فرازبان معنایی طبیعی

رویکرد فرازبان معنایی طبیعی، رویکردی تجزیه پذیر در معنی شناسی واژگانی برای تحلیل معنا است که از سوی آنا ویرزبیکا مطرح شد و تاکنون در مورد بیش از 30 زبان در سراسر جهان به کار رفته است. کلیف گودارد در کنار وی بیشترین سهم را در معرفی آن داشته است. ادعا این است که هسته کوچکی از معانی جهانی و اساسی به نام نخستی های معنایی وجود دارد که از راه واژه ها یا دیگر عبارات زبانی در همه زبان ها قابل بیان است و می تواند به عنوان ابزاری برای تحلیل معانی واژه های پیچیده زبان ویژه و فرهنگ ویژه به کار رود. در این رویکرد از واژگان (نخستی های معنایی) و قواعد نحوی خاصی (دستور زبان ترکیبی) برای تحلیل معنا استفاده می شود. هدف از نگارش این مقاله، معرفی این رویکرد است تا از این طریق زمینه آشنایی خوانندگان و به تبع آن پژوهش در این چارچوب در مورد زبان ها و گویش های ایرانی فراهم شود. در ادامه، به تحلیل معنایی چند واژه در زبان هورامی در چارچوب این رویکرد پرداخته شده است و نشان داده شده است که این رویکرد از توان بالایی در توصیف و تبیین ظرافت های معنایی و بار فرهنگی واژگان در زبان های مختلف برخوردار است.

رویکرد «فرازبان معنایی طبیعی» از برجسته ترین تلاش ها در معنی شناسی معاصر برای تحلیل و توصیف معنا در فرهنگ های گوناگون است که آنا ویرزبیکا آن را مطرح کرده است. این رویکرد برپایه وجود مفاهیم پایه و جهانی ای به اسم «نخستی های معنایی» استوار است که با به کارگیری آن ها می توان معنای هرگونه مفهوم ساده و پیچیده ای را در زبان های گوناگون توصیف کرد و از آن به منزله ابزاری برای ورود به فرهنگ های متفاوت و ارائه تحلیل های معنایی (معنی شناسی بین فرهنگی) بهره جست. تاکنون پژوهش گران چهارچوب ارائه شده ویرزبیکا را بر بیش از سی زبان اجرا کرده اند. هدف این مقاله بررسی و نقد کتاب ویرزبیکا باعنوان کاربردشناسی بین فرهنگی: معنی شناسی تعاملات انسانی (2003) است که در آن وی رویکرد فرازبان معنایی طبیعی و آرای خود را به بحث می گذارد. در این مقاله، ابتدا به معرفی چهارچوب پیش نهادی نویسنده و مرور فصول کتاب و سپس به نقد این رویکرد پرداخته می شود و نقاط قوت و ضعف، مثال ها، و استدلال های متعدد ارائه شده در این کتاب بررسی می شود. درپایان، نتیجه گرفته می شود که رویکرد فرازبان معنایی طبیعی قطعاً می تواند برای توصیف معنا در زبان ها و فرهنگ های گوناگون ارزش مند و راه نما باشد، اما باید از برخی ادعاهای مطرح شده در آن فاصله گرفت.

هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان کاربرد نخستی های معنایی در کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم دوره اول متوسطه (Prospect 1) بوده است. این پژوهش کاربردی و روش تحقیق آن تحلیل محتواست. پیکره پژوهش، کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم دوره اول متوسطه است و در قالب فایل متنی از کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم تهیه شده است. با استفاده از نرم افزار NSP، نوع و فراوانی واژه های کتاب استخراج شده است. سپس، به کمک نرم افزار SPSS و انجام تحلیل معناداری آماری، نتایج تحقیق مشخص شده است. نتایج نشان می دهد که توزیع فراوانی مؤلفه های معنایی (نخستی های معنایی) که اساساً صورت های پربسامد در هر زبان محسوب می شود، در مقایسه با سایر صورت های واژگانی موجود در این کتاب بسیارکم است. بر اساس پژوهش های قبلی (مولر و همکاران) در تهیه و تدوین کتاب های درسی مقدماتی زبان آموزان از کل نخستی های معنایی و یا حداقل بخش زیادی از آن ها استفاده شده است، درحالی که در این کتاب از کل واژه های استخراج شده تنها 512 مورد یعنی 7/8 درصد، به نخستی های معنایی اختصاص یافته است. در میان نخستی های معنایی، کاربرد کنشگرها (با فراوانی 244) نسبت به سایر حوزه های معنایی در کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم دوره اوّل متوسطه (Prospect 1) بیشتر است. این در حالی است که مکان نماها با فراوانی 7، موجودیت نماها با فراوانی 7، مالکیت نماها با فراوانی 7، مشخصه نماها با فراوانی 7، نخستی های معنایی مرگ و زندگی با فراوانی 3 و کنشگرهای رابطه ای با فراوانی 1 کمترین فراوانی را در متن داشته اند و میزان فراوانی توصیف نماها، شباهت نماها و تشدیدکننده ها در نمونه مورد مطالعه صفر است.

