یادگیری زدایی

مقدمه: به رغم آگاهی فزاینده در مورد اهمیت و ضرورت یادگیری، چگونگی، اشکال آن و رویه هایی که یادگیری را در افراد و سازمان ها تشویق می کند، شناخت بسیار کمی درباره یادگیری زدایی وجود دارد. چیستی یادگیری زدایی، چرایی مهم آن و شرایطی که آن را ترغیب می کنند، کمتر مورد بحث قرار گرفته اند. با توجه به اهمیت یادگیری زدایی و نقش آن در فرآیند انتقال و اکتساب دانش، این مقاله به بررسی یادگیری زدایی، ضرورت و انواع آن پرداخته است. نتیجه گیری: یادگیری زدایی تغییری مستمر است که افراد و سازمان ها را برای انطباق با محیط و توسعه مهارت های جدید توانمند می کند. حرکت در منحنی یادگیری زدایی حرکتی عمدی، مستلزم ساختار سازی مجدد و پاک سازی رویه های قدیمی است. در این فرآیند، رهایی از آنچه که دیگر مفید نیست، توقف متفکرانه و خلق فضای پاک قبل از یادگیری جدید ضروری است. برای موفقیت فردی و سازمانی، لازم است که بین یادگیری و یادگیری زدایی تعادل ایجاد شود.

یکی از مهمترین عواملی که در جریان کسب دانش جدید ایجاد مشکل نموده و زمینه ساز شکست در پیاده سازی پروژه تغییر در سازمان می باشد، میزان وابستگی به دانش قدیمی در سطوح مختلف سازمانی است. برای غلبه بر این مشکل، سازمانها باید با استفاده از اقدامات و فعالیتهای مناسب، به کاهش و حذف میزان وابستگی به دانش قدیمی بپردازند. به این مجموعه اقدامات که منجر به کاهش اثرات منفی دانش منسوخ در سازمان می شوند، فرایند یادگیری زدایی گفته می شود. بدین منظور در این مقاله، به تدوین ابزاری مناسب جهت سنجش فرایند یادگیری زدایی در سازمان که از روایی و پایایی مناسبی برخوردار باشد پرداخته شده است. در ابتدا با استفاده از مطالعات میدانی، رویکردها و اقدامات مختلفی که سازمانها می توانند جهت یادگیری زدایی مورد استفاده قرار دهند، شناسایی و براساس آن پرسشنامه اولیه در قالب 36 عبارت تدوین شد. در مرحله بعد روایی محتوای پرسشنامه از منظر سه شاخص شفافیت، مناسبت و جامعیت توسط خبرگان ارزیابی شده و با اعمال نظرات آنها، پرسشنامه نهایی متشکل از 28 عبارت و در قالب 7 رویکرد تدوین گردید. در نهایت پرسشنامه در نمونه ای متشکل از 134 سازمان از جامعه آماری شرکتهای نرم افزاری مورد آزمون قرار گرفت و با استفاده از داده های جمع آوری شده، روایی سازه از طریق تحلیل عاملی، روایی همگرا و واگرا از طریق ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفت و شاخصهای برازش مدل نیز بررسی شد که نتایج حاکی از آن بود که مدل اندازه گیری از برازش مناسبی برخوردار است.

امروزه تکیه بر دانش قدیمی ضامن دستیابی و حفظ مزیت رقابتی پایدار نبوده و سازمان ها باید طرح های تازه ای را مطرح نمایند. یادگیری زدایی نقطه مقابل یادگیری بوده و سازمان ها برای یادگیری دانش جدید باید حافظه ی خود را از موارد قدیمی پاک نمایند. یادگیری زدایی یعنی برای حرکت به سوی تطبیق با محیط، نیازمند رها کردن قواعد قدیمی غیر مفید است که عملکرد سازمان را تحت تاثیر قرار می دهند. هدف از پژوهش حاضر بررسی تغییرات عملکردی سازمان ناشی از یادگیری زدایی می باشد، لذا این پژوهش بر حسب هدف از نوع کاربردی و بر اساس روش گردآوری داده ها از نوع توصیفی همبستگی است (زیرا هدف بررسی تأثیر و درک الگوهای رفتاری متغیرها می باشد.) جامعه آماری این پژوهش کلیه کارکنان بانک تجارت استان لرستان می باشد که از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، نمونه 320 نفری مورد بررسی قرار گرفتند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه با سه گویه یادگیری زدایی سازمانی، چابکی سازمان و عملکرد سازمان با رویکرد کارت امتیازی متوازن با پایایی (90/0=α )استفاده گردید. داده ها با استفاده ازSPSS20 AMOS18, از طریق روش تحلیل عاملی تاییدی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که یادگیری زدایی بر عملکرد سازمان و چابکی تاثیر مثبت و معناداری دارد و یادگیری زدایی زمانی بیشترین تاثیر را بر عملکرد سازمان دارد که از آن در راستای چابکی سازمان استفاده گردد.

