مشارکت مذهبی

"چکیده: مجموعه در حال رشدی از پژوهش، اثرات مثبت رفتارها و باورهای مذهبی را بر سلامت جسمانی و روانی نشان داده‌اند. هم‌چنانکه شواهد افزایش می‌یابد، عناصر مذهبی و معنوی در مدل‌های نظری پذیرش بیشتری می‌یابد. اگرچه مطالعات اخیر حکایت از خلاقیت فزاینده‌ای دارد، باید برای روشن شدن روابط درونی میان سازه‌های مذهبی و اثرات همبسته آن با سلامت، مطالعات بیشتری صورت گیرد. مقالة حاضر ضمن ارائه تعاریفی از مفاهیم سلامت و مذهب که با چهارچوب روان‌شناسی سلامت متناسب است، رابطه مشارکت مذهبی و جهت‌گیری مذهبی با سلامت روانی را مورد بحث قرار داده است. سپس مفهوم مقابله مذهبی را بررسی و به کنکاش در مدل مقابله مذهبی پارگامنت پرداخته و تلاش کرده است تا مکانیزم‌های شناختی و رفتاری را که نقش واسطه‌ای در ارتباط میان مذهب و سلامت روانی ایفا می‌کنند، مورد بررسی قرار دهد. این مقاله با ذکر مزایا و معایب مقابله مذهبی برای سلامت و ارائه پیشنهادهایی برای تلفیق متغیرهای مذهبی در عرصه پژوهش‌های آتی به ویژه در قلمرو روان‌شناسی سلامت بالینی خاتمه می‌یابد. "

در مقاله حاضر تلاش شده است به این سوال که زنان ایرانی با چه دلایلی در پیاده روی اربعین مشارکت می کنند؟پاسخ داده شود. بدین منظور 20 مصاحبه ی عمیق از زنان ایرانی شرکت کننده در پیاده روی اربعین صورت گرفته و از روش کیفی تحلیل مضمون جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است ، نتایج حاصل از مصاحبه های عمیق حاکی از این است که مهمترین مضامین شناسایی شده در باب دلایل مشارکت عبارتند از 1. مضامین مرتبط با حوزه ی مهدویت وآخرالزمان که برخی از مشارکت کنندگان دلیل حضور خود در پیاده روی اربعین را "معرفی امام زمان )ع) " به مردم جهان می دانند، 2. مضامین مرتبط با حوزه ی تربیتی واخلاقی که زنان بر این باورند که پیاده روی اربعین به خودسازی و شکل گرفتن تربیت صفات در انسان ها کمک می کند، 3. مضامین تبلیغی ناظر بر دلایلی که به تبلیغات افراد پس از بازگشت از سفر در بین خانواده و دوستان صورت می گیرد 4. مضامین فرهنگی که در این راستا زنان مشارکت کننده در پیاده روی اربعین بر این باورند که مهمان نوازبودن خانواده های عراقی و همچنین سخاوتی که فقط در ایام زیارت اربعین، در بین مردم عراق که خود را خادم الحسین(ع) می دانند، تجربه کردند 5. مضامین مذهبی و دینی که آنها از عنایت و نگاه خدا و امام حسین (ع) به ویژه در طول مسیر پیاده روی سخن می گویند. عده ای از زنان مشارکت کننده در کنار سایر علل، برای گرفتن حاجت های خود نیت کرده و اقدام به پیاده روی می کنند

هدف پژوهش حاضر شناسایی مفاهیم و مدل های جلب مشارکت در فعالیت های مذهبی محلی است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی بود که با مطالعه کتابخانه ای و مرور اسنادی منابع موجود انجام شد. برای انجام این تحقیق ابتدا منابع مرتبط با مشارکت، مشارکت مذهبی و اثرات اجتماعی مشارکت در فعالیت های مذهبی بررسی و دیدگاه های نظری مرتبط با مشارکت مذهبی تبیین شد. نتایج نشان داد که نظریه کنش موجه «آیزن و فیش باین»(1980)، گونه شناسی انواع مشارکت «هلی» (2001) و الگوی جلب مشارکت فعالیت های قرآنی سیدی(1402) از جمله دیدگاه هایی هستند که در این زمینه کاربرد دارند. با بهره گیری از این پژوهش ها می توان در جهت جلب حداکثری مشارکت فعالان مذهبی و نمازگزاران مساجد، اقدامات موثرتری انجام داد و در جهت افزایش مشارکت، انسجام و سرمایه اجتماعی در جامعه گام برداشت.

