حوزه نفوذ

بر مبنای اصول علم جغرافیا، بین دو عنصر مهم مکان - فضا و کارکردهای انسانی اثرات متقابل رو به تزایدی حکمفرما است. در واقع، ادراک انسان از شرایط محیطی بر تصمیمات و رفتارهای او اثرگذار می باشد. تحقق رفتارها موجب خلق شرایط جدیدی خواهد بود که تصویری نو از محیط به نسل حاضر و آینده ارائه می کند. وظیفه بسیاری از علوم دخیل در برنامه ریزی توسعه، کمک به ایجاد شرایط مکانی- فضایی مطلوب برآمده از تلاشی منسجم ، هم افزا و مکمل است. در این میان، علم جغرافیا توانسته است به دلیل اشراف نسبی بر شرایط و مسائل محیطی، نقش مفیدی ایفاء نماید، به ویژه در زمینه توسعه گردشگری که در جهان امروز به دلیل ابعاد و اثرات مکانی- فضایی روبه گسترش آن، از اهمیت زیادی برخوردار شده است. تحقیق حاضر به بررسی نقش عوامل مکانی- فضایی بر توسعه گردشگری مذهبی در نواحی روستایی کلان شهر مشهد با هدف کاربردی و در قالب روش توصیفی– تحلیلی پرداخته است. متغیر وابسته تحقیق، (گردشگری مذهبی) متشکل از 9 مؤلفه و متغیر مستقل، (عوامل مکانی- فضایی) شامل 7 مؤلفه به تفکیک عوامل تغییرپذیر و تغییرناپذیر هستند. پس از کاربرد الگوی راپرت برای تعیین حوزه نفوذ گردشگری مشهد 10 روستا به عنوان نمونه انتخاب گردید و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 196 نفر تعیین شد. واحد تحلیل پژوهش، "روستا" و اطلاعات به دست آمده از ابزار پرسشنامه با استفاده از روش های تحلیل آماری در نرم افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد که با بهبود عوامل مکانی- فضایی، خصوصاً عوامل تغییرپذیر شاهد توسعه بیشتر گردشگری مذهبی به میزان 0.82 خواهیم بود. با توجه به نتایج تحقیق توسعه عوامل تغییر پذیری مانند کیفیت راههای دسترسی به بقاع متبرکه و خدمات بر توسعه گردشگری مذهبی اثرگذار است.

روابط متقابل شهر و روستا پدیده ای فضایی- مکانی و جغرافیایی است و لذا شناخت، نبین و کشف قانونمندی های حاکم بر آن در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط، موضوعی جغرافیایی می باشد که از اهمیت نظری و کاربردی ویژه برخوردار است. همچنین با توجه به نقش این روابط درفرایند تحولات و توسعه کانون های شهری و روستایی، علاوه بر اهمیت بررسی انواع این روابط شناخت آثار و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و فضایی- کالبدی آن بر شهر و روستا در راستایی توسعه پایدار نواحی روستایی و شهری اهمیت فراوان دارد. این پژوهش بر آن است که به روش توصیفی- تحلیلی ارتباط متقابل بین شهر جیرفت و روستاهای پیرامون آن را مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار دهد. روش جمع آوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی ازجمله تکمیل پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه است. برای انجام کار از مجموع 1288 روستای شهرستان، 47 مورد را به صورت تصادفی انتخاب کرده ایم و تعداد 384 پرسشنامه بین اهالی روستا پر شده و برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های کروسکال والیس و آنوا (ANOVA)T همبستگی پیرسون و ویلکاکسون و آزمون دبلیو کندال استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که: جیرفت به عنوان یک شهر میانی و قطب بزرگ کشاورزی جنوب کشور و همچنین به لحاظ تجمیع امکانات، سرمایه و نیروی انسانی در منطقه ضمن تسلط و برتری در سطح ناحیه دارای ارتباط دو سویه با روستاهای پیرامون خود است. از سوی دیگر روستاهای تحت حوزه نفوذ نیز با برقراری جریانات اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی، روابط تجاری و سرمایه گذاری در بخش های تولیدی، بازار و مسکن شهری زمینه های پویایی اقتصاد و رشد شهر جیرفت و نیز توسعه در روستای خود را ضمن «وابستگی به شهر» به طور نسبی فراهم نموده اند.

