مطالب مرتبط با کلیدواژه

دستور زبان فارسی


۲۱.

کارکردهای هنری و زیباشناختی تنازع در شعر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی پاییز ۱۳۹۷ شماره ۷۷ 235 - 252

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی تنازع زیبایی شناسی شعر بلاغت حذف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۹ تعداد دانلود : ۵۱۱
تنازع یکی از مباحث علم دستور است که بر اساس آن بخشی از جمله همزمان چند نقش مختلف نحوی می گیرد. هدف این مقاله، تعیین و بررسی نقش های زیباشناختی این تمهید زبانی در شعر است. هنگام ایجاد تنازع در شعر، شاعر ساختار جمله را به گونه ای تنظیم می کند که واژگان، ترکیبات و جملات مختلفی، متنازعٌ فیه را برای تکمیل ساختار نحوی خود به سمت خود جذب می کنند و به تعبیری، برای تصاحب آن به نزاع می پردازند. این خصوصیت موجب ساخت خلاقیت های هنری مختلفی در شعر می شود و جملات و بخش های مختلف شعر را مانند لولا به هم متصل می سازد و به آن ها عمق و ژرفا می بخشد. ایجاد ابهام و چندمعنایی، ساخت برخی صنایع بدیعی، انسجام، ساخت زبان خاص شعری و رعایت ایجاز و دوری از اطناب از جمله کارکردهای هنری تنازع در شعر محسوب می شود. شاعر در بیشتر مواقع، آگاهانه از تنازع بهره می برد تا بتواند زبان شعری خود را برجسته و بلیغ تر سازد.
۲۲.

بررسی وجهیت روشی در بازنمود تجویزی و توصیفی بودن چهار دستورزبان فارسی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۸ 108 - 132

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی وجه فعل وجه اخباری وجه التزامی وجه امری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۶ تعداد دانلود : ۴۵۱
.مقاله حاضر به بررسی ساخت بینا فردی با محوریت وجه ، درمبحث صفت در چهار کتاب دستور زبان فارسی خیامپور،دستور زبان فارسی انوری،دستورزبان فارسی مشکوه الدینی و ساخت زبان فارسی خسرو غلامعلی زاده در چارچوب دستور نظام مند هلیدی به فرانقش بینا فردی می پردازد . و هدف آن است تجویزی و توصیفی بودن گزاره ها را به کمک وجه نمایان سازد. روش به کار رفته در این پژوهش ، روش تحلیلی است. در تقسیم بندی اقسام دستور از حیث بایدی و نبایدی، آن را به تجویزی و توصیفی تقسیم کرده اند و تشخیص این دو از راه بررسی وجه در متن ممکن است از این منظر بررسی وجه فعل به درستی می تواند ما را به نوع نگاه نویسندگان به امر دستور رهنمون باشد . در هر چهار کتاب وجه اخباری بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است واین نشان از آن دارد که مولفان کوشیده اند اصول زبان فارسی را به شکل مدون و منظم ارائه دهند.با توجه به میزان کاربرد وجه التزامی در چهار کتاب می توان گفت عبدالرسول خیامپور با داشتن بالاترین بسامد آماری در وجه التزامی از نوع بایدی تجویزی بودن دستور خود را ثابت نموده است.
۲۳.

بررسی و تحلیل کاربرد حروف اضافه در شعر شاعران برجسته دوره سامانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۹ 165 - 196

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی شعر حروف اضافه دوره ی سامانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۳ تعداد دانلود : ۳۲۴
عنصر زبان یکی از پدیده های اجتماعی است که همواره در حال تغییر و دگرگونی است. زبان فارسی نیز به دور از این تغییر و تحولات نبوده است. یکی از این دگرگونی ها، تغییر حروف اضافه است. در این پژوهش به بررسی حروف اضافه، انواع و چگونگی آن در زبان شعری شاعران برجسته ی دوره ی سامانی و مقایسه ی آن با زبان معیار امروز پرداخته شده است. بررسی شواهد بیانگر این است که در دوره ی یادشده، حروف اضافه ی ساده و مرکّب گوناگونی کاربرد دارند. این حروف از لحاظ شکل و ساختار و هم چنین بار معنایی دارای گستردگی و تنوع فراوانی هستند. علاوه بر این حروف اضافه ای در این دوره کاربرد دارند که در دور های بعد کاهش یافته یا به طور کامل متروک شده اند. همچنین تعدادی از عبارات (حرف اضافه و متمم) در این دوره وجود دارند که برخی از دستورنویسان، آن ها را حرف اضافه مرکب دانسته اند؛ درحالی که به نظر می رسد این عبارات، ترکیبی از «حرف اضافه-ی ساده» و «متمم» می باشند.
۲۴.

