جنبش های نوین اجتماعی

جامعه ایران متناسب با تحولات ساختاری در مناسبات اجتماعی و باورهای فرهنگی (به ویژه در کلان شهرها) در شرایط مدرنیته قرار گرفته است و این شرایط، مطالعه در خصوص وضعیت جنبش های جدید اجتماعی در کشورمان را ناگزیر می کند. به واقع، جنبش های اجتماعی از نمودهای جهان جدید به شمار می رود و صاحب نظران، پدیداری و تاثیرگذاری آن را محصول تعامل میان تغییرات ساختاری و هویت ها می دانند. بدین معنا که تغییرات گسترده فرهنگی و اجتماعی در سطح ساختارهای به مثابه متغیر مستقل، می تواند جنبش های اجتماعی به عنوان متغیر وابسته را بازتولید نماید....

هدف این مقاله، بازشناسی جایگاه قومیت و قوم گرایی به عنوان متغیری امنیتی در مطالعه امنیت ملی جوامع چند قومی می باشد. در این راستا، بررسی رویکرد نظریه پردازان نوسازی و نیز رویکرد مارکسیستی در دوره جنگ سرد نشان داد که آنها نگرش واقع بینانه ای به اهمیت سیاسی و امنیتی ناسیونالیسم قومی و ملاحظات مرتط به تنوع قومی نداشته اند. با تشدید مناقشات قومی در دهه آخر جنگ سرد و به ویژه پس از فروپاشی بلوک شرق و تاثیرات گسترده امنیتی (داخلی و منطقه ای) این مناقشات، شان و اهمیت ناسیونالیسم قومی در مطالعات امنیت ملی نیز اعتبار گسترده ای یافت

جستار حاضر بر آن است که به ارائه چا چوبی برای زرفانگری در تاثیر رسانه ها بر دگرگونی های اجتماعی بپردازد. نگارنده در همین آغاز بر این امر پای می فشارد که این گام، تنها برداشتن قدمی کوچک در برانگیختن انگیزه بیشتر برای بررسی های ژرف تر در این مقوله بسیار مهم است. با وجود دیرپا بودن تغییر یا دگرگونی به عنوان پدیداری کهن و وجود پیرزمانگی یا کلاسیک بودن این موضوع، امروزه وجوه گوناگون زندگی بشر در حال تجربه ""سرعت در دگرگونی""، است. این پدیده به اندازه ای موثر است که می توان آن را در مقامِ ""دگرگونی در دگرگونی""، مورد مطالعه قرار داد، و از آن به عنوان انقلاب در دگرگونی""، یاد آورد. در چنین گستره ی ژرفی است که باید به این پرسش ها اندیشید: - چه متغیری موجب تغییر در دگرگونی شده است؟ - شتاب در دگرگونی محصول ورودِ چه شاخص تاثیرگذاری در زندگی بشر است؟ - این شاخصِ تاثیر گذار در آینده ی خود دارای چه مختصاتی خواهد بود تا میزانِ این تاثیر گذاری را بتوان تصویرسازی کرد؟ پنداشتِ بنیادینِ این جستار آن است که در میان مجموعه شاخص های بس موثر در این ساحت، این رسانه ها، هستند که شتاب بخشِ دگرگونی در عرصه های گوناگون زندگی بشر می باشند. در همین حال، رسانه ها هم در پرتو عوامل گوناگون به ویژه رشد فناوری های ارتباطی، دگرگونی های پرپهنا و ژرفی را تجربه می کنند. از همین رو برآنیم که این فرضیه مکمل را نیز موردِ بررسی قرار دهیم که تلاقی این دو دگرگونی در چهارراه زندگی بشر می تواند آثار بسیاری را بر وجوه گوناگون زندگی اجتماعی به ویژه در گستره ی جنبش های نوین اجتماعی، به وجود آورد.

