مرتضی تقوی

یکی از مسائل مهم در حوزه مطالعات توصیفی ترجمه مفهوم جهانی های ترجمه است که موضوع آن یافتن ویژگی های خاص و بارز زبان ترجمه ای به مثابه زبانی متفاوت از زبان مبدأ و مقصد است. پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که با توجه به تفاوت های بین زبان ها آیا ویژگی های جهانی ادعایی (که عمدتاً حاصل بررسی بر روی زبان های اروپایی هستند) در زبان های غیراروپایی نیز وجود دارند یا خیر. مطالعه حاضر با استفاده از تقسیم بندی چسترمن ( 2004 ) از جهانی ها به دو نوع «جهانی های مبدأ» و «جهانی های مقصد»، دسته دوم را موردواکاوی قرار می دهد. این پژوهش، با استفاده از یک پیکره مقایسه ای برساخته از متون توضیحی فارسی تألیفی و ترجمه ای، دو جهانی «ساده سازی» و «تصریح» را موردبررسی قرار می دهد. نتایج این مطالعه، در پرتو یافته های مربوط به ویژگی های فارسی ترجمه ای، وجود ویژگی های جهانی ادعایی در فارسی ترجمه ای را به چالش می کشد و نشان می دهد که هیچ کدام از ویژگی های مستخرج از پیکره مقایسه ای زبان فارسی با نظریات پیشین مطرح شده همخوانی ندارند.

رویکرد «فرازبان معنایی طبیعی» از برجسته ترین تلاش ها در معنی شناسی معاصر برای تحلیل و توصیف معنا در فرهنگ های گوناگون است که آنا ویرزبیکا آن را مطرح کرده است. این رویکرد برپایه وجود مفاهیم پایه و جهانی ای به اسم «نخستی های معنایی» استوار است که با به کارگیری آن ها می توان معنای هرگونه مفهوم ساده و پیچیده ای را در زبان های گوناگون توصیف کرد و از آن به منزله ابزاری برای ورود به فرهنگ های متفاوت و ارائه تحلیل های معنایی (معنی شناسی بین فرهنگی) بهره جست. تاکنون پژوهش گران چهارچوب ارائه شده ویرزبیکا را بر بیش از سی زبان اجرا کرده اند. هدف این مقاله بررسی و نقد کتاب ویرزبیکا باعنوان کاربردشناسی بین فرهنگی: معنی شناسی تعاملات انسانی (2003) است که در آن وی رویکرد فرازبان معنایی طبیعی و آرای خود را به بحث می گذارد. در این مقاله، ابتدا به معرفی چهارچوب پیش نهادی نویسنده و مرور فصول کتاب و سپس به نقد این رویکرد پرداخته می شود و نقاط قوت و ضعف، مثال ها، و استدلال های متعدد ارائه شده در این کتاب بررسی می شود. درپایان، نتیجه گرفته می شود که رویکرد فرازبان معنایی طبیعی قطعاً می تواند برای توصیف معنا در زبان ها و فرهنگ های گوناگون ارزش مند و راه نما باشد، اما باید از برخی ادعاهای مطرح شده در آن فاصله گرفت.