نقد و ارزیابی درس نامه های دستور زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات پارسی معاصر سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۶) 3-36

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی درس نامه های دستور فارسی اسم گروه اسمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۰ تعداد دانلود : ۵۰۷
در نوشتار حاضر، دستورنامه های پنج استاد، خیام پور، احمدی گیوی انوری، فرشیدورد و وحیدیان کامیار با تمرکز بر مبحث اسم و گروه های اسمی بررسی شده است. این دستورنامه ها علی رغم توجه به جزئیات مختلف اسم و گروه اسمی با کاستی هایی مواجه است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: بی توجهی به دستاوردهای زبان شناسی، تأثیرپذیری از دستور زبان های دیگر و تحمیل آن به زبان فارسی، عدم تمایز بین زبان و نمودهای گفتاری و نوشتاری آن، نگرش تجویزی به زبان و غفلت از دستور به عنوان توصیف زبان، کاستی در ارائه تعریف ها، ارائه قاعده های نادرست، بی توجهی به اصل بهینگی و کمینگی در تدوین دستور، برخورد دوگانه در مواجهه با الگوی زبانی، حشو در قاعده های زبانی، مقوله بندی هایی افراطی در دستور، بی توجهی به بنیان مقوله بندی، نادیده گرفتن برخی از مفاهیم در دستور، درهم آمیختن گونه های مختلف زبانی، مثال ها و شواهد نادرست، امکان نقض قواعد زبانیِ ارائه شده، مسائل بی پاسخ در دستور، عدم شفافیت اصطلاحات تخصصی حوزه دستور و ساماندهی غیرموجه مطالب درس نامه ها.
۲۵.

بررسی امکانات و اختیارات دستور زبانی در شعر ناصرخسرو

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۶ بهار ۱۳۹۳ شماره ۱۹ 199 - 242

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی امکانات دستوری دیوان ناصرخسرو وزن شعر اختیارات زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۵۶۲
     هر زبانی مجموعه قواعدی دارد که همه گویندگان زبان ملزم به اطاعت از آن قواعد هستند. در این قواعد اختیاراتی هم هست که دست گویندگان آن زبان را باز گذاشته است. مثلاً همه می توانند به جمع «پرنده »، «پرند گان» و یا «پرنده ها» بگویند. علاوه بر این امکانات عمومی، شاعران امکانات دیگری نیز دارند. این امکانات زبانی مواقعی وزن کلام را تغیر نمی دهد؛ مانند «چِشم/ چَشم» و گاه وزن را تغییر می دهد. مانند: «افسانه/ فسانه» و «اسکندر/ سکندر». هدف اصلی این تحقیق پاسخ دادن به این سوال است که شعرای زبان فارسی چگونه از زبان به نفع خود استفاده کرده، با آشنایی زدایی سعی در زیباسازی و نیز حل مشکل وزنی شعر خود می کنند؟ منظور از امکاناتدستوری در این پژوهش، امکاناتی است که دست شاعر را در انتخاب چند گزینه مساوی باز گذاشته تا ضمن حفظ معنا و بلاغت، بتوان با انتخاب یکی از گزینه ها وزن شعر را تنظیمنماید. مقدار امکانات خلق شده در هر اثری ادبی و نیز در هر دوره ای متفاوت است. جمع آوری تمام این امکانات در کل ادب فارسی،  خود به سال ها پژوهش نیاز دارد. در این مقاله فقط مهم ترین امکانات دستوری در دو بخش مهم ساخت واژه و نحو دیوان ناصرخسروبررسی شده اند. مثلاًتغییر جایگاه وند نفی و وند استمرار، فاصله انداختن بین اجزای فعل مرکب، استفاده از ضمایر متصل غیرفاعلی برای فعل لازم، تغییر جایگاه صفت در جمله از انواع امکان های دستوری است. با شناخت امکانات دستوری می توان به روزآمد کردن زبان فارسی کمک فراوانی کرد. این امکانات در هر شعر و نثری وجود دارند، اما در این مقاله فقط امکاناتی دستوری شعر بررسی شده است. اگر بتوان همه متون ادب فارسی را از این نظر بررسی کرد، بسیاری از مشکلات زبان فارسی شناخته و برطرف خواهد شد.
۲۶.

