی و گروهی وجود دارد و به بررسی بخش های واقع در شبکه اشاعه نوآوری و عملکرد هر بخش می پردازد. نتایج بررسی در ایران در سطح انفرادی نشان می دهد که مهم ترین بخش ها عبارتند از فلزات اصلی و محصولات فکری که وضعیت بهتری نسبت به همتایان شان در چین و تایوان دارند. اما وضعیت دیگر بخش ها در ایران قابل قیاس با مشابهات موجود در چین و تایوان نیست. شرایط دیگر بخش ها در ایران این گونه می نماید که بیش تر آن ها از لحاظ نوآوری نیازمند به بخش های اصلی یاد شده اند. همچنین درباره خوشه ها، نتایج بیانگر این حقیقت است که خوشه ها به مثابه زیرمجموعه ای بسیار مهم از شبکه اشاعه نوآوری در ایران عملکردی ضعیف دارند. در سطح ملی، شبکه اشاعه نوآوری تایوان از دو رقیب خود بسیار تواناتر است و ایران و چین شرایطی کمابیش یکسان دارند.

براساس سند راهبردی توسعه فناوری نانو، ایران می بایست طی یک دوره ده ساله و تا پایان سال 92 به رتبه پانزدهم در سه شاخص تولید علم، فناوری و بازار دست می یافت. کسب رتبه چهارم در تولید علم در سال 92 نشان از موفقیت چشم گیر این برنامه در شاخص علم بوده، اما دو شاخص دیگر علیرغم تمام تلاش ها از رتبه جهانی خوبی برخوردار نیستند. عدم دستیابی به هدفگذاری های انجام شده در شاخص های فناوری و بازار و یا به عبارتی، سرعت کم نوآوری در این حوزه با وجود نرخ بالای تولید علم، یک مساله پیجیده و پویاست که نیازمند استفاده از رویکرد سیستمی در تحلیل آن می باشد، از آنجا که این شبکه ها درقالب سیستم های پیچیده انطباقی مورد مطالعه قرار می گیرند، استفاده از روش تحلیل شبکه های اجتماعی در شناسائی ساختار آنها مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله ساختار شبکه نوآوری نانو ایران درحوزه سلامت را با روش تحلیل شبکه های اجتماعی مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که ساختار شبکه از نوع آزاد مقیاس می باشد و از آنجا که در این نوع شبکه ها، قدرت متمرکز است شبکه از کارایی لازم برخوردار نبوده و سرعت نوآوری در آن بسیار پائین است. لذا در کنار انواع سیاستگذاری های انجام شده برای توسعه فناوری نانو در کشور، سیاستگذاری هدفمند برای ارتقای سطح همکاری ها به گونه ای که ساختار شبکه به سمت ساختارهای کارآمد حرکت کند - تا سرعت نوآوری در آن افزایش یابد- یک ضرورت محسوب می شود.

سامانه های محصول پیچیده یکی از عوامل ایجاد مزیت رقابتی در اقتصاد مدرن است. ویژگی هایی مانند ساختار شبکه ای و حضور بازیگران متعدد با زمینه های دانشی متنوع، سبب می شود تا سازمان یکپارچه ساز یا هاب الگوهای همکاری متفاوتی را در مواجهه با هر یک از بازیگران انتخاب کند. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که بر اساس ویژگی های مختلف مرتبط با هر یک از بازیگران، محتوای دانش و فناوری مورد تعامل و سایر ویژگی های ارتباطی میان طرفین، کدام یک از الگوهای همکاری فناورانه در این شبکه ها پیشنهاد می شود. پس از مرور ادبیات، شش شاخص اصلی برای تعیین نوع همکاری فناورانه با سه گروه بازیگر اصلی شامل شرکت های بزرگ و متوسط صنعتی، شرکت های نوپای فناوری محور و دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی شناسایی شد. سپس شش روش اصلی در همکاری های سازمان یکپارچه ساز با سایر بازیگران شامل برون سپاری، لیسانس، اتحاد راهبردی، تحقیق و توسعه مشترک، سرمایه گذاری مشترک و ادغام و اکتساب مدنظر قرار گرفت. در نهایت با استفاده از روش تحلیل مد خوشه ای و محاسبه ضریب توافق درونی، الگوی پیشنهادی برای همکاری بر اساس وضعیت همکاری در هر یک از شاخص های شش گانه مشخص شد.  

