گردشگری اجتماع محور

امروزه گردشگردی به یکی از مهمترین منابع اشتغال در جوامع تبدیل شده است. این صنعت باعث ایجاد و رونق سرمایه گذاری های کلان در آن دسته از زیرساخت هایی شده است که شرایط زندگی افراد محلی را بهبود و ارتقاء می بخشند. از طرفی، جوامع پیچیدگی خاص خود را دارند و به عنوان منابع مهمی برای گردشگری محسوب می شوند. با توجه به سمت و سوهایی که در زمینه پایداری بوجود آمده، مشارکت جوامع محلی تحت لوای گردشگری اجتماع محور یکی از محوریت های بسیار مهم برنامه های گردشگری می باشد. چرا که، جوامع تنها تاثیرپذیر گردشگری نیستند بلکه آنها در مقابل آن واکنش نشان می دهند و از فرصت هایی که بوجود می آورد بهره می برند. برهمین اساس هدف این مقاله سنجش پایداری گردشگری از دیدگاه ساکنین جامعه محلی شهر نیاسر می باشد. فرضیه اصلی تحقیق بر این اساس است که منافع ساکنین محلی شهر نیاسر در روند اجرای گردشگری پایدار لحاظ شده است. روش پژوهش این مطالعه پیمایشی(مصاحبه­های عمقی و تکمیل پرسشنامه) و از نوع کاربردی است. یافته های پژوهش حاکی از این است که منافع جامعه میزبان در روند اجرای توسعه گردشگری پایدار شهر نیاسر لحاظ نشده و تا کنون این صنعت منافع پایداری از توسعه گردشگری برای ساکنین محلی به ارمغان نداشته است.

گردشگری اجتماع محور متضمن سطح بالای مشارکت جوامع تحت لوای پایداری در فرایند توسعه و برنامه ریزی گردشگری است. درواقع این نوع گردشگری پایداری اجتماعی را برای جامعه بومی به همراه دارد چراکه فعالیت های گردشگری در بیشتر قسمت ها توسط اعضای جامعه محلی توسعه و کنترل می شود. هدف از این پژوهش تحلیل فضایی وضعیت گردشگری اجتماع محور در مناطق روستایی استان گیلان است. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر رویکرد توصیفی- تحلیلی است که با نمونه ای با حجم 770 نفر از میان افراد روستایی در استان گیلان انجام شده است. به منظور تجزیه وتحلیل شاخص های موردنظر و برای پهنه بندی شرایط برقراری گردشگری اجتماع محور از روش میان یابی به تکنیک کریجینگ (Kriging) و هات اسپات و رگرسیون استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بر اساس مدل رگرسیون کلیه شاخص های اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، زیست محیطی و مدیریتی به عنوان متغیرهای پیش بین در سطح مدل معنی دار هستند. پس ازآن به بررسی توزیع فضایی در سطح شهرستان های استان گیلان صورت گرفت. توزیع فضایی به صورت کریجینگ، وضعیت گردشگری اجتماع محور نشانگر توزیع نتایج به صورت غربی- شرقی است. درواقع سمت غرب استان گیلان که شامل شهرستان های تالش، رضوانشهر، است وضعیت بهتری حکم فرماست از طرفی نیز شهرستان انزلی در مرکز و همین طور، لنگرود، رودسر و رودبار ازلحاظ وضعیت گردشگری اجتماع محور در شرایط نسبتاً مطلوبی هستند. درواقع وضعیت توزیع جهت غربی-شرقی دارد. در متد هات اسپات نیز وضعیت در شهرستان تالش که در غرب واقع شده سپس بندر انزلی به نسبت سایر شهرستان ها بهتر است.

