لوکلزیو

داستان کوتاه، همواره به عنوان یکی از ژانرهای اصلی بسیاری از روایات ادبی مطرح بوده و مطالعات فراوانی که در زمینه ویژگی ها و عناصر سازنده آن صورت گرفته، مؤید همین مهم است. در واقع همین ویژگی هایند که روایت را در داستان های کوتاه از سایر انواع ادبی متمایز می سازند. اما گاهی ادبیات معاصر فرانسه این مرزها را در هم آمیخته و تشخیص ژانرهای ادبی را بسیار دشوار می سازد. اغلب داستان های ژان ماری گوستاو لوکلزیو در زمره آثار نویسندگانی است که خود را متعلق به هیچ سرزمین و یا فرهنگی نمی دانند. او از ادبیات جهانی برای نوشتن داستان های کوتاه خود بهره می برد و با تلفیق افسانه و اسطوره در داستان کوتاه، شکل نوینی از داستان نویسی را ابداع می کند. مقاله حاضر به طرح این مهم می پردازد که ابعاد این شکل نوین داستان نویسی کدامند و از چه عناصری تشکیل شده است. از این رو، در پاسخ به این پرسش ها، به بررسی گستره ادبیات جهانی در روایت موندو و داستان های دیگر ژان ماری گوستاو لوکلزیو با رویکردی تطبیقی پرداخته ایم.

از آنجایی که اسطوره در ادبیات اروپا پیشینه ای طولانی دارد و بخش مهمی از این ادبیات را تشکیل می دهد، می توان با شناخت هرچه دقیق تر آن به اثرگذاری اش بر ضمیر انسان ها پی برد. اسطوره «وحشی شریف» نیز، که با کشف قاره آمریکا در قرن شانزدهم به وجود آمد، همواره برای به چالش کشیدن دنیای غرب و جامعه به ظاهر متمدن اروپایی حضوری پررنگ داشته است. از دیرباز بسیاری از اندیشمندان بزرگ فرانسه در این باره قلم فرسایی کردند تا این که در عصر حاضر ژان ماری گوستاو لوکلزیو، نویسنده معاصر فرانسوی و برنده جایزه نوبل ادبی سال 2008، این اسطوره را به روشنی در آثار خویش نمایان ساخت. لوکلزیو که در سال های 1970 تا 1974 از نزدیک با سرخپوستان و در میان قبایل آنها در پاناما زندگی کرده، با روحیات این افراد به خوبی آشناست، از این رو به انتقاد از زندگی کینه توزانه انسان های به اصطلاح متمدن می پردازد. مقاله پیش رو می کوشد ضمن تعریف و تحلیل پیدایش اسطوره «وحشی شریف» به بررسی نظریه های برخی متفکرین فرانسوی به ویژه لوکلزیو در این باره بپردازد. این جستار، گذری است بر چگونگی زندگی «وحشی شریف» و نمایه مفهوم حقیقی خوشبختی در نزد او.

انسان با زمینه خاص آفرینش خود «موقعیت» خود را تعریف می کند و ادراکات و استنباط های وی در موقعیت های گوناگون زیستیِ وی از دیگری متفاوت است. به بیان دیگر، موجودی در «زمان» است و تاریخ و اهدافِ خود را به واسطه «آزادی و توانایی انتخاب خود» شکل می دهد. فلسفه با ایجاد پیوندی عمیق با ادبیات و رسوخ در ساختارهای فکری و عالم خیال نویسندگان و خالقان آثار هنری، توانست متون ادبی را به آینه تفکر تبدیل کرده و الگوهایی را برای پردازش در نزد آنان ایجاد کند. در این مقاله تلاش بر این است تا با نشان دادن سازه های فلسفی اِگزیستانسیالیسم در نزد لوکلزیو، رُمان نویس معاصر فرانسوی، معنای کُنش ها و رفتارهای شخصیت های داستانی و واقعیِ وی را از ورای آگاهی، اِدراک، طرح و هدفمندیِ آن ها توجیه کرده و پاسخی به بحران های زیستی و اجتماعی شخصیت های وی در بحبوحه قرن بیستم و صحن نوشتار رئالیستی پیدا کنیم.

کمال گرایی(Bildung) اصطلاحی آلمانی و به معنی «رمان رشد و شکل گیری» (Formation) نوجوان است. در این گونه رمان ها، نوجوان دوران کودکی را با تجربیاتی گوناگون پشت سرمی گذارد و معمولاً با بحرانی روحی مواجه می شود، سپس به بلوغ و رشد ذهنی می رسد و از هویت و اصالت شخصیت و نیز نقشش در جهان آگاهی می یابد. در رمان کمال گرایانه «حتی یک دقیقه کافیست» از صالحی با سیرتحول شخصیتی دختر نوجوان به نام «رها» مواجهیم که در انتهای رمان به مرحله تکوین که همانا هویت گمشده خویش است، دست می یابد. در رمان نوجوانِ پُرفروش خارجی «ماهی طلا» اثر ژان لوکلزیو(متولد1940م.)، دختر نوجوان مراکشی به نام «لیلا» که در کودکی ز قبیله خود دزدیده می شود. همه عمردرجستجوی هویت گمشده خویش است. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی با تلفیق الگو و تفکرکمال گرایی شخصیت رها ولیلا تلاش دارد به این مهم دست یابد. از نتایج تحقیق برمی آید که بسامد شخصیت «جستجوگر» و ماجراجو و کنجکاو در میان قهرمان دو داستان بیش از دیگر مصادیق درتکامل وتکوین شخصیت دو نوجوان مشهوداست.