ارزیابی محتوای دستوری مجموعه کتاب های آموزش نوین زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۷ 39 - 68

کلیدواژه‌ها: کتاب آموزش نوین زبان فارسی رویکرد دستور آموزشی آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان دستور زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۳ تعداد دانلود : ۳۷۵
دستورِ آموزشی، بخشِ مهمی از آموزشِ زبان فارسی به غیر فارسی زبانان است که اصول و پیچیدگی های این رویکرد، همواره نقد و بررسی ویژه ای را در پی دارد. در همین راستا، پژوهش حاضر به ارزیابی و نقدِ محتوای دستوری کتاب های آموزش نوین زبان فارسی بر پایه رویکرد دستور آموزشی می پردازد. به این منظور، ابتدا مجموعه کتاب های یادشده، از جنبه محتوای دستوری توصیف شدند. سپس، محتوا، روش، شیوه ارائه مطالب، مخاطب و تمرین های دستوریِ کتاب بر مبنایِ مهمترین ویژگی های دستور آموزشی تحلیل گردیدند. این ویژگی ها، مشتمل بر همراهیِ آموزشِ دستور و واژه، بافت مداری، طرح دستوری و آموزشِ چرخه ای و تدریجی هستند. در پایان، نارسایی های دستوریِ مجموعه، در پنج حوزه نادرستی ها، نام گذاری اصطلاح های دستوری، جمله های نمونه و نگارش، ارزیابی و نقد شدند. یافته های پژوهش نشان داد قواعدِ دستورِ آموزشی، بازتابِ نافرجامی در این مجموعه دارد. همچنین، محتوای دستوری این کتاب ها غیر منطقی و نارسا است و صورتی چرخه ای و تدریجی ندارد. علاوه بر این، اساسِ محتوایی دستور در این مجموعه، فراتر از هر دیدگاه و رویکردی، از دستور زبانِ درستِ فارسی، دور شده و نیازمندِ ویرایش های اساسی است.
۲۷.

نگاهی به کتاب صرف موبد نوشته شیخ عبد العل ی موبد بیدگلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۶ پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۱) 170 - 196
تعداد بازدید : ۲۴۱ تعداد دانلود : ۲۵۴
کتاب صرف موبد تألیف شیخ عبد العلی موبد بیدگلی است و به سال 1340 هجری قمری به نگارش درآمده است. موبد که مدتی درگیر روزنامه نگاری و جریان های سیاسی دوران مشروطه بوده، به سبب شیفتگی به زبان، فرهنگ و ادبیات پارسی، افزون بر سرایندگی، به تدریس و پژوهش در این زمینه نیز روی آورده و کتاب هایی همچون نسخ موبد و پستای موبد را به نگارش درآورده و در نظارت بر تصحیح شاهنامه معروف به شاهنامه امیر بهادری، همکاری داشته و فرهنگ نامه ای را هم برای این کتاب تنظیم کرده است. یکی از نوشته های او که برای آموزش قواعد پارسی و عربی به نو آموزان گرد آوری شده، کتاب معروف به صرف موبد است. شاید دور از حقیقت نباشد اگر این نوشته را پس از آغاز راه دستور نویسی فارسی در دو سده اخیر، نخستین کتاب در زمینه دستور مقابله ای میان عربی و فارسی بدانیم. در جستار پیش رو، ضمن اشاره ای گذرا به زندگی موبد، به موضوع هایی چون ارزش کتاب، انگیزه نگارش و نامگذاری آن، نقد شاهد مثال های کتاب، ویژگی های رسم الخطی متن فارسی و عربی نسخه و چینش مطالب آن پرداخته ایم. آنچه درباره قلم موبد در این کتاب هوید است، به کارگیری زیاد واژه های تازه، برساخته و البته دساتیری است که شیفتگی وی به زبان و فرهنگ کهن پارسی و اثر پذیری از کتاب برساخته فرهنگ دساتیر ، او را بدان علإقه مند ساخته است.
۲۸.

تحلیل و ارزیابی محتوای دستور در دو مجموعه آموزش نوین زبان فارسی و آموزش فارسی به فارسی براساس رویکرد دستور آموزشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸۹) 375-401
تعداد بازدید : ۳۰۵ تعداد دانلود : ۲۰۹
ضرورت آموزش م وثر و کاربردی دستور، براساس نظریه ها و رویکردهای نوین آموزش زبان دوم امری پذیرفته شده است. پژوهش حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که متون به کارگرفته شده در مراکز آموزش زبان فارسی تا چه اندازه با دستاوردهای علمی آموزش دستور همگام هستند و در همین راستا به ارزیابی محتوای دستور در دو مجموعه آموزش نوین زبان فارسی و آموزش فارسی به فارسی می پردازد. چارچوب نظری این پژوهش رویکرد دستور آموزشی است. با بررسی بخش دستور این کتاب ها مشخص شد که آموزش نوین فارسی با همه کوششی که برای به روز بودن ارائه می دهد، اما سیر مطالب دستوری در آن مشخص نیست، بر نقش نحوی کلمه ها به جای کاربرد آن ها تاکید شده است و جمله ها و ساختارهای آموزش داده شده، شکل واقعی و کاربردی زبان فارسی را منعکس نمی کنند. در مجموعه آموزش فارسی به فارسی نیز هر چند الگوی ساده به دشوار برای آموزش دستور انتخاب شده، آموزش ضمنی در کنار آموزش صریح مورد توجه قرار گرفته، اما موقعیت ها و کارکردهای آموزش داده شده کاربردی نیستند و تمرین ها و تکلیف های ارتباطی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. در پایان مقاله، پیشنهادهایی برای تدوین متون آموزشی کاربردی تر به ویژه در زمینه آموزش دستور ارائه خواهد شد.
۲۹.

