عناصر برنامه درسی

پژوهش حاضر با هدف بررسی کاربرد قابلیت های فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در ارتقاء کیفیت برنامه درسی دانشگاهی از دیدگاه متخصصین با استفاده از الگوی کیفیت برنامه درسی فرانسیس کلاین طراحی و اجرا شده است. این پژوهش به روش توصیفی از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری در رشته های برنامه ریزی درسی و تکنولوژی آموزشی دانشگاه های تهران (شهید بهشتی، علامه طباطبائی، تربیت مدرس، تربیت معلم، دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات) می باشد. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته 9 مؤلفه ای بوده که شامل (هدف، محتوا، فعالیت های یادگیری، نقش معلم، مواد و منابع، گروه بندی، مکان، زمان، سنجش) و 42 گویه در مقیاس لیکرت می باشد که پس از تدوین، روایی آن مورد تایید قرار گرفت و پایایی آن نیز از طریق فرمول آلفای کرونباخ 960/0 محاسبه گردید. جهت تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی (فراوانی، درصد، میانگین، آزمون های کای دو، f فیشر و آزمون تعقیبی دانکن) استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در هر 9 مولفه، میانگین پاسخ های شرکت کنندگان بیشتر از حد متوسط بوده و مؤلفه اول با میانگین1852/4 و مؤلفه دوم با میانگین 6806/3 به ترتیب دارای بیشترین و کمترین کاربرد می باشند و نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد که بین کاربرد قابلیت های فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در 9 مؤلفه آزمون شده اختلاف معنی داری وجود دارد. 

پژوهش حاضر با هدف تعیین کیفیت برنامه های درسی جدید دوره کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی درسی بر اساس مدل کانو انجام گرفته است. روش پژوهش، بر اساس هدف ازنوع کاربردی، بر اساس ماهیت از نوع توصیفی- پیمایشی و به لحاظ رویکرد نیز کمی است. جامعه آماری شامل همه دانشجویان دوره کارشناسی ارشد برنامه ریزی درسی دانشگاه های دولتی کشور و استادان رشته برنامه ریزی درسی بودند. روش نمونه گیری به شیوه خوشه ای چندمرحله ای بود. از میان استان های کشور، 14 استان و 15 دانشگاه دولتی انتخاب شد. در هر دانشگاه نیز دانشجویان و استادان آن به روش تصادفی انتخاب شدند که بر اساس جدول مورگان تعداد نمونه برای دانشجویان 285 نفر و برای استادان 113 نفر تعیین شد. برای گردآوری داده از روش میدانی و پرسشنامه های محقق ساخته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t همبسته و ماتریس کانو استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که انتظارات دانشجویان در عناصر ده گانه اکر بیشتر از ادراکات آنها است. همچنین بین انتظارات و ادراکات استادان از منطق، هدف ها، محتوا، فعالیت های یاددهی و یادگیری، مواد و منابع یادگیری، زمان و مکان یادگیری و ارزشیابی تفاوت وجود دارد.

پرورش پژوهشگر یکی از وظایف مهم آموزش عالی در راستای رسالت تولید و گسترش دانش است و روش تحقیق از جمله دروسی است که برای تحقق این وظیفه و پرورش توانمندی های پژوهشی در دانشجویان طراحی و در برنامه های درسی تمامی سطوح آموزش عالی و در رشته های مختلف علوم اجتماعی گنجانده شده است. کسب مهارت های پژوهشی برای پیشرفت دانشجویان ضروری است زیرا این مهارت ها با موفقیت های تحصیلی و حرفه ای آن ها مرتبط هستند و آن ها را قادر می سازند تا مصرف کننده آموزش دیده اطلاعات باشند. لذا یکی از دغدغه های جهانی آموزش عالی، تهیه یک درس روش تحقیق با کیفیت و مرتبط است. علی رغم اهمیت درس روش تحقیق، پژوهش هایی که در زمینه برنامه درسی آن انجام شده است، چشم گیر نیست و نیازمند توجه بیشتری است. از آنجا که پژوهشی به طور جامع از منظر عناصر برنامه درسی از قبیل اهداف، محتوا، فعالیت های یاددهی-یادگیری، روش تدریس و ارزشیابی، برنامه درسی روش تحقیق را به طور خاص در علوم تربیتی مورد بررسی قرار نداده است، هدف پژوهش حاضر واکاوی طرح درس های روش تحقیق دوره تحصیلات تکمیلی 10 دانشگاه برتر جهان در رشته ی علوم تربیتی از منظر هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیت های یادگیری و ارزشیابی، به منظور پی بردن به وضعیت مطلوب این عناصر است.