قوه خیال و داستان پردازی یکی از ابزارهای بیان معماهای تاریخی و زیستی بشر است. ارتباط ادبیات و اسطوره از بدو خیال پردازی انسان بی وقفه خود را از لحظه آفرینش های ادبی نشان داده است. نوشته های مستند و داستانی، پدیده های تاریخی و اسطوره ای را بازسازی می کنند و بررسی مفاهیم روان شناختی را در خود به تحلیل می طلبند. بسترهای تخیلی و واقع گرای نویسندگان قرن بیستم از جمله گوستاو لوکلزیو حامل اشکال ادراکی و تاریخی بوده که به گونه ای جمعی قابل دستیابی هستند. لوکلزیو با بازخوانی برخی از کهن الگوهای مطروحه توسط یونگ همچون پرسونا، آنیما، آنیموس، بازگشت به خویشتن، تولد، پیر دانا، سایه و گریز بخش زیادی از نوشته های خود را بر روی ناخودآگاه جمعی و اسطوره ها قرار داد. او توانست عمیق ترین لایه های دیرین و اسطوره های نهفته روان بشری را در کنار عناصر فردی و طبیعی در عالم داستانی و تخیلی به تصویر بکشد. فرآیند فردیت و حرکت شخصیت های داستانی وی نیز در کنار همین تصاویر ابتدایی و اسطوره ای شکل می گیرد. از این رو ساختار روایی و داستانی وی، نمود یک نظام نمادین روانی است که در بطن تاریخ و اسطوره تعریف می شود. شناسایی همین صور ارثی و بی زمان در سازه های داستانی مؤلف مذکور همراه با آراء یونگ از اهداف این مقالله خواهد بود.

قهرمان انزوا طلب در آثار رمانتیک جلوه درخشانی دارد. قهرمان رمانتیک با پشت کردن به دنیا و تماس با طبیعت به کاوش در درون خود می پردازد. این کنش لزوما در مواجهه با مدرنیته نبوده بلکه بیشتر بیانگر نوستالژی انسان دور افتاده از ریشه ها و طبیعت را بازمی نمایاند. در قرن بیستم و تحت تاثیر نویسندگانی چون پروست و جویس بار دیگر انزوا و درون نگری قهرمان رواج یافت که این بار کاملا متفاوت با انزوای رمانتیک بود. در اینجا جستجوی هویت در دنیای مدرن به چالش اساسی قهرمان و نویسنده بدل می شود. در این مقاله برآنیم تا با بررسی شیوه روایت و گفته پردازی دو رمان نفرین زمین جلال آل احمد و صورت-جلسه ژان ماری گوستاو لوکلزیو نسبت انزوای قهرمان با جهان مدرن را روشن ساخته و نشان دهیم که چگونه انزوا توانسته به امکانی برای مقاومت در مقابل جهان مدرن و ارزش های تحمیلی آن تبدیل شود.

لوکلزیو از نویسندگان قرن بیستم فرانسه با نوشتن رُمان اُنیتشا ماهیت و نظام اسطوره ایی را همچون رُمانهای دیگر خود در بستر روایت برجسته می کند. در نزد لوکلزیو اسطوره ایکاروس بصورت نهاد و نظامی اجتماعی ظاهر می شود تا تغییرات زمانی و تاریخی خود را در قالب معنایی برگشت پذیر ارائه دهد. در داستان اُنیتشا ، عناصر زمانی و مکانی بگونه ایی در کنار یکدیگر قرار می گیرند تا یک «خواب»، یک گذشته و یک هویت گُمشده را از ورای وقایع اجتماعی و عناصر طبیعی بازسازی کنند. خلق اسطوره در این داستان، مضامین و قواعد ساختاری را به همراه دارد. پیوند معانی اسطوره ایی نیز بگونه ای شکل می گیرد که پایداری و ویژگی «زبانیِ» خود را منعکس کند. از این رو، معنی اسطوره ایی ایکاروس در این داستان جزئی از زبان و نظامِ معنایی محسوب می شود که حاکی از تصاویر زمانی و مکانی، و برخوردار از ساختاری مشترک و همگانی است. و این ساختار زبانیِ اسطوره است که با اجزاء و لایه های گسسته و مستور به روایت ها و حوادث تاریخی شکل و اُلگو می دهد