سیاست علم و فناوری

سیاست صنعتی یکی از مقولات مهم اقتصادی است که سابقه نظریه پردازی در این مقوله به قرن هجدهم برمی گردد. اما به دلیل غلبه اقتصاد مرسوم که معتقد به عدم دخالت دولت در توسعه است، این مقوله چندان که باید در محافل علمی و سیاست گذاری فراگیر نشده است. در این مقاله، با بررسی مقایسه ای مهمترین مکاتب نظری، مشاهده می شود که دو جریان نظری اقتصاد که به اقتصاد متعارف و اقتصاد پسامتعارف مشهورند، رویکردهای متمایزی نسبت به مقوله سیاست های دولت در توسعه صنعتی دارند. این تمایز در قالب مقایسه هشت محور، از قبیل تئوری بنگاه، نوع رقابت، نقش مکانیزم بازار و غیره نشان داده شده است. در انتها نیز چارچوبی برای نشان دادن ابعاد نظری سیاست صنعتی ارائه شده و براین اساس، تحلیلی کلی درباره وضعیت ادبیات نظری سیاست صنعتی در ایران ارائه شده است.

مقاله حاضر به دنبال آن است که ارتباط و تاثیرگذاری آینده نگاری را بر سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی مورد بررسی قرار دهد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش پیمایشی است. ابزار تحقیق، پرسش نامه بوده و از روش معادلات ساختاری برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که فرایند آینده نگاری به دو شکل فرایند سیاست گذاری را تحت تاثیر قرار می دهد؛ یکی به شکل مستقیم از طریق شبکه سازی و یادگیری متقابل و دیگری به شکل غیرمستقیم به واسطه خروجی یا محصول آینده نگاری. از دیگر یافته های تحقیق این است که آینده نگاری با ایجاد مشارکت فعال میان خبرگان و نیز با ایجاد پیوندها و خوشه های دانشی میان بازیگران و نهادهای مرتبط با سیاست گذاری و تصمیم سازی، نقش موثری در بهبود سیاست گذاری در حوزه ی علم، فناوری و نوآوری ایفا می نماید.

در میان انواع همکاری های پژوهشی، پژوهشگاه ها با نگرشی فراگیر بر نقش تحقیقات در رشد و توسعه کشور، با انجام انواع فعالیت های تحقیقاتی درصدد آن هستند تا حرکتی دانش محور و مبتنی بر ارزش افزوده بر پایه علم و فناوری انجام دهند. اما هنوز هم بخش تحقیقات در پژوهشگاه ها از رشد و بالندگی کافی برخوردار نیست. بنابراین پژوهش حاضر، به شناسایی و اولویت بندی موانع فراروی فعالیت های پژوهشی در پژوهشگاه ها، می پردازد. بدین منظور، پس از انتخاب موانع و عوامل زیرمجموعه هرگروه موانع بر اساس مرور ادبیات تحقیق (موانع فردی، محیطی، سازمانی و فنی)، مدل مفهومی پژوهش با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی برآورد شده و با استفاده از آزمون t تک نمونه، فرضیات تحقیق بر مبنای مدل مفهومی آزمون می گردند. علاوه براین، به منظور رتبه بندی موانع مؤثر بر انجام فعالیت های تحقیقاتی و هم چنین اولویت بندی زیر ابعاد مربوط به هر بعد، از آزمون آماری فریدمن استفاده می شود. بر اساس یافته های پژوهش، هر 4 گروه موانع شناسایی شده جزء موانع فراروی پژوهش های زیرمجموعه وزرات علوم، تحقیقات و فناوری محسوب می شوند و بیش از حد متوسط بر انجام فعالیت های تحقیقاتی مؤثرند. ترتیب میزان اهمیت موانع به صورت موانع محیطی، فردی، سازمانی و فنی می باشد. علاوه براین، نتایج نشان می دهند که از بین کلیه عوامل زیر مجموعه 4 مانع مورد بررسی، فقدان فرهنگ تحقیق بیشترین تأثیر را بر انجام پژوهش های زیرمجموعه وزارت علوم دارد.