سوالات پژوهش1- دانشگاه های منتخب چه اهدافی را از آموزش روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی دنبال می کنند؟2- دانشگاه های منتخب چه محتوایی را برای درس روش تحقیق دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی مدنظر قرار داده اند؟3- دانشگاه های منتخب از چه روش هایی برای تدریس درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات  تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده می کنند؟4- دانشگاه های منتخب چه نوع فعالیت های یادگیری را برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی در نظر گرفته اند؟5- دانشگاه های منتخب از چه شیوه هایی برای ارزشیابی درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده می کنند؟روش پژوهشرویکرد مطالعه حاضر، کیفی و به روش اسنادی است که با استفاده از فن تحلیل محتوا به واکاوی برنامه های درسی منتخب، پرداخته است. داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق طرح درس های روش تحقیق دانشگاه های برتر جهان در رشته علوم تربیتی جمع آوری شد و سپس در مقوله های مجزا طبقه بندی و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش بر اساس نمونه گیری هدفمند از نوع موارد مطلوب 13 طرح درس روش تحقیق که مربوط به دوره های تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی بودند، از 10 دانشگاه معتبر که بر اساس نظام رتبه بندی شانگهایی در بین 100 دانشگاه برتر جهان در این حوزه قرار داشتند، انتخاب و بر اساس 5 عنصراساسی برنامه درسی یعنی هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیت های یادگیری و ارزشیابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در انتخاب طرح درس ها سعی شد که جدیدترین طرح درس های موجود انتخاب و مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس طرح درس های منتشر شده بین سال های 2010 تا 2019 برای بررسی و تحلیل انتخاب شدند.یافته هادر زمینه اهداف درس روش تحقیق، یافته های پژوهش حاکی از آن است که دانشگاه های منتخب به ترتیب اهمیت، اهدافی از قبیل آشنایی با انواع روش ها در تحقیقات آموزشی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آنها، تقویت شایستگی های رویه ای پژوهش از جمله توانایی در شناسایی و صورت بندی سوال تحقیق و کسب مهارت در خواندن و بررسی ادبیات، درک مبانی فلسفی پژوهش، ایجاد آمادگی برای برنامه ریزی و انجام تحقیق، نقد پژوهش های منتشر شده و فراهم کردن فرصت برای اصلاح پژوهش، را از آموزش درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دنبال می کنند. در زمینه محتوا بر اساس یافته های پژوهش، مباحث پیرامون روش تحقیق کمی در طرح درس های مورد بررسی، شامل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، طرح تحقیق، متغیرها، بررسی ادبیات و چهارچوب های نظری تحقیق، انواع روش های تحقیق کمی، ابزار اندازه گیری، نمونه گیری، مباحث مربوط به طرح های آزمایشی، جمع آوری و تحلیل داده ها، آمار توصیفی و استنباطی و گزارش پژوهش است. در این میان مباحث شناسایی مسئله و سوال تحقیق، انواع روش های تحقیق کمی، ابزار اندازه گیری و جمع آوری و تحلیل داده ها، از اهمیت بیشتری برخورداراند. مباحث پیرامون روش تحقیق کیفی نیز مباحث ویژگی های تحقیق کیفی، انواع روش های تحقیق کیفی، سوال تحقیق، طرح تحقیق، نمونه گیری، ابزار جمع آوری داده ها، تحلیل داده ها و گزارش پژوهش را شامل می شود که در این بین مباحث تحلیل داده های کیفی و انواع روش های تحقیق کیفی از اهمیت بیشتری برخوردارند. مباحث مشترک بین دو رویکرد، مباحثی از قبیل دسته بندی روش ها و رویکردهای مختلف به تحقیق، اصول و فرایند تحقیق، مبانی فلسفی و نظری تحقیق، اخلاق در پژوهش را شامل می شود که در این میان مباحث، مبانی فلسفی و نظری تحقیق و اخلاق در پژوهش، از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.