نخستین سطح از نیاز دانشجویان خارجی به دستور زبان فارسی

نویسنده:
منبع: پویش در آموزش علوم انسانی سال پنجم بهار ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 1 - 14

کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی دستور زبان فارسی دانشجویان خارجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۹ تعداد دانلود : ۲۵۲
اکنون چندین دهه از حضور دانشجویان خارجی که برای تحصیل به ایران می آیند میگذرد.نخستین نیاز این دانشجویان "آموزش زبان فارسی است که در مراکز مختلف دانشگاهی مانند مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه تهران ،دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)،بنیاد سعدی و دیگر موسسات مرتبط تدریس میشوند.یکی از مهمترین و شاید بنیادیترین نیازهای آموزش زبان فارسی ،دستور زبان است که جایگاه ویژه ای در مهارتهای چهارگانه دارد.نویسنده این مقاله با تجربه سالها تدریس دستور زبان فارسی در سطوح مختلف دانشگاهی به ایرانیان وخارجیان ،آن حجم از مطلبی را که بعنوان سطح اول آموزش دستور،لازم و مفید میداند در اینجا گرد آورده است.بعبارت دیگر حداقل مطلبی از دستور زبان فارسی که یک دانشجوی خارجی نوآموز باید بداند بشرح این مقاله است. بدیهی است اینها فقط سرفصل دروسند و برای آموزش کامل باید تمرینات لازم و کافی را نیز در کلاس درس بدانها افزود.کلمات کلیدی: آموزش زبان فارسی،دستور زبان فارسی،دانشجویان خارجی،دانشجویان خارجی
۳۰.

دستور زبان فارسی در قفقاز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴۳ 155 - 185

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی قفقاز جمهوری آذربایجان ارمنستان گرجستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۱ تعداد دانلود : ۲۳۳
بر اساس شواهد تاریخی و مستندات فرهنگی، سرزمین قفقاز، دارای اشتراکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی دیرینه ای با ایران و مردمان آن است. یکی از این حوزه های مشترک که تأثیرات دو سویه فراوانی از روابط فرهنگی و تاریخی ایرانیان و ملّت قفقاز، در روزگاران دراز پدید آورده است، مسائل ادبی و حوزه تتبّعات شعری و تحقیقات مربوط به زبان و ادبیات است. بررسی های نقدشناختی آثار گویندگانی چون نظامی گنجه ای، خاقانی شروانی، مجیر بیلقانی، واله داغستانی و ... نشان می دهد که زبان شعری این سخنوران، نمی تواند با این شاعران آغاز گردد و در سخن همان ها به اوج پختگی برسد. بی گمان در این میان، سنت و سابقه ای در کار بوده و صد هزار دریای هنر و فضیلت پیش از آن دست در کار آفرینش هنری بوده است تا بزرگانی چون خاقانی و نظامی و مجیر از میان آن ها سر برآورند. در این میان، یکی از شاخه های مهم جریان زبان و ادب فارسی در قفقاز، تألیف کتاب های دستور زبان و لغت نامه های فارسی است. نگاهی به سیر تاریخی تدوین و تألیف این کتاب ها نشان می دهد که پیشگامان تألیف کتاب های فرهنگ لغات و دستور زبان فارسی، نویسندگان قفقاز بوده اند. در تاریخ تدوین کتاب های دستور زبان، سرزمین های قفقاز نقش بسیار مهمی دارند. این سرزمین یا خاستگاه مادری مؤلفان کتاب ها بوده اند و یا پذیرنده مؤلفانی غیربومی که در آن ناحیت ساکن شده اند. ما در این مقاله ابتدا نگاهی کلّی به تاریخ دستورنویسی و لغت نامه نگاری در قفقاز می کنیم و سپس با رعایت اختصار و ایجاز، به معرفی چند تن از مؤلفان کتاب های لغت و دستور زبان فارسی می-پردازیم.
۳۱.