هدف پژوهش حاضر؛ نقش کارکردی شهرهای کوچک در توسعه شاخص های پایداری شهرهای حوزه نفوذ (مطالعه موردی: شهرستان نیکشهر) می باشد. رویکرد حاکم بر فضای تحقیق کیفی و کمی و نوع تحقیق کاربردی است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، توصیفی و استنباطی از نرم افزارهای (SPSS و Expert Choice) و تکنیک Fuzzy VIKOR استفاده شده است. جامعه آماری شامل ساکنان شهرهای در حوزه نفوذ شهر نیکشهر در (اسپکه و بنت) می باشد که با استفاده از فرمول کوکران با توجه به جمعیت شهرهای مورد بررسی در سال 1395 (10541) نفر می باشد، که از این تعداد 370 پرسشنامه بر اساس نمونه گیری درصد تناسب بین شهرها توزیع شده است. نتایج بررسی نقش کارکرد شهر نیکشهر در توسعه اقتصادی و اجتماعی شهرهای حوزه نفوذ با استفاده از رگرسیون چندگانه به روش گام به گام نشان داد که، متغیر مستقل (کارکرد شهر نیکشهر) و متغیرهای وابسته (اقتصادی و اجتماعی) دارای رابطه معناداری در سطح 0.05=P می باشد. همچنین نتایج اولویت بندی ابعاد توسعه اقتصادی و اجتماعی از نرم افزار Expert Choice نشان داد، در بین ابعاد توسعه به ترتیب بعد اقتصادی با وزن به دست آمده 0.550، بعد اجتماعی با وزن به دست آمده 0.450، رتبه اول و دوم را به خود اختصاص داده اند. در نهایت نتایج رتبه بندی شهرهای حوزه نفوذ شهر نیکشهر با تاکید بر ابعاد توسعه با استفاده از مدلFuzzy VIKOR نشان داد که شهر اسپکه با Q به دست آمده 0.640 و شهر بنت با Q به دست آمده 0.360، در اولویت اول و دوم قرار دارند.

در کشورهای در حال توسعه، روستاها عموماً از یک عقب ماندگی مضاعف رنج می برند، و امکان دادن خدمات برای تمام روستاها با مشکلات عدیده ای روبرو است، لذا مکان های مرکزی برای خدمات رسانی از اهمیت خاصی برخوردارند. در این مقاله روش های تعیین مکان هندسی مطلوب برای مکان های مرکزی مورد بحث قرار گرفته و مدل خاصی برای این منظور ارائه شده است . از طرف دیگر حوزه نفوذ محلی که مخصوص هر سکونتگاه محسوب می شود و نقطه صفر کشش و یا انتشار که در آن نقطه توان نفوذ به صفر تقلیل می یابد و همچنین حوزه نفوذ فرامحلی که از برآیند حوزه های نفوذ حاصل می گردد از روش هایی است که به وسیله مدل های خاص خود ارائه گردیده و در نهایت لکه حوزه نفوذ در یک منظومه روستایی یا یک مکان مرکزی نتیجه و ره آورد این مقاله به حساب می آید.