هدف مقاله حاضر، تدوین شاخص های کیفیت برای ارزیابی مقاله های علمی پژوهشی است. روش این پژوهش تلفیقی (qual) QUAN و ترکیبی از پیمایش و تحلیل محتوا بوده و جامعه این پژوهش شامل 1) کاربرگه های ارزیابی مقاله های علمی مجله ها در دانشگاه های معتبر داخلی و خارجی و 2) متخصصان و صاحب نظران در حوزه هنجارهای علم است. در این راستا، 35 کاربرگه ارزیابی مقاله و 7 نفر از متخصصان در حوزه هنجار علم با روش نمونه گیری هدف مند انتخاب شدند. با استفاده از سیاهه محقق ساخته به استخراج شاخص های موجود در کاربرگه های ارزیابی و با استفاده از مصاحبه نیمه ساخت یافته با متخصصان، به استخراج مؤلفه های هنجار علم و همچنین خلاء کاربرگه های ارزیابی مقاله ها مبادرت شد. به منظور بررسی داده ها از روش های آمار توصیفی شامل فراوانی شاخص ها و درصد فراوانی مقوله ها استفاده شد. یافته ها نشان داد که بیش ترین فراوانی در شاخص های موجود کاربرگه ها به شاخص «منابع» با 26 فراوانی و کم ترین فراوانی به شاخص «عدم گرایش به گروه مذهبی و سیاسی» با یک مشاهده تعلق داشت. همچنین طی فرایند مصاحبه، دوازده خلاء در کاربرگه های ارزیابی مقاله ها به دست آمد. یافته ها نشان از وضعیت نامطلوب کاربرگه های ارزیابی در انطباق با هنجارهای علم مرتون داشت. با استخراج شاخص های ارزیابی مقاله ها از کاربرگه های ارزیابی، استخراج مؤلفه های هنجار علم مرتون و به دست آوردن خلاء کاربرگه های ارزیابی مقاله ها، سیاهه نهایی ارزیابی مقاله ها با 48 گویه و 4 طیف ساخته شد که با اعتبارسنجی توسط متخصصان، به عنوان ابزاری کارآمد برای ارزیابی مقاله های علمی پژوهشی مورد تأیید قرار گرفت.

این مقاله به بررسی انباشت توانمندی های فناورانه1 در بنگاه های عرضه کننده کالاهای سرمایه ای پیچیده2 در کشورهای در حال توسعه می پردازد و مبتنی بر مطالعه موردی اکتشافی در یک بنگاه ایرانی عرضه کننده نیروگاه های برقابی می باشد. این مطالعه، چارچوب های موجود از توانمندی های فناورانه در متون را به عنوان نقطه شروع کار میدانی استفاده می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که این چارچوب ها که عموما براساس تجارب همپایی3 در صنایع تولید انبوه در کشورهای آسیایی شکل گرفته اند برای درک انباشت توانمندی های فناورانه در کالاهای سرمایه ای پیچیده که در تعداد کم یا در قالب پروژه عرضه می شوند کفایت نمی کند. مقاله چارچوبی جایگزین را بر اساس یافته های تحقیق پیشنهاد می دهد و الزامات یافته ها را از ابعاد نظری، سیاست گذاری و استراتژی بنگاهی بررسی می کند.

بهرهگیری از نیروهای کارآفرین در یک سازمان، سبب دست یابی به مراتب بالای سرآمدی آن سازمان از لحاظ اقتصادی میگردد. کارآفرینان میتوانند نیروی محرکه فعالیتهای جدید اقتصادی در جامعه شده و از این طریق از یک سو به اشتغال زایی و از سوی دیگر به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک نمایند. آگاهی از شاخص های تاثیر گذار در کارآفرینی دانشگاه ها و رتبهبندی دانشگاه های کشور از این منظر می تواند کمک شایان توجهی به متولیان کارآفرینی کشور، به ویژه برنامه ریزان آموزش عالی بنماید. به این منظور این مقاله به تعیین شاخصهای تأثیرگذار بر کارآفرینی دانشگاهها و ارائه راهکاری جهت رتبه بندی آنان می پردازد. در این مقاله به منظور تعیین شدت کارآفرینی دانشگاه ها چارچوبی مرکب از چند روش شامل روش دلفی، فرآیند تحلیل شبکهای و روش ویکور ارائه شده و در طی چند مرحله به اجرا درآمدهاست. در گام اول این پژوهش سعی شده تا با بهرهگیری از ادبیات موضوع و استفاده از نظر خبرگان و با به کارگیری روش دلفی در جهت بومی سازی عوامل کارآفرینی، فهرستی از عوامل و زیر عوامل موثر بر کارآفرینی دانشگاه ها ارائه گردد. سپس، وزن و اهمیت هریک از این عوامل و زیر عامل ها با استفاده از روش فرآیند تحلیل شبکه ای به دست می آید. در گام بعدی با طراحی پرسشنامه ای چند گزینه ای حاوی سوالات مرتبط با هریک از این عوامل و توزیع آن در میان دانشگاه های دولتی اطلاعات لازم جمعآوری گردیده و رتبه هریک از دانشگاه های شرکت کننده در پژوهش که شامل 30 دانشگاه می باشند، با استفاده از روش ویکور به دست آمده و در انتها نیز پس از انجام تحلیل نتایج و با بهره گیری از روش تحلیل وزن - واریانس، معیارهایی را که دانشگاه ها در رابطه با آن ها نیازمند انجام اقدامات بیشتری هستند و همچنین معیارهایی را که عملکرد دانشگاه ها تا کنون در مورد آن ها مناسب بوده شناسایی و معرفی می گردند. کلیدواژه ها: کارآفرینی، روش دلفی، فرآیند تحلیل شبکه ای، روش ویکور، تحلیل وزن – واریانس.