جهانی شدن و تحول در ماهیت جنبش های اجتماعی از مباحث مهم در علم سیاست است. از اینرو فهم رابطه جهانی شدن و تحول در ماهیت جنبش های اجتماعی آتی ایران در کانون پژوهش حاضر می باشد. این پژوهش درصدد جواب به این سوال است که چه رابطه ای بین جهانی شدن در ابعاد ارتباطی - اطلاعاتی با آینده جنبش-های اجتماعی در ایران وجود دارد. فرضیه مطرح شده این است که جهانی شدن در ابعاد اطلاعاتی- ارتباطی یکی از عوامل مهم تحول در جنبش ها و ظهور جنبش های نوین اجتماعی در جامعه آتی ایران خواهد بود. متغیر مستقل جهانی شدن اطلاعات و ارتباطات و متغیر وابسته پژوهش نیز ظهور جنبش های نوین اجتماعی می باشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در آینده جنبش های جدید اجتماعی ایران دارای ویژگی هایی چون هم-پوشانی بودن، غیرسیاسی بودن، هویت گرا بودن، چندسری بودن یا فقدان رهبری به شکل کلاسیک، ارتباط با نهادهای بین المللی و منطقه ای، پیروی از منطق پیش روی آرام، استفاده از رسانه های نوین مجازی و شبکه سازی مجازی، طرح مطالبات دموکراتیک- حقوق بشری، افزایش پیوندهای دوجانبه و چندجانبه، اعتقاد به روش های مسالمت آمیز و پرهیز از خشونت می باشد.

اهمیت روزافزون نقش جنبش های نوین اجتماعی همچون جنبش فمینیسم، توجه به آن ها و تحلیل نسبت جمهوری اسلامی ایران با آن ها را ضروری ساخته است. این مقاله نسبت و زمینه های هویتی جنبش فمینیسم را در جمهوری اسلامی ایران موردبررسی و کاوش قرار داده است. روش این مقاله کیفی بوده و با توجه به مبانی نظری «آلن تورن» به مطالعه تطبیقی هویت جنبش فمینیسم با مبانی هویتی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظام سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی پرداخته است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان گفت که هویت انسانی- اسلامی جمهوری اسلامی در عرصه حقوق زنان «متفاوت» از جنبش های مدرن فمینیستی است بااین وجود در تأمین حقوق انسانی زنان «تضادی» با جنبش فمینیسم نداشته و دارای زمینه هایی برای همراهی با این جنبش است. در جمهوری اسلامی ایران زمینه های هویتی برای شکل گیری جنبش فمینیستی وجود داشته و کنشگران ایرانی می توانند به ویژه در قالب «جنبش زنان مسلمان» یا «فمینیسم اسلامی» مبتنی بر هویت خاص خود به دنبال کنشگری، خود تحقق بخشی، تأمین حقوق و کرامت انسانی زنان باشند.

با توجه به اهمیت نقش آفرینی انقلاب اسلامی در عرصه جهانی و اهمیت روز افزون نقش جنبشهای نوین اجتماعی در عرصه تدبیر جهانی، این مقاله به دنبال بررسی این سوال اساسی است که فوروم اجتماعی جهانی به عنوان یکی از مهمترین جنبشهای نوین اجتماعی چه نسبتی با انقلاب اسلامی داشته و چه تاثیری در پیشبرد انقلاب اسلامی در عرصه تدبیر جهانی دارد؟ پاسخ بدین سوال مستلزم بررسی مناسبات دو سویه بین این جنبش و انقلاب اسلامی است. در این راستا این مقاله با توجه به مبانی نظری مطرح شده و با روشی کیفی به مطالعه تطبیقی سه مولفه: هویت، هدف و رقیب در انقلاب اسلامی و فوروم اجتماعی جهانی پرداخته است. بدین منظور ابتدا با تکنیک مقوله بندی و کدگذاری، مولفه های جنبش ساز انقلاب اسلامی و فوروم اجتماعی جهانی استخراج شده و سپس آنها را مقایسه و نسبت سنجی کرده است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان گفت که از نظر مولفه هویت، انقلاب اسلامی دارای هویتی فراگیرتر از فوروم اجتماعی جهانی است. از منظر مولفه های هدف و رقیب، هرچند میان انقلاب اسلامی و اهداف و رقبای فوروم تفاوتهایی وجود دارد؛ اما مشترکات مهمی نیز میان آنها برقرار است و لذا زمینه همسویی و ظرفیت سازی برای هم افزایی میان آنها در عرصه تدبیر جهانی وجود دارد.