کارکرد «مسند» در معناپروری و بلاغت افزایی کلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: بلاغت کاربردی و نقد بلاغی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 61 - 73

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی مسند صفت معناپروری بلاغت افزایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۱ تعداد دانلود : ۱۴۵
امروزه پرداختن به فرم در پژوهش های ادبی اگرچه به نتایجی درخور توجّه منجر شده، در مواردی ارزش درون متنی آثار را تحت تأثیر قرار داده است. دستور ساختاری که تکیه روی جنبه عینی و ملموس زبان دارد و در نهایت به شناخت اجزای واژه ها، گروه ها و جمله ها می انجامد، به تاثیرگذاری نقش دستور در القای معانی جدید و بلاغت افزایی کلام بی توجّه است. یکی از مهم ترین حالاتی که واژه در جمله می پذیرد، مسند است. در زبان فارسی مسند از عناصر اصلی جمله های اسنادی محسوب می شود که در اصل به لحاظ هویّت دستوری، صفت است. در این پژوهش جایگاه «مسند» و نقش آن در بیان پیوند اندیشه و سبک بررسی می شود. به همین دلیل، این پژوهش که به گونه ای معناشناسی نقش مکمّلی مسند است، به دریافت های جدیدی از متن کمک می کند. حاصل این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی انجام می شود، نشان می دهد تمام واژه ها و گروه هایی که در جایگاه مسند قرار می گیرند، در واقع مفهوم صفتی دارند و به گونه ای باید آن ها را صفت به شمار آورد و از طرف دیگر همین قابلیّت، عاملی مهم در بلاغت افزایی و معناپروری کلام است. دریافت ظرفیّت های جمله های اسنادی، زمینه های ورود مخاطب را به قلمرو معانی نو فراهم می سازد
۳۲.

ترکیب سازی در شعر قیصر امین پور و نقش های هنری آن

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال سوم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۹) 53 - 62

کلیدواژه‌ها: زیباشناسی شعر دستور زبان فارسی ترکیب سازی قیصر امین پور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۷ تعداد دانلود : ۱۹۶
ترکیب سازی یکی از مهم ترین حوزه هایی است که شاعران در راستای تازگی زبان و ایجاد خلاقیت در آن وارد شده اند. هدف این مقاله بررسی چگونگی ترکیب سازی در شعر قیصر امین پور و کارکردهای هنری آن است که با روش استقرایی انواع ترکیبات، چگونگی ساخت و نقش های هنری آن را بررسی کرده است. وی با ایجاد پیوند میان کلماتی که حوزه معنایی دور از هم و متضاد دارند ابهام هنری و معانی عمیق و برجسته ای ایجاد کرده است. ایجاد تازگی در محور هم نشینی از طریق ترکیب سازی و انجام رفتارهای تازه با مقوله های دستوری در ترکیب و کاربرد ترکیبات عامیانه، زبان شعری او را برجسته ساخته است. از کارکردهای هنری دیگر ترکیب سازی امین پور ایجاد موسیقی است که از طریق تناسبات آوایی و تکرار کلمه در ترکیب ایجاد شده است. وی با فشرده سازی تصاویر، آنها را به صورت اضافات استعاری و تشبیهی ارائه کرده و ترکیباتی هنری و دارای ارزش های زیباشناختی ساخته است. از دیگر کارکردهای هنری ترکیب در شعر وی توسع زبانی و انحراف معنایی است که منجر به ساخت ترکیبات تازه و حمل معانی تازه به واژگانِ دخیل در ترکیب شده است. 
۳۳.

بررسی زبانی و دستوری پیشوندها و پسوندها در تاریخ بیهقی

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال ششم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 47 - 65

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی پیشوند پسوند تاریخ بیهقی واژه سازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۵ تعداد دانلود : ۳۳۴
ابوالفضل بیهقی صاحب اثر ارزشمند تاریخ مسعودی علاوه بر وظیفه ی دبیری و تاریخ نویسی، فنون ادبی و دستوری را نیز در اثر سترگ خود رعایت نموده و در کنار آن به واژه سازی و توسعه ی زبان پرداخته است. در این راستا «وندها» نقش بسیار مهمی در ساخت ترکیبات واژگانی و زبانی تاریخ بیهقی ایفا می کنند. وندها این قابلیّت و کارایی را در زبان فارسی دارند که با قرار گرفتن در کنار کلمات دیگر، واژگانی نو بیافرینند و با همین استقرار جزیی خود در کنار دیگرواژگان، برخی توضیحات اضافی را از زبان حذف کرده ، موجب ایجاز و رسایی سخن شوند و به قدرت و جاذبه ی زبان ادبی بیفزایند. «وندها» اجزای کوچکی از زبان اند که هر چند به تنهایی معنا و مفهوم مشخّصی ندارند، امّا با قدرتی که در آن ها نهفته است می توانند برای ابلاغ دورترین معانی و دست نایافتنی ترین افکار، واژه هایی بدیع خلق کنند. بررسی وشناخت این اجزای نافذ در آثار ادبی کهن و آشنایی با نحوه ی پیوند آن ها با کلمات می تواند الگویی برای ساخت واژه های تازه در زبان توانمند فارسی باشد. ابوالفضل بیهقی یکی از نثرنویسان بزرگ زبان فارسی است که به خوبی به اهمّیّت نقش این اجزا در سخن و زبان پی برده و به یاری آن ها با خلق ترکیب ها و تعبیرهای تازه تحوّلی شگرف در سبک نویسندگی دوره ی خراسانی و حتّا پس از آن پدید آورده و سبک نوشتاری ویژه ای از خود به یادگار گذاشته است . واژه های کلیدی:زبان، دستور زبان فارسی، پیشوند، پسوند ،تاریخ بیهقی.
۳۴.