حوزه نفوذ به عنوان عامل تعیین کننده نقش شهر، تاثیر بسزایی دارد. وسعت حوزه نفوذ یک شهر نیز با تعداد و نقش و میزان آن رابطه دارد، یعنی هرچه شهر نقش های متعدد داشته باشد به همان نسبت حوزه نفوذ وسیع تری می یابد. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از لحاظ روش انجام توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات شامل روشهای کتابخانه ای و مشاهدات میدانی است. در این مقاله که هدف آن بررسی حوزه نفوذ شهر همدان می باشد، از مدل تئوری نقطه جدایی و تئوری تاثیر متقابل استفاده شده است. از این مدل در راستای شناسایی شاخص های حوزه نفوذ شهرها و مشخص نمودن حوزه مجموعه شهری همدان در جهت تایید یا عدم تایید این حوزه از لحاظ بصری استفاده می کنیم. بدین منظور 27 شهر همدان در نظر گرفته شده و اطلاعات مورد نیاز بر اساس سرشماری های دوره ای بدست آمده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که در سال های 35- 45 شهرستان های نهاوند، ملایر و تویسرکان بالاترین حوزه نفوذ و در سال 55 نهاوند و ملایر دارای حوزه نفوذ برابر و در سال های 65-95 ملایر، نهاوند و تویسرکان داراری بالاترین حوزه نفوذ در بین شهرستان های استان را داراست. همچنین با توجه به مطالعات صورت گرفته مشخص گردید هر چقدر جمعیت و مسافت افزایش پیدا می کند، میزان حوزه نفوذ نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

دردهه های اخیر تحولات مهمی در راستای تقویت و بهبود ارتباط بین شهر و روستا و پیوند آن به عنوان مهمترین ابزار توسعه در نظام توسعه پایدار ناحیه ای رخ داده است. و این ارتباط و پیوند یکی از عملی ترین سیاست های ارتقاء در شاخص های مختلف محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سلسله مراتب سکونتگاهی، تغییرات کمی وکیفی در بافت شهر و روستا بوده است. اگرچه شهرستان ری به عنوان یکی از شهرهای قدیمی، تاریخی، مذهبی، گردشگری و با شرایط خاص جغرافیایی می باشد و این خصوصیات، موجبات رشد پیرامونی و تبدیل پنج روستا به شهر طی سه دهه اخیرگردیده و زمینه تحولات گوناگون در ناحیه مورد نظر و حریم کلانشهر تهران شده است در این مقاله ضمن ارزیابی تغییرات و بررسی مناسبات در ساختار ناحیه ای شهرستان ری و تجزیه و تحلیل داده ها و برداشت های میدانی و استفاده از نتایج طرح ها و سندهای توسعه استان تهران و شهرستان ری و همچنین حریم تهران می توان یافته های پژوهش را اینگونه مطرح نمود که تفاوت بین شاخص های اداری، سیاسی، طبیعی، اقتصادی، جمعیتی، سبک زندگی و الگوهای رفتاری ساکنین در مطالبه نوع امکانات در روستاها تبدیل شده به شهر مشهود بوده و عدم وجود پیوند و ارتباط یکسان بین شهر و روستا و اینکه با یک نگاه و بدون شناخت دقیق از محیط های پیرامونی نمی توانیم زمینه تحقق طرح های فرادست را فراهم آورد، لزوم وضع قوانین با رویکرد و اهداف جدید در ایجاد مدیریت یکپارچه در اینگونه نواحی که با شرایط خاص رشد نموده اند ، بویژه قرار گرفتن در کنار پایتخت جهت رسیدن به توسعه پایدار ضروری به نظر می رسد.

روابط متقابل شهر و روستا پدیده ای فضایی- مکانی و جغرافیایی است و لذا شناخت، نبین و کشف قانونمندی های حاکم بر آن در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط، موضوعی جغرافیایی می باشد که از اهمیت نظری و کاربردی ویژه برخوردار است. همچنین با توجه به نقش این روابط درفرایند تحولات و توسعه کانون های شهری و روستایی، علاوه بر اهمیت بررسی انواع این روابط شناخت آثار و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و فضایی- کالبدی آن بر شهر و روستا در راستایی توسعه پایدار نواحی روستایی و شهری اهمیت فراوان دارد. این پژوهش بر آن است که به روش توصیفی- تحلیلی ارتباط متقابل بین شهر جیرفت و روستاهای پیرامون آن را مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار دهد. روش جمع آوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی ازجمله تکمیل پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه است. برای انجام کار از مجموع 1288 روستای شهرستان، 47 مورد را به صورت تصادفی انتخاب کرده ایم و تعداد 384 پرسشنامه بین اهالی روستا پر شده و برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های کروسکال والیس و آنوا (ANOVA)Tهمبستگی پیرسون و ویلکاکسون و آزمون دبلیو کندال استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که: جیرفت به عنوان یک شهر میانی و قطب بزرگ کشاورزی جنوب کشور و همچنین به لحاظ تجمیع امکانات، سرمایه و نیروی انسانی در منطقه ضمن تسلط و برتری در سطح ناحیه دارای ارتباط دو سویه با روستاهای پیرامون خود است. از سوی دیگر روستاهای تحت حوزه نفوذ نیز با برقراری جریانات اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی، روابط تجاری و سرمایه گذاری در بخش های تولیدی، بازار و مسکن شهری زمینه های پویایی اقتصاد و رشد شهر جیرفت و نیز توسعه در روستای خود را ضمن «وابستگی به شهر» به طور نسبی فراهم نموده اند.