پژوهش حاضر با هدف طراحی مدل برندسازی محصولات سبز در صنعت روغن موتور انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل خبرگان و صاحب نظران دانشگاهی حوزه بازاریابی و برندسازی و تعدادی از مدیران بازاریابی خبره صنعت روغن موتور می باشند. نمونه آماری به روش هدفمند قضاوتی به تعداد 14 نفر انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها شامل مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان بوده است. روایی سؤالات مصاحبه به روش محتوایی و پایایی آن با اجرای روش بازآزمون (883/0) تأئید گردیده است. تجزیه و تحلیل داده ها با رویکرد کیفی و با استفاده از روش نظریه پردازی داده بنیان انجام شد و فرآیند کدگذاری در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی اجرا گردید. براین مبنا، یکایک اجزای پارادایم کدگذاری تشریح و مدل برندسازی محصولات سبز در صنعت روغن موتور ترسیم گردید و در پایان نظریه ای مبتنی بر 18 قضیه حکمی خلق شد. مبتنی بر مدل احصاء شده، شرایط علّی (شامل شرایط بخش خصوصی و شرایط بخش عمومی)، مقوله محوری (فرآیند برندسازی محصولات سبز)، بسترسازها (شامل راهبری برندسازی سبز، سرمایه های فکری سبز و زیرساخت های تولید و فناوری سبز)، عؤامل زمینه ای (شامل عؤامل محیطی در دو حوزه محیط داخلی و خارجی صنعت)، راهبردها (شامل پیاده سازی راهبردهای برندسازی سبز، هویت سازی برند سبز، برقراری ارتباطات یکپارچه برند سبز، و برندسازی مشترک) و پیامدها (پیامدهای نگرشی و کارکردی برند سبز) در مدل پارادایمی تبیین و در نهایت روابط بین آنان در مدل انتخابی نظریه پردازی گردید.

ایران از جمله بزرگ ترین کشورهای منبع محور و صاحب ذخایر نفت و گاز در جهان است؛ اما شکاف فناورانه بین صنعت نفت ایران با بنگاه های جهانی و کم توجهی به توسعه توانمندی های داخلی اکتشاف و تولید و ساخت تجهیزات بالادست صنعت نفت منجر به سهم پایین تامین تجهیزات بالادستی نفت از داخل و وابستگی بیش از حد به خارج شده است. در این پژوهش ابتدا، طی مرور پیشینه، با نگاه کلان به منابع طبیعی از جمله نفت و گاز در فرآیند توسعه اقتصادی، عوامل تاثیرگذار بر توانمندی های فناورانه بنگاه های تامین کننده احصا شد. با استفاده از این چارچوب مفهومی، سوالات مصاحبه تنظیم و بعد از انجام مصاحبه های پژوهشی و تحلیل آن با روش تحلیل مضمون، مدل نهایی عوامل تاثیرگذار بر ارتقای توانمندی های فناورانه بنگاه های تامین کننده تجهیزات صنایع بالادستی نفت ایران (پمپ سازان) که شامل یادگیری و نوآوری، تامین مالی، راهبرد توسعه فناوری، و منابع انسانی، جزو عوامل تاثیرگذار اولیه در سطح بنگاه و سیاست های دولت، شرکت های اکتشاف و تولید، زیرساخت های سخت و نرم و نظام ارزیابی و رتبه بندی تامین کنندگان به عنوان عوامل تاثیرگذار در سطح کلان می باشند، شناسایی و ارائه شد.

ضرورت وجود میاندار در رهبری شبکه های نوآوری مورد تاکید است. سرمایه گذاران خطرپذیر فعالیت های شبکه ای گسترده و نفوذ بالایی در شرکتهای تحت حمایت خود دارند که آنها را در جایگاه سازمان دهی شبکه های نوآوری قرار می دهد؛ ولی بررسی نقش ها و قابلیت های مورد نیاز آنها برای میانداری در پژوهش های پیشین کم رنگ بوده است. هدف پژوهش حاضر تحلیل نقش ها و قابلیت های سرمایه گذاران خطرپذیر برای میانداری شبکه های نوآوری است. برای این منظور، از طریق روش نمونه گیری هدفمند 3 سرمایه گذار خطرپذیر شرکتی در کشور انتخاب و با بررسی و تحلیل اسناد و گزارش های قابل دسترس و همچنین مصاحبه نیمه ساختاریافته با 6 نفر از افراد مطلع این شرکتها، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شد و جهت تحلیل و یکپارچه سازی داده ها از روش کیفی تحلیل مضمون و نرم افزار MaxQDA استفاده شده است. بر اساس نتایج، 7 مضمون فراگیر شامل جذب اعضای کلیدی، مدیریت دانش، ایجاد زنجیره ارزش و همکاری، ایجاد ثبات و انگیزه دهی، ارزیابی و صیانت از نوآوری به عنوان مجموعه نقشهای مهم سرمایه گذاران خطرپذیر در جایگاه میان داران شبکه های نوآوری و همچنین قابلیت های مورد نیاز برای تحقق نقشها (شامل قابلیت های فنی، مدیریتی و شبکه سازی) شناسایی شد. بر اساس این نقش ها و قابلیت ها وضعیت سه سرمایه گذار خطرپذیر مورد مطالعه مقایسه و استنباط هایی در خصوص عوامل موفقیت ایفای نقش راهبری شبکه نوآوری توسط سرمایه گذاران خطرپذیر بیان شد.