با توجه به اهمیت روزافزون نقش جنبش های نوین اجتماعی در عرصه جهانی و تأثیر اساسی اندیشه ها و رویکردهای ناشی از انقلاب اسلامی در تعیین سیاست های جهانی ایران، این مقاله بر این مسئله متمرکز شده است که فمینیسم به عنوان یکی از مهم ترین جنبش های نوین اجتماعی در عرصه جهانی، چه نسبتی با حضور انقلاب اسلامی در این عرصه دارد؟ آیا کاملاً متضادند و یا زمینه هایی برای تعامل دارند؟ در این راستا، این مقاله با توجه به مبانی نظری «آلن تورن» و با روشی کیفی، به مطالعه تطبیقی انقلاب اسلامی و جنبش فمینیسم از منظر مؤلفه های جنبش ساز پرداخته است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان گفت که انقلاب اسلامی در عرصه جهانی هویت، هدف و رقیبی فراتر از جنبش فمینیسم دارد؛ بااین وجود انقلاب اسلامی مبتنی بر فمینیسم اسلامی یا جنبش زنان مسلمان دارای زمینه هایی برای همراهی با جنبش فمینیسم است؛ لذا فمینیست های مسلمان می توانند با توجه به هویت، هدف و رقیب خاص خود به دنبال کنشگری و خودتحقق بخشی بوده و از زمینه مشترکی که میان انقلاب اسلامی و جنبش فمینیسم (احیای حقوق زنان و نفی سلطه) وجود دارد، به عنوان فرصتی برای ابراز هویت، شکل دهی به مقاومت در برابر رقیب و پیگیری اهداف خود در عرصه جهانی بهره برداری نمایند.

با توجه به اهمیت نقش آفرینی انقلاب اسلامی در عرصه جهانی و اهمیت روزافزون نقش جنبش های نوین اجتماعی در عرصه جهانی، این مقاله به دنبال بررسی این پرسش اساسی است که جنبش  محیط زیست بعنوان یک جنبش اجتماعی جهانی چه نسبتی با انقلاب اسلامی در عرصه جهانی دارد؟ در این راستا این مقاله بر اساس مبانی نظری «آلن تورن» پیرامون جنبش های نوین اجتماعی و جنبش محیط زیست با روشی کیفی به مطالعه تطبیقی مولفه هویت انقلاب اسلامی و جنبش های محیط زیستی پرداخته است. بدین منظور با تکنیک مقوله بندی و کدگذاری، هویت انقلاب اسلامی استخراج شده و سپس آن را با هویت جنبش های محیط زیستی مقایسه و نسبت سنجی کرده است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان گفت که هرچند هویت انقلاب اسلامی فراتر از جنبش های محیط زیستی است اما تضادی میان آنها وجود ندارد لذا علاوه بر اینکه امکان شکل گیری جنبش های محیط زیستی مبتنی بر هویت انقلاب اسلامی وجود دارد زمینه همسویی و هم افزایی میان انقلاب اسلامی و جنبش های محیط زیستی فعال در عرصه جهانی نیز وجود دارد.