در این راستا هدف پژوهش حاضر تحلیلی بر نقش کارکردی شهرهای کوچک در برخورداری از ابعاد پایداری شهرهای حوزه نفوذ (مطالعه موردی: اسپکه و بنت در شهرستان نیکشهر) می باشد. رویکرد حاکم بر فضای تحقیق کیفی و کمی و نوع تحقیق کاربردی است. نتایج آزمون فریدمن جهت بررسی تاثیر کارکرد شهر نیکشهر در ابعاد پایداری در شهر های حوزه نقود (بنت و اسپکه) نشان داد، بعد کالبدی و اجتماعی دارای بالاترین امتیاز (در شهر بنت) و بعد زیست محیطی در هر دو شهر دارای کمترین امتیاز و بعد اقتصادی نیز در جایگاه بعدی قرار دارد. نتایج بررسی تاثیر کارکرد شهر نیکشهر در قالب ابعاد چهارگانه در دو شهر بنت و اسپکه با استفاده از آزمون دو جمله ای نشان داد، وضعیت ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی در دو شهر بنت و اسپکه یکسان نیست. همچنین جهت ارتباط بین ابعاد توسعه از آزمون تحلیل مسیر استفاده گردید، نتایج نشان از ارتباط معنادار و مستقیم بین ابعاد توسعه می باشد. در نهایت جهت بررسی اثرگذاری عوامل و نیرو های موثر بر تقویت شهر کوچک نیکشهر در راستای تقویت توسعه ناحیه ای از آزمون تی تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج نشان داد، مولفه های چهارگانه مورد مطالعه با سطح معناداری کمتر از 05/0، بر تقویت شهر نیکشهر در راستای تقویت توسعه ناحیه ای اثرگذار می باشند.

تأثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی بین شهرها با نواحی پیرامونی و از آن جمله نواحی روستایی واقع در حوزه نفوذ آن ها، به مرور منجر به تغییرات مختلف در عرصه های گوناگون آن ها می گردد. تغییرات ساختار جمعیتی (مهاجرت روستا-شهری، تخلیه جمعیتی روستاها و ....) و تغییرات ساختار کارکردی و اقتصادی (متزلزل شدن اساس و بنیاد تولید کشاورزی و گسترش فعالیتهای حاشیه ای و غیر تولیدی و ....) از جمله آن هاست. در این میان از جمله تغییرات مهمی که عمدتاً متأثر از شهرها بوده و در دهه های اخیر در برخی از نواحی روستایی ایران مشاهده می شود، همانا تغییرات کارکردی در آن هاست. نواحی روستایی حوزه نفوذ کلانشهر تبریز و از آن جمله روستاهای واقع در دره لیقوان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به دلیل شرایط خاص اکولوژیکی عرصه ای تکمیلی برای کلانشهر تبریز محسوب می شوند. به همین دلیل اینگونه روستاها ضمن تأثیرپذیری از کلانشهر تبریز، تغییرات عمده ای را در ساختار کارکردی خود شاهد هستند. به احتمال زیاد وجود مشکلات و معضلات عدیده موجود در کلانشهر تبریز (اعم از گرانی زمین و مسکن، آلودگی بیش از حد هوا و سایر عوامل) به عنوان عوامل دافعه و در مقابل، ارزانی زمین و مسکن، پاکیزگی هوا، جاذبه های گردشگری و .... در مناطق روستایی به عنوان عوامل جاذبه عمل کرده و برخی از شهرنشینان را به سکونت در روستاهای پیرامونی سوق می دهند. در این مقاله برای تبیین چگونگی تغییرات کارکردی صورت گرفته و عوامل تأثیر گذار بر آن، چهار روستا از روستاهای حوزه نفوذ کلانشهر تبریز به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. هدف اصلی از تدوین مقاله حاضر، به دست آوردن شناخت دقیق و علمی در خصوص عوامل تأثیرگذار بر تغییرات کارکردی روستاهای مورد مطالعه می باشد. مقاله حاضرعلاوه بر اینکه داده های مهمی را در خصوص چگونگی این تغییرات به دست می دهد، بلکه کمک می کند تا برنامه ریزان با استناد به این داده ها بتوانند در جهت ساماندهی و برنامه ریزی کارکردی اینگونه روستاها گام بردارند.روش مطالعه مبتنی بر مطالعه میدانی (مشاهده مستقیم، تکمیل پرسشنامه های مختلف) می باشد. جهت بررسی و بیان روابط موجود بین متغیرهای تحقیق " روش توصیفی- تحلیلی" و برای بررسی آثار پیشین و تغییرات و تحولات صورت گرفته از روش "اسنادی" استفاده می شود همچنین جهت تحلیل داده ها، از نرم افزار spss و از روش های آماری f.statistics و k.square بهره گرفته می شود. در نهایت، راهکارها و پیشنهادهایی جهت ساماندهی کارکردی روستاهای مورد مطالعه و به طور کلی روستاهایی که با اینگونه مسائل مواجه هستند، ارائه می شود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که رابطه منطقی بین مهاجرپذیری روستاهای مورد مطالعه، نوع فعالیت اقتصادی و محل اشتغال سرپرستان خانوارها با تغییرات کارکردی روستاهای مورد مطالعه وجود دارد. نزدیکی روستاهای مورد مطالعه به بزرگترین قطب جمعیتی، صنعتی و خدماتی شمال غرب کشور(شهر تبریز) و نیز شهر باسمنج و ارتباط سریع و آسان روستاها به این شهرها، مهاجرت افراد به روستاهای مورد مطالعه به دلیل ارزانی زمین و مسکن، انجام کار و فعالیت، تغییر در نوع فعالیت اقتصادی و محل اشتغال سرپرستان خانوارهای مورد مطالعه باعث تغییر کارکرد روستاها از کشاورزی به خدماتی، صنعتی و سکونتی-خوابگاهی شده است.