در این پژوهش سعی شده است به میزان کاربرد نخستی های معنایی در کتاب پرفا1 پرداخته شود تا مشخص شود این کتاب چه میزان مفاهیم نخستی های معنایی را که گفته می شود جهانی اند و در همه زبان ها وجود دارند، پوشش می دهد. روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیل محتوا و داده های پژوهش متن کتاب آموزشی پرفا1 است. ابتدا نوع و فراوانی واژه های کتاب، با استفاده از نرم افزار MOTOR ONLINE UTILITY، استخراج شد و سپس با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل آماری انجام گرفت. با توجه به یافته های پژوهش 18.73 درصد کل واژه های کتاب به نخستی های معنایی اختصاص دارد. پربسامدترین نخستی معنایی مربوط به طبقهکنشگرها است. توصیف نماها با فراوانی 41، مرگ و زندگی با فراوانی20و شباهت نماها با فراوانی 8 کم بسامدترین مفاهیم نخستی های معنایی به کار رفته در این کتاب است. نخستی های معنایی «اگر و شاید» از طبقه مفاهیم منطقی، « لمس کردن» از طبقه کنش، رخداد، حرکت و تماس و «مردن» از طبقه مرگ و زندگی در این کتاب به کار نرفته است.

در پژوهش حاضر به بررسی مفهوم مالکیت انتقال پذیر در زبان فارسی در چارچوب نظریه فرازبان معنایی طبیعی پرداخته می شود. در این نظریه تنها نخستی معناییِ مرتبط با مفهوم مالکیت، نخستی (IS) MINE است که ادعا می شود براساس آن می توان تمامی عبارات زبانی مرتبط با مفهوم مالکیت را توصیف نمود. هدف این پژوهش آن است که با بررسی عبارات زبانی مرتبط با مالکیت انتقال پذیر، درستی این ادعا را در زبان فارسی بیازماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که عبارات ملکی دارای ساختار «مال X (است)» (مانند «مال کسی/شما/رضا است») همگی از نخستی معنایی «مال من (است)» مشتق شده اند و ساخت ملکی گروهی «X-e Y» (مانند «کتابِ مهشید») را می توان براساس این نخستی توصیف نمود. همچنین پس از بررسی افعال ملکی «دادن»، «داشتن» و «دزدیدن» که با مالکیت انتقال پذیر در ارتباط اند، مشخص شد که این فعل ها را نیز می توان به کمک نخستی معنایی «مال من» توصیف کرد. بنابراین، این نخستی معنایی نقشی کلیدی در بیان مفهوم مالکیت انتقال پذیر در زبان فارسی ایفا می کند.

مقاله حاضر به بررسی و مقایسه مولکول های معنایی نام 35 جانور در بوشهر و 35 جانور در شهرکرد بر اساس رویکرد معنایی- شناختی هسییه (2006) می پردازد. داده های پژوهش از پاسخ 100 گویشور بوشهری و 100 گویشور شهرکردی و بررسی منابع نوشتاری هم چون کتاب های ضرب المثل، شعر، داستان و مانند آن به دست آمد. در این پژوهش ابتدا نام های پرکاربرد در گفتار روزمره از میان نام جانوران بومی استخراج شد، سپس پرسش هایی در قالب پرسشنامه از گویشوران اصیل و بومی هر منطقه درباره جانوران پرسیده شد. از طریق تحلیل داده های پرسشنامه برای هر جانور یک یا چند مولکول معنایی به دست آمد. سپس برای هر مولکول معنایی به تفکیک نام جانور و منطقه، استعاره های زیربنایی متناسب شناسایی شد. رفتار و عادت، ظاهر، هوش، غذا و عادت غذاخوردن، کاربرد، ویژگی های برجسته، معنای متداعی و معنای قراردادی از جمله استعاره های زیربنایی برای طبقه بندی مولکول های معنایی جانوران می باشند. نتایج پژوهش نشان می دهد که استعاره زیربنایی «رفتار و عادت» در دو منطقه بیش ترین کاربرد را در توصیف مولکول های معنایی جانوران دارد.