سیره اهل بیت (ع)

چکیده مقوله اخلاق یکی از بدیهی ترین و مهم ترین و کاربردی ترین مقولات، در مباحث مرتبط باعلوم انسانی به شمار می رود. دین اسلام به مقوله اخلاق نگاه بنیادی و سیستمی دارد و ارزش های اخلاقی پیوندی ناگسستنی با دین دارند. در نظام اخلاقی اسلام، آموزه های وحیانی غایتمند و مبتنی برعمل گرایی و واقع نگری هستند؛ چون نقش سازنده ای در تزکیه و تربیت انسانی دارند. همچنین این آموزه ها مدعی یک نظام وارده معرفتی و اخلاقی هستند که در موضوع و روش و غایت بی بدیل و یکتاست. مقوله اخلاق در اندیشه اسلامی، ازدواج و نهاد خانواده را تابع نیازها و استعدادها و غایات خلقت و امری ضروری و مبتنی بر اراده و خواست الهی می داند؛ همچنین جایگاه حیاتی آن را در فرایند تکوینی و تربیتی بشری به رسمیت می شناسد. در اسلام، ارزش های اخلاقی دارای مراتب و اولویت هستند. این مهم، به ویژه در حیطه ارزش های اخلاقی خانواده، از بزرگ ترین وجوه تمایز نظام اخلاقی اسلام به شمار می رود. اصول اخلاقی خانواده همسو با نظام معرفتی و گزاره های دینی و فقهی بوده و ضامن اجرا و تحقق اهداف شریعت است. خانواده کانون عواطف و تربیت بوده و بهترین ابزار تحقق رسالت آن اخلاق است. از این منظر، اصول و گزاره های اخلاقی در طیف فرایندی دوسویه و پویا، سبب نهادینه کردن ارزش ها و رشد اخلاقی می شوند. در آموزه های اسلامی، توصیه های اخلاقی به بهترشدن روابط و استحکام خانواده کمک می کند و مقوّم و مصلح آن خواهد بود. حال این مقاله برآن است تا با استفاده از معارف الهی که در آموزه های وحیانی و سیره اهل بیت(ع) آمده است، این موضوع را بررسی کند. واژه های کلیدی اخلاق، خانواده، حقوق، آموزه های وحیانی، سیره اهل بیت(ع).

مناظره به عنوان یکی از شکل های گفت وگو و تبیین باورها، جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی اهل بیت: دارد. امام جواد (ع) نیز در مناظره های خود با گروه ها و گرایش های مختلف، با توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان، از شیوه های متفاوتی بهره برده است که شناخت آن ها می تواند بر آگاهی های ما درباره آن حضرت و مسائل فرهنگی و اندیشه ای زمان ایشان بیافزاید. این مقاله با اشاره به دو بعد رفتاری و استدلالی در مناظرات امام جواد(ع) بر این باور است که آن امام بزرگوار، ضمن رعایت جایگاه طرف مقابل و احترام به عقاید او و تحمل آن، از استدلال های عقلی و دلایل نقلی و گاه روش ترکیبی، برای اثبات دیدگاه خود بهره می برد. از سویی دیگر، استناد به آیات قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) جایگاه ویژه ای در گفت وگوها و مباحثه های آن حضرت داشت. ایشان گاهی هم برای نقد عقاید و ادعاهای طرف مناظره از گزاره های مورد پذیرش مخاطب خود استفاده می کرد.

یکی از جریان های فکری که امامان شیعه(ع) همواره با آن مبارزه می کردند، جریان فکری غلو است. بررسی منابع مختلف رجالی، فرقه شناختی و تاریخی نشان می دهد این جریان فکری که از دوره های قبل از زندگی امام جواد(ع) آغاز شده بود، در دوره آن حضرت هم تداوم یافت و ایشان همانند دیگر امامان:، به مقابله با آن پرداخت. این مقاله پس از توضیح درباره مفهوم غلو و انواع آن، مهم ترین افراد غالی و نیز افکار غالیانه عصر امام جواد(ع) را برشمرده است، که برخی از اهل سنت با باورهای غالیانه درباره دو خلیفه نخست را هم دربرمی گیرد، و سپس با بیان اقدامات امام همچون اعلام بیزاری از آنان، نقد اندیشه های ناصواب آنان با استدلال به آیاتی از قرآن و احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، روش برخورد امام(ع) با ایشان را تبیین کرده است.