بسیاری از شهرهای روستا پایه ی جهان با محوریت کشاورزی پایدار مانده اند. در این پژوهش با بررسی نقش کشاورزی روستایی در ارتقا شاخص های توسعه شهری-منطقه ای قصد تبیین این موضوع را داریم؛ به همین منظور شهر رودبار جنوب در استان کرمان انتخاب شده است. پژوهش حاضر بر اساس هدف توسعه ای است.این پژوهش در سه بخش با گردآوری اطلاعات پرداخته است؛ در این میان با 110 پرسشنامه کامل برای افراد شهرنشین، 300 پرسشنامه برای افراد روستانشین و 36 پرسشنامه توسط متخصصین به مرحله استخراج داده رسیده است.تحلیل های آماری پژوهش با استفاده از نرم افزارSPSS20، اجرای مدل وپاسخ به فرضیات بانرم افزارSmart-PLS2انجام شده است. طی آزمون فرضیه اول اثر اقتصاد کشاورزی بر توسعه شهری در مدل اول؛ دارای ضریب مسیر 569/0 بوده و با توجه به آماره t 652/17 در سطح 99 درصد این اثر مثبت و معنادار بوده است. در این آزمون اثر اقتصاد کشاورزی بر توسعه شهری در مدل دوم؛ ضریب مسیر 390/0 بوده ، با توجه به آماره t653/6 در سطح 99 درصد این اثر مثبت و معنادار بوده و این فرضیه مورد پذیرش قرار گرفت.در فرضیه دوم اثر عوامل کشاورزی بر توسعه شهری در مدل دوم؛ ضریب مسیر 131/0- بوده و با توجه به آماره t499/2 در سطح 95 درصد این اثر منفی و معنادار بوده است. در فرضیه سوم اثر اقتصاد کشاورزی بر توسعه شهری با تعدیلگری عوامل کشاورزی در مدل دوم؛ ضریب مسیر 217/0- بوده است. با توجه به آماره t 894/3 در سطح 99 درصد این اثر منفی و معنادار بوده است.در فرضیه اول اثر اقتصاد کشاورزی بر توسعه شهری در مدل سوم؛ ضریب مسیر 486/0 بوده است. همچنین با توجه به آماره t482/9 در سطح 99 درصد این اثر مثبت و معنادار بوده است. در بررسی فرضیه دوم اثر عوامل کشاورزی بر توسعه شهری در مدل سوم؛ ضریب مسیر 149/0- بوده است. با توجه به آماره t 889/2 در سطح 99 درصد این اثر منفی و معنادار بوده است.

فرآیند تصمیم گیری های کلان ملی با شناخت دقیق فضاهای راهبردی پیرامونی آغاز می شود. جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرتی منطقه ای بنابر ماهیتش نیازمند بسط ژئوپولیتیکی و حوزه نفوذ خود در خاورمیانه است. خاورمیانه که نقطه تلاقی منافع قدرت هاست در سه سیستم قابل بررسی است: حوزه ژئوپولیتیکی خلیج فارس، حوزه ژئوپولیتیکی دریای سرخ و حوزه ژئوپولیتیکی دریای مدیترانه شرقی. یافته های تحقیق نشان می دهد حوزه ژئوپولیتیک خلیج فارس به دلیل اهمیت بی بدیل و علقه های ژئوپولیتیکی، به خصوص تلاقی و مجاورت جغرافیایی ایران با آن، باید بیشترین دل مشغولی سیاسی و ژئوپولیتیکی ایران باشد، زیرا ایجاد هر بحرانی در این حوزه و فضای سیاسی حاکم بر آن خود به خود امنیت ملی و تمامیت ارضی کشورمان را متاثر می سازد. ایران برای گستردن بازوهای ژئوپولیتیکی خود در خاورمیانه باید به دنبال متحدی در زیرسیستم دیگری از خاورمیانه عربی باشد. تنها کشور دارنده این قابلیت مهم ژئوپولیتیکی در حوزه ژئوپولیتیکی دریای سرخ و کرانه های مدیترانه شرقی، مصر است. جمهوری اسلامی باید ضمن حفظ موقعیت خود براساس واقعیات ژئوپولیتیکی، با طرح گفتمان اسلام محور و تحرک بخشیدن به مصر از طریق تعامل با آن کشور در خاورمیانه، به تعدیل تدریجی و جبری وزن عربستان در معادلات پردازد تا در بسط حوزه ژئوپولیتیکی خود در منطقه توفیق یابد.