نگاهی تازه به بحث وجه فعل در زبان فارسی

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۲۸) 11 - 25

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی زبانشناسی وجه فعل وجهیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۰ تعداد دانلود : ۶۴۸
وجه فعل از جمله مباحث زبانی است که هم در دستور زبان و هم در زبانشناسی و شاخه معنی شناسی آن مورد بررسی و دقت نظر قرار گرفته است؛ با وجوداین هنوز سوالات متعددی در این زمینه وجود دارد که پاسخ قاطعی به آن داده نشده و قابل طرح و بررسی است. پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده، با این هدف شکل گرفته است که با مقایسه دیدگاه دستورنویسان و زبانشناسان و با توجه به کاربردهای گوناگون فعل در زبان، پاسخی بیابد برای سوالهایی از این نوع که آیا این مبحث را می توان تنها با نگاه ساختاری در زبان تحلیل کرد؟ و در تقسیم بندی های ارائه شده چه اختلاف نظرهایی وجود دارد و جامع ترین تقسیم بندی در این میان کدام است؟ بررسی منابع موجود در این زمینه نشان می دهد که با توجه به کاربردهای زبانی، نمی توان تنها با نگاه ساختاری به این مقوله پرداخت؛ همچنین مقایسه دیدگاه های پژوهشگران نشان می دهد که تقسیم بندی های ارائه شده جامع نیست و نمی توان برخی از بخش ها را به عنوان یک بخش مجزا درنظر گرفت زیرا با یخش های دیگر هم پوشانی دارد؛ درضمن لازم است معیارهای جدیدی برای تشخیص وجه در جمله ارائه شود.
۳۵.

بررسی گونه ها و معانی «را» در گرشاسب نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۵۰) 195 - 220

کلیدواژه‌ها: اسدی توسی دستور زبان فارسی گرشاسب نامه نقش ها و معناهای را

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۱۵۴
هر اثر ادبی از ساخت های جزئی تری تشکیل شده است. ساخت های نحوی و صرفی هر اثری، بنیاد ساخت های بلاغی و محتوایی آن را شکل می دهد. «را» که امروزه بیشتر به عنوان نقش نمای مفعولی شناخته می شود، در متن های گذشته ی ادب فارسی، جایگاه حساس تر و متنوع تری داشته است و کاربردهای گوناگون آن در فهم معنی و شناخت بلاغت متن ایفای نقش می کرده است. یکی از منظومه های حماسی که در نوع خود جایگاه برجسته ای دارد و کاربردها و معانی را در آن درخور توجه و قابل تأمل است، گرشاسب نامه ی اسدی توسی است؛ ازاین رو مقاله ی حاضر بدون واکاوی بلاغی، در پی شناخت و معرفی انواع کاربرد و معانی گوناگون «را» در این منظومه و ارائه ی آمار دقیقی از انواع و نقش «را» در کاربردهای گوناگون، ازنظر دستوری و معنایی است. در این بررسی ها ضمن تبیین نقش و اهمیت این نقش نما که چهره های گوناگون معنایی و کاربردی دارد، به کاربردهای ویژه ی آن نیز پرداخته شده است و با ذکر تعداد تقریباً دقیق این نقش نما در تمام گرشاسب نامه ، بیشترین و کمترین نوع کاربرد «را» در این منظومه مشخص شده است. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل داده هایی ست که از متن این منظومه به دست آمده و نتیجه گیری آن نیز مبتنی بر تحلیل محتواهای ساختاری و معنایی آن داده ها است.
۳۶.