در زمینه روش تدریس یافته های پژوهش نشان می دهد تمامی دانشگاه های مورد بررسی، از ترکیبی از روش های تدریس مختلف برای آموزش درس استفاده می کنند. اما رایج ترین روش برای تدریس درس روش تحقیق در دانشگاه های مورد بررسی روش مسئله محور و پروژه محور است. بر اساس یافته های پژوهش دانشگاه های مورد مطالعه برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی فعالیت های یادگیری متنوعی از قبیل تدوین پروپزال پژوهشی در طول ترم، ارزشیابی و نقد پژوهش های منتشر شده، انجام پروژه های پژوهشی فردی و گروهی، تحلیل داده ها و گزارش یافته ها، نوشتن مقاله بر اساس پروژه کلاسی، انجام تکالیف هفتگی در زمینه های مختلف از جمله اندازه اثر، انتخاب نمونه تصادفی، نوشتن خودشرحالی، گرفتن مجوز از هیئت اخلاق دانشکده و انجام خود ارزیابی را در نظر گرفته اند. شواهد حاکی از آن است که در این میان تدوین پروپزال پژوهشی از اهمیت ویژهای برخوردار است و نقد پژوهش های انجام شده در درجه بعدی اهمیت قرار دارد. در زمینه شیوه ارزشیابی یافته های پژوهش حاکی از آن است که اکثر دانشگاه های مورد مطالعه از ترکیب چند شیوه به منظور ارزشیابی درس استفاده می کنند. مهمترین معیار ارزشیابی درس بر اساس کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو است.بحثآموزش انواع روش های تحقیق به دانشجویان و توانمند کردن دانشجویان در عمل تحقیق، یک پیامد آموزشی بسیار مهم برای دانشجویان تمامی رشته ها از جمله علوم تربیتی است و برنامه ریزان درسی و اساتید درس روش تحقیق می بایست به هماهنگی تمامی عناصر برنامه در این راستا اهتمام ورزند. توجه متوازن به روش های پژوهش کمی و کیفی در محتوای درس ضرورت دارد و از هر گونه افراط و تفریط در این زمینه باید پرهیز کرد. در زمینه محتوای روش تحقیق کمی، مباحثی از قبیل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، روش های آزمایشی و شبه آزمایشی، روایی و پایایی ابزار اندازه گیری و روش تحلیل داده ها نیازمند توجه و تأکید بیشتری است. در خصوص روش پژوهش کیفی نیز با توجه به جایگاه روش های مذکور در پژوهش های رشته علوم تربیتی، ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی عمیق تر دانشجویان با انواع روش های کیفی، فهم تفاوت آنها و کاربرد هریک در موقعیت مناسب ضرورتی انکار ناپذیر است که باید مورد توجه جدی اساتید و برنامه ریزان قرار گیرد. همچنین به آموزش مباحثی از قبیل مبانی فلسفی و نظری پژوهش و اخلاق پژوهش باید توجه بیشتری شود. از آنجا که که قابلیت انجام تحقیق فقط از طریق تجربه ی فرایند تحقیق بدست می آید، به کارگیری روش های تدریس فعال و فراگیر محور همچون روش های مسئله محور و پروژه محور که تجربیات واقعی برای یادگیری درس فراهم می کنند، ضرورت دارد. بدین منظور می بایست آن دسته از فعالیت های یادگیری که باعث درگیر شدن دانشجو در فرایند تحقیق می شوند، برای درس تدارک دیده شود. همچنین استفاده از روش های فرایند محور مانند ارزشیابی از کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو و توانایی نقد پژوهش های دیگران، در ارزشیابی درس روش تحقیق، ضروری است و باعث بهبود یادگیری دانشجویان می شود.

هدف: هدف کلی از انجام این پژوهش، تحلیل محتوای انواع مقالات مرتبط با الگوهای ارزشیابی برنامه درسی بر اساس تاکید بر عناصر برنامه درسی و معیارهای اثربخشی درونی و بیرونی بوده است.روش پژوهش: کمی، از نوع توصیفی و بر اساس تحلیل محتوای کمّی می باشد. جامعه آماری تمامی منابع پژوهشی چاپ شده در حوزه ارزشیابی برنامه درسی است و تمامی آن ها بروز، در بازه زمانی پنج ساله 2017 تا 2022 و 1396 تا 1401 به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. ابزار اندازه گیری اسنادی و روش گردآوری داده ها بر مبنای الگوهای ارزشیابی برنامه درسی و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون انجام شد.یافته ها: از میان ده عنصر، محتوا بالاترین و کارسازترین ضریب اهمیت و زمان یادگیری دارای کمترین ضریب اهمیت بود. در معیارهای ارزشیابی درونی و بیرونی، منطق دارای بالاترین ضریب اهمیت و انسجام دارای کمترین ضریب اهمیت بود. همچنین، از بین انواع الگوهای ارزشیابی برنامه درسی که برای تحلیل محتوای مقالات منتخب استفاده شد، الگوی کرک پاتریک موثرترین و بالاترین ضریب اهمیت و الگوی تین دارای کمترین ضریب اهمیت بود.نتیجه گیری: جهت حصول اطمینان در مورد چگونگی اجرای صحیح یک برنامه درسی و بهبود و ارتقاء برنامه های درسی در حوزه آموزش و پرورش ضروری ست که اثربخشی همه عناصر برنامه درسی و معیارهای درونی و بیرونی برنامه درسی، در تحلیل ارزشیابی مقالات مورد توجه قرار گیرند.