امروزه گردشگری، با ویژگی های بارز و منحصر به فرد، به یکی از بزرگ ترین و پرمنفعت ترین صنایع در اقتصاد جهان تبدیل شده و بستری جهت ایجاد تغییرات در فضاهای جغرافیایی فراهم آورده است. گردشگری مذهبی یکی از گونه های گردشگری است که توسعه آن می تواند منجر به افزایش اشتغال و درآمد و رونق اقتصاد در فضاهای مختلف جغرافیایی خصوصاً نواحی روستایی گردد. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات گردشگری مذهبی بر توسعه اقتصادی سکونتگاه های روستایی انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. متغیر مستقل «گردشگری مذهبی» است که توسط 11 مؤلفه، کمی شده است و متغیرهای وابسته «درآمد» و «اشتغال» در نواحی روستایی است که به ترتیب با 21 و 10 مؤلفه مورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به الگوی راپرت در تعیین حوزه نفوذ گردشگاهی کلان شهرها، تعداد 10 روستای دارای بقعه متبرکه در دو شهرستان مشهد و بینالود به عنوان نمونه انتخاب شد. واحد تحلیل در این مطالعه روستا بوده و جامعه آماری از دو گروه : جامعه میزبان شامل 196 نفر روستایی و جامعه میهمان شامل 185 نفر گردشگر تشکیل شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزار SPSS از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده و همچنین به منظور نمایش توزیع فضایی روستاهای مورد بررسی از نرم افزار GIS استفاده شد. نتایج حاصل از رگرسیون نشان می دهد که گردشگری مذهبی به میزان 0.79 بر درآمد، 0.68 بر اشتغال و در مجموع 0.77 بر اقتصاد سکونتگاه های روستایی مورد بررسی موثر بوده است. در واقع توسعه گردشگری مذهبی در روستاهای دارای بقاع متبرکه در ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و رونق اقتصادی تأثیر مثبتی داشته است. در مجموع گردشگری مذهبی با ویژگی های ساختاری و کارکردی اش، عاملی مهم جهت احیاء اقتصاد روستاهای دارای این امتیاز و سایر روستاهای مجاور محسوب می شود.

مقدمه:  رفع مشکلات جوامع روستایی، گسترش و بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی در فضاهای روستایی و شهرها ارتباطی تنگاتنگ با نوع رابطه شهر و روستا دارد . اگر رابطه حاکم بین شهر و روستا، رابطه ای صحیح و منطقی باشد، شهر از یک طرف به مرکزی برای خدمات و امکانات دهی برای روستاها مطرح شده و از سوی دیگر روستاها نیز در رابطه اقتصادی متعادل و متقابل، نیازمندی های شهرها رافراهم ساخته، شهروروستا به صورت متقابل و تعاون اقتصادی و اجتماعی به حیات خود ادامه می دهند.هدف:  پژوهش حاضر، با هدف تحلیل روابط متقابل شهر جیرفت با روستاهای پیرامون تحت نفوذ خودش است.روش شناسی: پژوهش از نظر هدف گذاری کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه محقق ساخته) استفاده شده است. روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده و حجم جامعه آماری با مدل کوکران با سطح خطای 5 درصد 384 نفر بر اساس جمعیت سال 1400 انتخاب گردیده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی شامل شهر جیرفت و روستاهای پیرامون تحت نفوذ آن می باشد .یافته ها و بحث:  یافته های این پژوهش نشان داد سطح معناداری شهر جیرفت با روستاهای حوزه نفوذ خود به غیر از بعد اجتماعی در ابعاد اقتصادی، اداری-سیاسی و کالبدی کمتر از مقدار 05/0 است، ازاین رو فرض برابری میانگین مطلوبیت ابعاد مذکور در جامعه با متوسط ارزشی مورد نظر (3) رد می شود. همچنین با توجه به مقدار منفی اختلاف میانگین اکثر ابعاد مورد مطالعه می توان نتیجه گرفت که مطلوبیت وضعیت روابط شهر جیرفت با روستاهای حوزه نفوذ خود از وضعیت ضعیفی برخوردار است.نتیجه گیری: جیرفت به عنوان یک شهر میانی و قطب بزرگ کشاورزی جنوب کشور و همچنین به لحاظ تجمیع امکانات، سرمایه و نیروی انسانی در منطقه ضمن تسلط و برتری در سطح ناحیه دارای ارتباط دو سویه با روستاهای پیرامون خود است. از سوی دیگر روستاهای تحت حوزه نفوذ نیز با برقراری جریانات اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی، روابط تجاری و سرمایه گذاری در بخش های تولیدی، بازار و مسکن شهری زمینه های پویایی و رشد شهر جیرفت و نیز  توسعه در روستای خود را ضمن «وابستگی به شهر» به طور نسبی فراهم نموده اند.