در دنیای امروز همواره سازمان ها با تغییرات مختلف محیطی و فنی روبرو هستند، برای انطباق با این تغییرات به یادگیری و به کارگیری دانش و فناوری جدید نیازمند هستند اما باید دانشی را که به هر دلیلی منسوخ و کهنه شده و دارای اثرات منفی احتمالی است، به شکل آگاهانه شناسایی نموده و اقدامات مناسبی را جهت کاهش یا حذف میزان وابستگی به آن انجام دهند. هدف اصلی پژوهش تأثیر یادگیری زدایی بر توسعه کارکنان سازمان کار و رفاه اجتماعی استان البرز است. مؤلفه های یادگیری زدایی شامل آگاهی، توقف توسعه دانش منسوخ، ترک کردن، ایزوله کردن، یکپارچه سازی، ترغیب استفاده از دانش جدید است که در این پژوهش به بررسی اثر این مؤلفه ها بر توسعه و توسعه کارکنان پرداخته شده است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی - همبستگی به شمار می آید. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل سرپرستان، مدیران و کارکنان در سازمان کار و تأمین اجتماعی استان البرز به تعداد 1230 نفر است. به منظور تعیین حجم نمونه در این پژوهش از جدول مورگان استفاده شد که بر اساس تعداد جامعه آماری، حجم نمونه موردنظر بر مبنای جدول مورگان 293 نفر برآورد شده است. ابزار گردآوری در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته است. جهت تجزیه وتحلیل داده های جمع آوری شده از نرم افزار مدل سازی معادلات ساختاری ایموس استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که یادگیری زدایی و ابعاد آن بر توسعه کارکنان تأثیر مثبت و معناداری دارد.

مدیران سازمان ها برای موفقیت در محیط پرتلاطم کنونی نیازمند اتخاذ تصمیم های راهبردی جهت اجرای انتقال دانش هستند؛ بدین منظور هدف این پژوهش بررسی نقش تعدیل گری یادگیری زدایی در ارتباط بین سازگاری دانش جدید و انتقال دانش است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی، از نظر رویکرد و ماهیت علی- معلولی، از نظر روش گرد آوری داده کمی، با رویکرد توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کارکنان شاغل در شرکت بسپار استان اصفهان به تعداد 57 نفر است. فرضیات این پژوهش با استفاده از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفت؛ نتایج نشان داد سازگاری دانش جدید بر انتقال دانش و ابعاد آن (به جز بعد عدم پذیرش) تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین یادگیری زدایی اثر تعدیل گری مثبتی در ارتباط بین سازگاری دانش جدید و انتقال دانش دارد.