هدف: با توجه به نقش برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری در موفقیت و عملکرد تحصیلی، هدف این پژوهش ارائه الگوی عناصر برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری در دانشجویان دانشگاه فرهنگیان بود.روش شناسی: نوع تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و بر اساس روش اجرا اکتشافی از نوع کیفی بود. جامعه پژوهش اسناد و متون برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری و خبرگان برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان در سال 1399 بودند. نمونه پژوهش 20 مورد از اسناد و متون مرتبط با عنوان و 28 نفر از خبرگان بودند که پس از بررسی ملاک های ورود به مطالعه و طبق اصل اشباع نظری با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از روش های فیش برداری و مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده که روایی مصاحبه ها با روش مثلث سازی و پایایی آن با روش ضریب توافق بین دو کدگذار (76/0=r) تایید شد. در نهایت داده ها با روش تحلیل محتوا با رویکرد قیاسی تحلیل شدند.یافته ها: بر اساس مبانی نظری و پیشینه پژوهشی عناصر برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری شامل چهار بخش اهداف، محتوی و فعالیت های یادگیری، روش های تدریس و ارزشیابی شناسایی شد. همچنین، بر اساس مصاحبه ها نیز عناصر برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری برای هر چهار بخش استخراج شد. در نهایت عناصر شناسایی شده هر دو بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهشی و مصاحبه ها با هم ادغام و بر اساس آن الگوی عناصر برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری در دانشجویان دانشگاه فرهنگیان طراحی شد.بحث و نتیجه گیری: با توجه به الگوی عناصر برنامه درسی تلفیقی تربیت هنری در دانشجویان دانشگاه فرهنگیان بر اساس مبانی نظری و پیشینه پژوهشی و مصاحبه ها، متخصصان و برنامه ریزان برنامه درسی برای بهبود نظام آموزشی می توانند از آن در طراحی اهداف، محتوی و فعالیت های یادگیری، روش های تدریس و ارزشیابی بهره ببرند.

با توجه به افزایش انجام پژوهش های متعدد در زمینه آموزش محیط زیست، در این مقاله سعی شد نتایج اولیه تحقیقات انجام شده جمع آوری و با ترکیب این نتایج، یک دیدگاه منسجم و مؤثر بر آموزش محیط زیست بیان شود. روش پژوهش فراتحلیل است. جامعه آماری آن ۲۵0۰۳ پایان نامه تحصیلات تکمیلی یا مقالات علمی - پژوهشی بوده است. نمونه آماری انتخاب شده مرتبط با آموزش محیط زیست مبتنی بر عناصر برنامه درسی، تعداد ۱۳۸ مقاله در سال های متفاوت است که 57 مقاله ارائه شده در سال های ۱۳۹5-۱۳۹9 انتخاب شد. برای فراهم آوردن اطلاعات موردنیاز از کاربرگ طراحی شده توسط محقق، برای گزارش و ثبت اطلاعات از نرم افزار اکسل استفاده شد. پایایی تحقیق از طریق تقابل یافته های پژوهشی به دست آمد. تحلیل یافته ها بر اساس الگوی شش مرحله ای روبرتس منطبق با عناصر برنامه درسی می باشد که با استفاده از روش های کدگذاری باز و محوری انجام شد. بر اساس یافته ها، آموزش محیط زیست باعث توسعه آگاهی و حساسیت محیط زیستی شده و مهم ترین روش در آموزش افراد برای شناسایی و مقابله با مشکلات محیط زیستی محسوب می شود. بر این اساس آموزش محیط زیست متأثر از هفت عامل: نیازسنجی، روش آموزش، آموزش رسمی، آموزش غیررسمی، آموزش همگانی، آموزش مادام العمر و توسعه پایدار است. نتایج در بیشتر تحقیقات حاکی از تأثیر آموزش غیررسمی در مقابل آموزش رسمی است و در سال های اخیر، ترکیب یافته ها نشان می دهد، آموزش محیط زیست برای همه گروه ها، در قالب آموزش های همگانی بیشتر موردتوجه قرارگرفته است درنتیجه آموزش های محیط زیستی به عموم جامعه ضروری است.