امروزه رسانه و فناوری های نوین ارتباطی، به عنوان ابزاری کارآمد جهت تحقق سیاست و استراتژی های کنشگران عرصه روابط بین الملل محسوب می شوند. از جمله کنشگران این عرصه، دولت آمریکا است که همواره با اتکا بر ابزار رسانه و تکنیک های متعدد و متنوع رسانه ای در پی کنترل و مدیریت تحولات عرصه بین الملل جهت تأمین منافع خود می باشد. موضوعی که در تحولات چند سال اخیر جوامع اسلامی و نیز جمهوری اسلامی ایران و همچنین پیدایش جنبش های نوین اجتماعی در این کشورها می توان شاهد بود. بنابراین، اینکه کیفیت مواجهه رسانه ای آمریکا در قبال تحولات این جوامع به چه شکل بوده است، پرسش اصلی پژوهش حاضر را شکل می دهد. پرسشی که با استفاده از منابع معتبر و با تکیه بر روشی تحلیلی و بررسی محتوای اخبار منتشره از سوی رسانه های مطرح آمریکایی درصدد پاسخ به آن هستیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آمریکا در مواجهه با جنبش های نوین اجتماعی با استفاده از ابزار بازنمایی رسانه ای خود و در چارچوب گفتمان غرب محور، در ﭘﯽ دﻓﻊ تهدید و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎی اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ناشی از جنبش های نوین اجتماعی در جهان اسلام بوده است.

با توجه به اهمیت روز افزون نقشِ جهانی جنبش های نوین اجتماعی همچون جنبش های محیط زیستی، این مقاله به دنبال تحلیل نسبت مولفه های جنبش های محیط زیستی در راستای تاثیرگذاری ایران در عرصه تدبیر جهانی است. باتوجه به تأثیر اساسی رویکردهای ناشی از انقلاب اسلامی در تنظیم سیاست های جهانی ایران، سوال این مقاله بدین صورت طرح شد که مولفه های جنبش های جهانی زیست محیطی چه نسبتی با مولفه های جنبش ساز انقلاب اسلامی ایران در عرصه جهانی دارند؟ این مقاله با روش کیفی و با استفاده از تکنیک مقوله بندی و قیاس، مولفه های جنبش ساز انقلاب اسلامی در عرصه جهانی و مولفه های جنبش جهانی محیط زیست را استخراج و میان آنها نسبت سنجی کرده است. بدین منظور بر اساس نظرات «آلن تورن» به مطالعه تطبیقی سه مولفه: هویت، هدف و رقیب پرداخته شد. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که «انقلاب اسلامی» هویت، هدف و رقیبی فراتر از «جنبش محیط زیست» دارد، اما با این وجود نه تنها تضادی میان مولفه های آنها وجود ندارد بلکه زمینه هایی برای همسویی و هم افزایی میان انقلاب اسلامی و جنبش های محیط زیستی برقرار است. بنابراین امکان بهره گیری از جنبش-های محیط زیستی برای حضور ایران در عرصه تدبیر جهانی وجود دارد. لذا مناسب است سیاستگذاران در تنظیم سیاست های جهانی ایران، نقش و ظرفیت این جنبش را برای حضور ایران در عرصه تدبیر جهانی لحاظ نمایند.

فضای مجازی به عنوان پدیده ای نوظهور منشأ ایجاد تغییرات عمده ای در زیست فردی و اجتماعی انسان ها شده و بسیاری از مفاهیم و الگوهای سنتی کنش سیاسی شناخته شده مانند جنبش های اجتماعی را دستخوش تحولات بنیادین کرده است. در همین راستا «مانوئل کاستلز» پس از جریان بیداری اسلامی و با مطالعه تحولات کشورهای عربی به بررسی الگوی جدید جنبش های اجتماعی پرداخته و شاخص هایی را برای جنبش های نوین اجتماعی بیان کرده است. مسئله این پژوهش تحلیل ماهیت ناآرامی های 1401 ایران با استفاده از نظریه کاستلز است. پرسش اصلی محققان آن است که آیا ناآرامی های 1401 ایران بر مبنای نظریه کاستلز، یک جنبش نوین اجتماعی قلمداد می شود؟ روش تحلیل در پژوهش حاضر «نظریه مبنا» (نظریه جنبش های نوین اجتماعی کاستلز) بوده است. یافته ها نشان می دهد که ناآرامی های 1401 ایران بعضی از شاخص های کلیدی جنبش نوین اجتماعی مدنظر کاستلز را به دلیل انحراف پدیدآمده از ناحیه دخالت عوامل خارجی، ندارد.