بکت

انسانی که همواره طعمه مصائب است نمی تواند بدون امید به زندگیش ادامه دهد؛ و امید داشتن یعنی: انتظار کشیدن. از آغاز خلقت، آدمی همواره چشم به راه یک مرد منجی بوده است. در جوامع پدر سالار این مرد برحسب فرهنگ های مختلف، سوشیانت، بودا، مسیح و مهدی نامیده می شود. این مرد که منتظرش هستند یک پیام خواهد آورد، پیامی که در اضطراب و نگرانی ازلی روح، تنها نشانه دائمی حامل امید است. در غرب، هنگامی که هنوز انسان ماشین را نیافریده بود واقعاً در انتظار کسی بود، اما در عصر جنگ ها و تسخیر فضا منتظر چیست؟ بکت یکی از متفکرانی است که این سؤال را مطرح کرده است. ما از خلال تحلیل و بررسی نمایشنامه معروف بکت، چشم به راه گودو، خواسته ایم نشان دهیم که این خودِ انتظار است که موضوع تئاترش شده است. فردسان هایش، انسانیتشان را در این کشش به سوی چیزی که از آنها مردانی کامل می سازد تحقق بخشیده اند. نمایشنامه به این ترتیب تمثیلی از زندگی انسان مدرن در برابر دنیایی است که در آن دیگر نمی تواند بر روی تکیه گاه های سنتی زندگیش تکیه کند.

در این پژوهش تلاش شده تا جنبه های ادبی و نمایشی تئاتر ابسورد (تئاتر عبث نما) که توسط نمایشنامه نویسانی همچون بکت، یونسکو و ... در فرانسه پایه گذاری شده در نوشتار و نمایشنامه چوب به دست های ورزیل اثر غلامحسین ساعدی، نمایشنامه نویس و یکی ازچهره های شاخص تئاتر معاصر ایران، نشان داده شود. این پژوهش به طرح این مسئله می پردازد که مفاهیم این جریان دراماتیک قرن بیستم چگونه در نمایشنامه چوب به دستهای ورزیل تجلی یافته است. جهت پاسخ به این مسئله، مقاله حاضر عناصر ساختاری نمایشنامه نویسی سنتی مانند کنش، پرسناژ، فضا و زمان، و گفتمان به کار گرفته شده در این اثر را مورد بررسی قرار می دهد. حاصل این بررسی نشان می دهد که ساعدی نیز همانند نمایشنامه نویسان تئاتر ابسورد همه عناصر ساختاری نمایشنامه نویسی سنتی را نقض کرده و موقعیت های متناقض و حتی تحیر برانگیز را پیش روی خواننده ایرانی به نمایش می گذارد و حرکتی نوین را در هنر نمایش ایران ایجاد می کند. تئاتر ساعدی که آینه نگرانی های موجود در زمان خود است، نگرشی بدبینانه نسبت به هستی دارد. این تئاتر اضطراب های نسلی را به نمایش می گذارد که پس از حوادث جنگ جهانی دوم خود را در مقابل اندوه عمیق اشغال (یا بهتر است بگوییم استعمار) می بیند و هیچ حقی حتی امیدواری را برای خود به رسمیت نمی شناسد. ساعدی در حالی که هرگونه گفتمان ایدئولوژیک و جهت دار مانند تئاتر متعهد (با تعریفی که سارتر از آن ارائه می دهد) را رد می کند، تصاویری عبث از وضعیت بشر را بر روی صحنه به نمایش می گذارد. از این رو، در تئاتر ساعدی ترس ناشی از بی معنایی هستی و عدم انسجام جهان خالی از روح بشری، یعنی جهان «گرازها» در معرض دید خواننده قرار می گیرد.