مقایسه تأثیر آموزش به روش سنّتی با استقرایی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پایه دهم در درس دستور زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبردهای نوین تربیت معلمان سال ششم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: تدریس سنّتی تدریس استقرایی دستور زبان فارسی عملکرد تحصیلی یادگیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۴۲
پژوهش حاضر با آگاهی از نیازهای کنونی در امر آموزش بر آن است به بررسی مقایسه ی تأثیر آموزش به روش سنتی با استقرایی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پایه ی دهم در درس دستور زبان فارسی بپردازد. روش انجام پژوهش از نوع نیمه تجربی است که در آن از پیش آزمون و پس آزمون استفاده شده است. جامعه ی پژوهش حاضر دانش آموزان دبیرستان علامه حلی شهرستان نور بوده است که به طور در دسترس، 21 دانش آموز پایه ی دهم انسانی این مدرسه به عنوان نمونه ی آماری انتخاب شدند. به این منظور از جامعه ی یاد شده بعد از 12جلسه تدریس به روش سنتی، آزمونی بر اساس طبقه بندی اهداف آموزشی«بلوم» به عمل آمد و سپس بعد از 12جلسه تدریس به روش استقرایی، مجددا آزمونی با همان اهداف برگزار شد. در این تحقیق، نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون کلموگروف_اسمیرنوف تأیید شد و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار 22spss و برای مقایسه ی میانگین های دو آزمون از «آزمون تی» استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد روش تدریس استقرایی در مقایسه با روش سنتی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان پایه ی دهم، در دستور زبان فارسی تأثیر معناداری دارد و دانش آموزان به غیر از حیطه ی «نقد» در تمام سطوح یادگیری بلوم ،عملکرد بهتری داشتند و البته این بهبود عملکرد در سطوح درک، تجزیه، و آفرینش معنادار نیز بوده است.
۳۷.

ساختمان واژه عطف و تشخیص آن از گروه نحوی همپایه با تکیه بر چند متن ادبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی تابستان ۱۴۰۱ شماره ۹۲ 87 - 109

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی مرکب عطفی گروه همپایه ساختمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۶ تعداد دانلود : ۲۱۲
مقاله حاضر با رویکرد زبانی به متون ادب فارسی و با هدف بازشناسی کلمه مرکب عطفی از گروه همپایگی حرف عطف و بازنمایی ساختمانِ آن سامان یافته است. در روند تحقیق واژه های دو سوی حرف «و» بررسی شد و کلماتی که به عنوان اجزای یک واحد واژگانی از نشانه های مرکب به ویژه از استقلال نحوی برخوردار بودند، همراه با نمونه هایی گردآوری شد. سپس با بررسی ساختمان داده ها، ساختار واژگانیِ مرکب عطفی، مرکب اتباعی و نام آوای مرکب، زیرعنوان واژه عطف ترسیم شد و نمونه هایی از دشوارترین شواهدی که در آن ها واژه عطف، آوا و صورتی همسان با ساخت نحوی اش داشت، ارائه شد تا نشان داده شود که از نشانه های چندگانه مرکب، «استقلال نحوی» در شناسایی مرکب عطفی از گروه نحوی به ویژه در صورت های همسان، کاراتر است؛ واژه عطف در متن ادبی به تمامی از قاعده بازگشت ناپذیری مرکب پیروی نمی کند و نسبت به زبان معیار از تنوع ساختاری بیشتری بهره مند است
۳۸.

بررسی و تحلیل تنازع یا نقش دوسویه در دستور زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۸) 1 - 14

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی نقش دستوری تنازع حذف گشتار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۵ تعداد دانلود : ۱۸۹
بحث دستوری تنازع به این معناست که یک واژه یا گروه، در جمله های زبان فارسی، دو نقش داشته باشد. در مقالات و کتاب های دستور زبان فارسی، درباره تنازع یا نقش دوسویه، ابهام و اختلاف نظر وجود دارد. در این گفتار، تنازع در دستور زبان فارسی بررسی و تحلیل می شود؛ نیز کوشش شده است به این پرسش ها پاسخ داده شود: 1) تنازع در منابع دستور زبان فارسی در انواع جمله ها چگونه تبیین شده است؟ 2) چه ارتباطی میان بحث تنازع و مقوله های ابهام، واحدهای زبَرزنجیری، حذف (کاهش) و ژرف ساخت جمله های زبان وجود دارد؟ 3) قائل شدن به تنازع در جمله های زبان فارسی به تناقض و تضاد با کدام مباحث و قواعد دستوری انجامیده است؟ نگارندگان برای پاسخ به پرسش ها ابتدا دیدگاه پژوهشگران دستور زبان فارسی را به روش توصیفی تبیین کرده اند؛ سپس به شیوه تحلیلی به بررسی و نقد آرای منابع دستوری پرداخته اند. نتیجه پژوهش نشان می دهد در نحو زبان فارسی، هر واژه یا گروه در محور هم نشینی در جمله تنها یک نقش می پذیرد و علت وقوع تنازع، آمیختن صورت با معنا و دو جمله مستقل انگاشتن جمله مرکب است؛ به همین سبب تنازع با مقوله های حذف، تأویل جمله مرکب، ابهام و وابسته پذیری تداخل یافته است.
۳۹.

