سواد تاریخی

تنوع موضوعی و محتوایی و سهولت دسترسی و انتشار مطالب، یکی از عوامل جلب توجه کاربران به شبکه های اجتماعی،  در دو دهه اخیر است.  در این میان،  صفحه های تاریخی فارسی  در شبکه اجتماعی اینستاگرام  در سال های اخیر، افزایش قابل توجه داشته اند و علاوه بر انتشار انواع تصاویر و مطالب تاریخی تعداد زیادی از کاربران را جلب کرده اند. با توجه به تنوع سطح دانش و پایگاه اجتماعی دنبال کنندگان این صفحه ها، صحت مطالب منتشرشده و نقش مفید یا مخرب آن ها در سواد و هویت بخشی تاریخی  در جامعه اهمیت می یابد. محقق کوشیده است  تا با توجه به فقدان مطالعاتی از این دست ، با رویکردی پدیدارشناسانه و با استفاده از  روش مصاحبه نیمه ساختاریافته با  25 نفر از کاربران این صفحه ها به فهم بهتر  این  پدیده  و پاسخ به سؤال های تحقیق  دست یابد. در این تحقیق از کاربران، درباره  پست های  هفت صفحه  تاریخی   شخصی  در اینستاگرام، که دنبال کنندگان  زیاد داشته اند درباره اعتبار محتوایی، ارزشگذاری برای اشتراک، تشویق به مطالعه تاریخی و تأثیر بر دانش تاریخی کاربران و ... سوال  شده است. نتیجه تحلیل مضمونی پاسخ ها  نشان می دهد که این گونه صفحه ها  در روش تولید محتوا پیرو الگوهای عمومی شبکه های مجازی بوده و اهمیت اعتبار محتوایی را در انتشار مطالب تاریخی  مورد توجه قرار نداده اند. محتوای آن ها دور از بی طرفی و دارای سوگیری آشکار بوده و مخاطب را برای کسب اطلاعات بیشتر تشویق نمی کند. این یافته ها نه فقط اهمیت ورود و حضورهدفمند متخصصان تاریخ به  شبکه های مجازی، برای تولید محتوای معتبر و اثربخش را مورد تأیید قرار می دهد، بلکه بر ضرورت ارتقا سواد رسانه ای و افزایش قدرت تحلیل پیام ها  به وسیله کاربران تأکید دارد.

در جامعه جدید سواد نقش مهمی در تبدیل افراد به شهروندان فعال اجتماعی دارد. توانایی خواندن و نوشتن به این معناست که فرد بتواند با رویدادهای جاری همگام باشد، ارتباط مؤثر داشته باشد و مسائلی جهان را درک کند. با گذشت زمان و پیشرفت زندگی، دیگر سواد به معنای توانایی خواندن یک کلمه نیست، بلکه به معنای توانایی درک دنیاست. سواد تاریخی نه تنها یادگیری رخدادهای تاریخی را دربردارد، بلکه تقویت توانایی استدلال پذیری روایت های تفسیری تاریخی را در اولویت قرار می دهد تا بتواند سواد علمی افراد جامعه را پرورش دهد. افراد برای آنکه بتوانند حال و آینده را در بستر گذشته ببینند، باید دو مهارت داشته باشند: درک تاریخ به منزله علم و یافتن چارچوبی قابل استفاده از گذشته. سواد تاریخی این چارچوب است، به کمک بازآموزی تاریخی می آید و با ایجاد توازنی عادلانه در روند آموزش تاریخی میان انتظارات جامعه از آموزش آن، با اطلاعات، توان و آگاهی افراد، به منزله هدف نهایی به توسعه حافظه تاریخی افراد منجر می شود. در مقاله حاضر با استفاده از روش پانل طولی، موضوع سواد تاریخی دانشجویان یک کلاس درباره مسائل مهم تاریخی ایران، شامل سقوط صفویه، عهدنامه ترکمن چای و تأسیس راه آهن سراسری جنوب به شمال، بررسی و تحلیل شده است. جامعه مورد بررسی این تحقیق دانشجویان درس مبانی تاریخ اجتماعی ایران دوره کارشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران هستند. یافته های تحقیق بیان کننده تأثیر محرک های مانند آشنایی دانشجویان با منابع مختلف تاریخی است. همچنین سواد تاریخی دانشجویان درباره رویدادهای مهم ذکرشده، متفاوت است. یکی از یافته ها تفاوت دیدگاه دانشجویان درباره عهدنامه ترکمن چای است. بیشتر آن ها در پیش آزمون این عهدنامه را ننگین می دانستند، اما در پس آزمون تلقی همدلانه تری به این عهدنامه داشتند. بررسی پاسخ های دانشجویان نشان می دهد با استفاده از تحقیقات پانل برای افزایش سواد تاریخی دانشجویان، در انتهای ترم، عملکرد دانشجویان در همدلی تاریخی و قضاوت منصفانه تاریخی بهبود یافت.

رویکردهای مختلفی در خصوص آموزش تاریخ در مدرسه وجود دارد. رویکرد چندمنظری از جمله رویکردهای نوینی است که در سه دهه اخیر در مجامع علمی و آموزشی کشورهای پیشرو در حوزه آموزش مطرح بوده و برخی کشورها این رویکرد را در برنامه درسی خود گنجانده اند. این مقاله به روش اسنادی و با مرور نظام مند ادبیات آموزش تاریخ و شناسایی منابع معتبر و به روز، از طریق پایگاه های اطلاعاتی بین المللی، فارسی و موتور جستجوی علمی انجام شده است. بر اساس یافته های پژوهش، چندمنظری در آموزش تاریخ به معنای بررسی رویدادهای تاریخی از چشم اندازهای مختلف و دیدگاه های متعدد است و با کاربست آن در یادگیری تاریخ، دانش آموزان مهارت های سواد تاریخی و تفکر انتقادی خود را ارتقاء می دهند و قادر به یادگیری مادالعمر خواهند بود. این رویکرد همچنین قابلیت بسیاری برای تربیت و رشد شهروندانی را دارد که دارای ذهنی باز، آگاه از تنوع، متمایل به پذیرش تکثر و تفاوت ها باشند و برای مردمان، فرهنگ ها، مذاهب و زبان های دیگر احترام قائل شوند. در شرایطی که اسناد تحولی بر یادگیری فعال، فکورانه و مهارت محور توجه و تأکید دارند و تاریخ را یکی از منابع معتبر تفکر و شناخت می شمارند، انتظار می رود که این مقاله اسباب تأمل و گفت وگوی جدی پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت، دست اندرکاران تدوین برنامه درسی، مؤلفان کتاب های درسی و معلمان تاریخ  در ایران به رویکردهای سازنده گرا در آموزش تاریخ باشد.