پژوهش های علمی درباره مدیریت دانش بیشتر بر روی فرایند خلق دانش ، استفاده و نیز انتقال آن متمرکز شده اند، اما توجه کمی بر روی فرایند فراموش کردن دانش صورت گرفته است. این در حالیست که در محیط پویای امروزی همه سازمانها نیازمند تغییر و بازنگری و دربیشتر موارد کنار نهادن روش های قدیمی انجام کار هستند. در این مقاله سعی شده با روش تحلیل محتوا و مصاحبه های نیمه ساختار یافته از مدیران شهرداری قم و جمعی از نخبگان دانشگاهی در زمینه یادگیری سازمانی و مدیریت دانش ، مدل جامعی از عوامل موثر، ساز و کارها و پیامدهای فراموشی سازمانی هدفمند ارائه شود. عوامل موثر بر فراموشی سازمانی هدفمند در سه گروه عوامل فردی، عوامل سازمانی و عوامل محیطی طبقه بندی شدند که ضمن اشتراکات با سایر تحقیقات گذشته، برخی عوامل به خصوص در حوزه فردی و محیطی و استراتژیک برای نخستین بار در حوزه فراموشی مطرح شده است. مجموعه اقدامات اجرای فراموشی هدفمند به علاوه نشانه ها و علائم حضور این پدیده در سازمان جهت سهولت سنجش آن در گام دوم و در نهایت پیامدهای اجرای فراموشی هدفمند ارائه شده است. این پیامدها در رابطه با افراد، سازمان و ارباب رجوع دسته بندی شده است.

یادگیری زدایی سازمانی توجه محققان بسیاری را معطوف خود نموده است و این مهم به عنصر مهم نوآوری و فرآیندهای تغییرات پایدار فردی و سازمانی تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی پیامدهای یادگیری زدایی سازمانی با استفاده از روش فراترکیب است. در راستای این روش پس از فیلتر مقالات، در نهایت تعداد 40 تحقیق که بطور مستقیم به موضوع پیامدهای یادگیری زدایی سازمانی پرداخته بودند وارد مرحله تحلیل در نرم افزار مکس کیودا شدند. پس از مرحله تلفیق تعداد 28 رمز متمایز شناسایی، و از بین رمزهای شناسایی شده رمزهای؛ خروجی های نوآوری با 6 ارجاع، یادگیری مجدد و انعطاف-پذیری سازمانی با 4 ارجاع، و نوآوری رادیکال و عملکرد کلی با 3 ارجاع به ترتیب بالاترین تعداد ارجاعات را در متون پژوهشی داشتند. در سطوح انتزاع بالاتر رمزها در قالب 11 مفهوم و در نهایت در قالب 6 مقوله (توانمندی های نوآورانه، ارتقاء موضع رقابتی در زنجیره ارزش، کارآفرینی سازمانی، چابکی و تحول سازمانی، مدیریت دانش مشارکتی، و توانمندسازی منابع انسانی) قرار داده شدند.

این مطالعه قیاسی از نوع کاربردی دارای هدف توصیفی و استراتژی همبستگی است و به صورت مقطعی اجرا شده است. جامعه آماری شامل تمامی کارکنان شرکت پتروشیمی برزویه، به تعداد 340 نفر، بود که 180 نفر با استفاده از جدول کرجسی و مورگان به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و به شیوه ساده تصادفی، به پرسش نامه-های ظرفیت جذب دانش کارکنان مینباإوا و همکاران (2010، 2003) و ظرفیت جذب دانش سازمان لیچتن هالر (2009)، عملکرد نوآوری سبز چن و همکاران (2006)، سنجش یادگیری زدایی بکر (2008) و توانایی یادگیری از ارتباط سلنس و سالیس (2003) پاسخ دادند. ضریب آلفای کرونباخ برای تمامی پرسش نامه ها بیشتر از 7/0 بود و روایی صوری و محتوایی پرسش نامه ها با نظر متخصصان و روایی سازه با استفاده از روش تحلیل عاملی مورد تأیید قرار گرفت. تحلیل داده ها با نرم افزارهایSpss22 و PLS3 و روش مدل یابی معادلات ساختاری انجام شد. یافته ها تأییدکننده برازش مدل تحلیلی و فرضیه هاست. نتایج بر اهمیت ظرفیت جذب برای توسعه فرایند عملکرد نوآوری سبز به منظور ایجاد مزیت رقابتی تأکید دارد؛ زیرا عملکرد سازمان را در مقابل رقبا افزایش می دهد. به علاوه، یادگیری زدایی می تواند با ایجاد تغییر مداوم، یاری رسانِ سازمان برای توسعه مهارت های جدید در جهت انطباق با نیاز های محیطی جدید باشد و یادگیری ارتباطی از طریق اشتراک و تبادل اطلاعات منجر به بهبود عملکرد نوآوری سبز می شود.