روایات اهل بیت (ع) در تفسیر قرآن کریم، منبعی مهم جهت کشف معارف قرآنی و مراد جدی خداوند متعال از آیات است. به رغم جایگاه والای حدیث در علم تفسیر، اما چنان می نماید که در تفاسیر مأثور از این منبع به طور شایسته استفاده نشده است. این مقاله درصدد است پس از بیان ظرفیت های مغفول در حوزه احادیث، به چگونگی بهره برداری حداکثری از این ظرفیت ها بپردازد. در این راستا به واکاوی ادعیه و سیره به عنوان حوزه هایی مغفول از احادیث اهل بیت(ع) که در تفاسیر متداول کمتر التفاتی نسبت به آنها مشاهده می شود، پرداخته شده و ظرفیت این حوزه ها را با ارائه نمونه هایی کاربردی در حل چالش های تفسیری نشان داده است.

علامه جعفر مرتضی ملاک های فراوانی برای ارزیابی گزارش های تاریخی دارد. آنچه در بین این ملاک ها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده، باورهای کلامی ایشان است. نوشته های ایشان مانند بسیاری از نوشته های تاریخی که بر اساس باورها و اعتقادات مذهبی تدوین شده اند، بی تأثیر از باورهای کلامی ایشان نمی باشد. آنچه در نوشته حاضر می آید نگاهی گذرا بر تأثیر باورهای کلامی عامه در نقل و نقد گزارش های تاریخی با تأکید به مسئله عصمت است. نویسنده در نوشتار تلاش می نماید به این پرسش پاسخ دهد که چه گزارش های تاریخی در کتاب های تاریخی علامه تحت تأثیر باورهای کلامی ایشان تدوین شده است و اصولاً مبانی و باورهای کلامی مؤثر در تاریخ کدام است و چه بخش هایی از گزارش های تاریخی تحت تأثیر این باورها قرارگرفته و موجب نادیده گرفتن آن گزارش ها شده است.

برای دینی سازی جامعه و شکل دهی جامعه آرمانی اسلامی لازم است که آموزشهای لازم از همان دوره کودکی مورد توجه قرار گیرد و از جمله مواردی که در روایات معصومین (ع) بر آن تاکید شده است آموزش قرآن و نماز است از جمله راهکارهای آموزش قرآن و  نماز در روایات این است که در سیره  معصومین(ع) آموزش قرآن را به عنوان اولین و مهم ترین ماده درسی به کودکان و بزرگسالان آموزش می دادند و نیز به کودکان سفارش می کردند که به صورت مرتب به تلاوت قرآن بپردازند و والدین را موظف به آموزش نماز می کردند و آموزش نماز را قبل از سن تکلیف و از هفت سالگی شروع می نمودند و در انجام آن نسبت به کودکان سخت گیری نمی نمودند.

اسلام، دین جامع، بهترین چشم انداز از سبک زندگی مطلوب را ترسیم کرده است. این سبک زندگی اسلامی که از قرآن و سیره اهل بیت (ع) نشأت گرفته ویژگی مهمی به نام جامعیت دارد که برای تمام ابعاد اخلاقی، عبادی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی، بهداشتی، علمی و... برنامه دارد. اقتصاد و تأمین معیشت یکی از ابعاد مهم زندگی است که اسلام براساس آن دستورات و آموزه هایی صادر کرده است. نوشتار حاضر با روش تحلیلی-توصیفی، مؤلفه های شناختی سبک زندگی اقتصادی مطلوب را بررسی می کند. باور به مؤلفه هایی مانند توحید، معادباوری، تأثیر عوامل معنویی، اعتقاد به عدالت ورزی خداوند، رزاقیت خداوند، خلافت و جانشینی انسان در عرصه های اقتصادی، باور به مالکیت خداوند و حاکمیت ارزش های الهی از مهمترین مؤلفه های شناختی سبک زندگی اقتصادی است.

شناخت رویکردهای مختلف سیره پژوهی امکان دسته بندی دیدگاه های مطرح و مقایسه آن ها را فراهم می آورد و زمینه رویارویی منطقی با پرسش ها و چالش های فرا روی را ممکن می سازد. این مقاله درصدد است به روش توصیفی_تحلیلی و بر پایه مطالعات شیعی، سیر تاریخی رویکردهای سیره پژوهی را بررسی کند. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان می دهد که سه رویکرد مهم در این تحقیقات غلبه دارد: نخست، رویکرد فقهی است که به سیره به عنوان منبع استنباط حکم شرعی می نگرد؛ دوم، رویکرد حدیثی است که از سیره به عنوان اسوه و الگوی زندگی بهره می گیرد و سوم، رویکرد تاریخی است که سیره را به عنوان گزارشی از واقعه تاریخی می شناسد.