در ادبیات جامعه شناسانه، جماعت های مذهبی (مثل مساجد، حسینیه ها، هیأت های مذهبی، جلسات روضه خانگی و امثالهم) به عنوان یکی از منابع مهم سرمایه اجتماعی محسوب شده اند. افراد واجد سرمایه بالای دینی که بطور فعال در جماعت های مذهبی و مناسک جمعی شرکت می کنند، معمولاً دوستان جدیدی از همسایگان، هم محله ای ها و سایر هم مذهبی ها پیدا کرده و غالباً و به احتمال زیاد در معرض تعامل مستمر یا گاه گاهی با آنها قرار گرفته و از حمایت خاصی برخوردار می شوند که حقیقتاً برای آنها سرمایه ای ارزشمند محسوب می شود. در پژوهش حاضر، ابتدا استدلال های معطوف به چگونگی ارتباط سرمایه دینی و سرمایه اجتماعی به نحوی با یکدیگر ترکیب شد تا منجر به استنتاج فرضیه ای گردد که قابل وارسی تجربی باشد. سپس، با واحد تحلیل قرار دادن «شهرستان» و استفاده از داده های ثانویه، اعتبار فرضیه تحقیق با روش تطبیقی درون کشوری در ایران مورد آزمون تجربی قرار گرفت. در پایان، یافته های مربوط به آزمون تجربی فرضیه مزبور نشان داد که حتی هنگامی که اثرات شاخص های مختلف توسعه یافتگی کنترل و حذف شوند، سرمایه دینی هنوز می تواند مشوق سرمایه اجتماعی در ایران باشد.

برخی نظریه پردازان رویکرد انتخاب بخردانه در جامعه شناسی دین این استدلال را مطرح نمودند که همان طور که افزایش دانش و مهارت های فرد (= سرمایه انسانی) کیفیت کالاهای اقتصادی را افزایش می دهد، دانش و مهارت های مذهبی فرد (= سرمایه دینی) نیز موجب افزایش کیفیت فعالیت های مذهبی و در نتیجه مزایایی می شود که فرد از مشارکت مذهبی دریافت می کند. از این رو، هر چه فرد واجد سرمایه دینی بیشتری باشد، خشنودی بیشتری (یعنی افزایش مزایا) از فعالیت های مذهبی بدست می آورد که یکی از نتایج اصلی اش، افزایش مشارکت مذهبی او خواهد بود. در پژوهش حاضر تلاش گردید تا اعتبار این فرضیه، به محک تجربه زده شود.این مطالعه از روش «تطبیقی درون کشوری» استفاده نموده است. «واحد تحلیل» و «سطح تحلیل» در مطالعه حاضر به ترتیب «شهرستان» و «ایران» بوده که از داده های ثانویه برای وارسی مدعاهای نظری و تحلیل نهایی استفاده گردیده است.یافته های پژوهش برای فرضیه تحقیق مبنی بر ارتباط مثبت سرمایه دینی با مشارکت مذهبی در شهرستان های ایران- حتی وقتی که شاخص های توسعه یافتگی نیز کنترل شدند- دلالت تأییدی داشت، هر چند که شدت این ارتباط، ضعیف بود.نتایج بدست آمده گویای آن بود که اکثر تغییرات یا عمده تفاوت های موجود در مشارکت مذهبی در سطح شهرستان های ایران مربوط به عوامل دیگری غیر از سرمایه دینی می باشد. بنابراین، می توان گفت که برای تبیین مشارکت مذهبی در سطح شهرستان های ایران، نظریه سرمایه دینی فاقد توان تبیینی مکفی است و بایستی آن را مکمل نظریه های دیگر محسوب نمود.