پژوهش در بهره گیری مولوی از کارایی پسوند در ایجاد مبالغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱شماره ۲۱ 83 - 113

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی بلاغت پسوند مبالغه غزلیات شمس مثنوی معنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۲ تعداد دانلود : ۱۵۱
«مبالغه» در زبان و ادب فارسی جایگاه ممتازی دارد امّا برخلاف بسیاری از دیگر عناصر بلاغی به آن توجّه اندکی شده و حتی درباره شیوه های ساخت آن اغلب به همان دیدگاه های سنّتی اکتفا شده است. در دیدگاه های سنّتی، مبالغه بی آنکه به شیوه های ساخت آن توجّه شده باشد، بر اساس میزان بزرگ نمایی در آن به سه نوعِ «مبالغه»، «اغراق» و «غلوّ» تقسیم شده است. در پژوهش پیش رو، «پسوند» به مثابه یکی از شیوه های مؤثّر در ساخت مبالغه، بررسی و کارایی آن در این باره واکاوی شده است. فرضیه تحقیق این است که پسوند یکی از ابزارهای ساخت مبالغه در شعر مولاناست. پرسش این است که کدام پسوندها می توانند در ایجاد مبالغه مؤثّر واقع شوند. روش پژوهش، تحلیلی – توصیفی و مبتنی بر بررسی شواهد و نتیجه گیری بر اساس آن ها بوده است. بنابراین با تمرکز به برخی واژه های منحصر به فرد و نوآورانه مولانا، طیفی از پسوندهایی که در مبالغه مؤثّرند، نشان داده شده است و از این دید تا کنون به نقش پسوند، به ویژه در جهان شعر مولانا توجّه نشده است؛ پسوندهایی که مکان را با مبالغه توأم ساخته اند و شامل «لان»، «کده» و «ستان» است؛ پسوندهایی که دارندگی صفتی را با مفاهیم متفاوت مثبت یا منفی با مبالغه همراه کرده اند و شامل «ناک»، «باره»، «مند» و «گین» است. پسوندهایی که به یاری تشبیه، به مبحث مبالغه پیوند یافته اند؛ مانند «وش» و «انه». پسوند «ه» که صفت را با مفهوم کثرت و فراوانی توأم ساخته است . پسوند «گری» که رفتار، کار یا صفتی را با فراوانی همراه کرده است و بالاخره پسوند «-َ ک» و «-َ کی» که برای کوچک نمایی و تحقیر به کار رفته است. گذشته از این ها به مثابه یکی از دستاوردها پژوهش پیش رو در صدد بوده است که گامی در پیوند بلاغت و دستور زبان برداشته و به پسوند و کارایی آن در ایجاد مبالغه نگاهی تازه بیندازد.
۴۰.

وجه امری در غزلیات حافظ

نویسنده:
منبع: نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون سال پنجم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۱۶ 26 - 47
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۱۰۱
حافظ همانطور که از نظر جنبه های بلاغی از سرآمدان ادبیات منظوم فارسی است، از نظر جنبه های دستوری نیز باید واجد شرایط استادی باشد، از این روی بررسی جنبه های دستوری در دیوان او می تواند مرجع اطمینان بخشی برای بیشآگاهی در حوزه دستور زبان فارسی باشد. این مقاله با بررسی وجه امری در غزلیات حافظ شیرازی می کوشد به واکاوی دیدگاه او به این وجه دستوری بپردازد و با چراغ روشنگر او نقطه های تاریک دستور زبان فارسی را روشن سازد. بررسی وجه امری در غزلیات حافظ، با جستجوی افعال امر و نهی از پنج منظر دستوری در غزلیات او آغاز شد و 1835 فعل امر و نهی در 495 غزل او یافت و مشخص شد چهارپنجم آنها فعل امر و بقیه فعل نهی هستند، همچنین دوسوم این افعال، فعل ساده و بقیه غیرساده بودند. در بررسی ساختار این افعال مشخص شد بیشترین سهم به افعال امر «بدون پیشوند فعلی» و بعد از آن به افعال امر و نهی با «پیشوند فعلی ب و م » تعلق دارد. از منظر اغراض وجه امری، افعال امر بر اساس سیزده غرض و افعال نهی بر اساس هفت غرض بررسی شد که بیشترین فراوانی اغراض فعل امر به غرض های «اذن و اجازه» و «ارشاد و ترغیب و تشویق» و بیشترین فراوانی اغراض نهی به غرض های«تهدید و تحذیر» و «ارشاد» تعلق گرفت بنابراین حافظ در وجه امری بیشتر یک مرشد است. از منظر پنجم، وجه امری بر اساس نوع مخاطب، بررسی و مشخص شد،90درصد مخاطبان وجه امری در شعر حافظ، «دوم شخص مفرد(تو)» هستند. اما بر اساس شیوه دستوری حافظ تمام ضمایر اول شخص، دوم شخص و سوم شخص اعم از مفرد و جمع می توانند مخاطب وجه امری قرار گیرند.