گردشگری جامعه محور ابزاری به منظور حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، توسعه جامعه محلی از طریق توانمندسازی مردم است. در این پژوهش به بررسی نقش متغیرهای کلان توسعه برگردشگری روستایی اجتماع محور در استان گیلان می باشد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد توصیفی- تحلیلی است که با نمونه ای با حجم 770 نفر از میان افراد روستایی در استان گیلان انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش شامل: مطالعات کتابخانه ای و پژوهش های میدانی از طریق مشاهده و پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق، روستاییان ساکن روستاهای استان گیلان می باشد. به منظور تعداد نمونه ها با استفاده از جدول مورگان، 384 نفر تعیین شد که به منظور افزایش سطح اطمینان و کاهش خطا در داده ها، تعداد نمونه ها افزایش یافته و 770 پرسشنامه تکمیل گردید. طبق برآورد صورت گرفته مقدار پایایی پرسشنامه 921/0 به دست آمده است. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل شاخص ها از مدل تحلیل مسیر در نرم افزار SPSS استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق، چهار شاخص اقتصادی 380/0، زیست محیطی 348/0، اجتماعی 207/0 و مدیریتی 178/0 به ترتیب بیشترین تأثیر را بر شاخص توسعه گردشگری اجتماع محور می گذارند.

یکی از اهداف گردشگری اجتماع محور، ایجاد منافع برای جامعه محلّی است. با وجود این درکشورهای در حال توسعه، تحقق آن با مشکلاتی همراه بوده است. در این راستا، مطالعه حاضر با هدف تحلیل مؤلفه های توسعه گردشگری روستایی با رویکرد اجتماع محور انجام شد. جامعه آماری این تحقیق، روستائیان بالای 15 سال روستاهای هدف گردشگری شهرستان های مریوان و سروآباد استان کردستان بود. به منظور تحلیل داده ها از آماره های توصیفی و استنباطی از جمله مقایسه میانگین و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. یافته های تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد به ترتیب مؤلفه های «شمول گرایی و شبکه سازی افقی»، «توانمندسازی و تقویت زیرساخت ها»، «نوآوری باز و تقاضامحوری»، «حفظ اصالت محلی» و «انتفاع و مشارکت عادلانه» از مهمترین مؤلفه های توسعه گردشگری اجتماع محور در نواحی روستایی به شمار می رود. این مطالعه می تواند نقش عمده ای در ارائه بینش صحیح، در زمینه چگونگی ارتقاء مشارکت جوامع محلّی در صنعت گردشگری و انتفاع آنها داشته باشد.

حضور آگاهانه ی مردم در صحنه فعالیت های گردشگری از طریق اصل ارتباط ارگانیک  بین توسعه پایدار و گردشگری پایدار، یکی از شاخص های اصلی توسعه پایدار است. امروزه از گردشگری اجتماع محور  تحت عنوان  CBT یاد می کنند در حقیقت CBT، نوعی از گردشگری جایگزین است که بر ظرفیت سازی و توانمندسازی مردم محلّی، به عنوان ابزارهایی برای رسیدن به توسعه جامعه تمرکز دارد. این نوع از گردشگری براساس رویکرد مشارکتی شکل گرفته است، مشارکت فعّال جامعه در برنامه ریزی گردشگری را تسهیل می کند، روابط متقابل میان گردشگران و جامعه را افزایش می دهد و میراث فرهنگی و طبیعی منطقه را حفظ می کند. بخشی از گردشگری روستایی به روستاهای پیراشهری مربوط می شود که به دلیل جاذبه های تاریخی، طبیعی و تفریحگاهی به عنوان خانه های دوم همواره نقش اساسی را ایفاء نموده اند و به واسطه همین نقش، جایگاه متفاوتی را داشته اند. بر همین اساس هدف این پژوهش ارزیابی و سنجش  اثرات گردشگری اجتماع محور  بر توسعه سکونتگاه های  روستاهای ساحلی پیرامون شهر بوشهر است. روش پژوهش این تحقیق توصیفی- تحلیلی؛ و نوع آن پیمایشی است. ساکنان سکونتگاه های روستاهای ساحلی پیرامون شهر بوشهر جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. نمونه آماری این پژوهش از طریق فرمول کوکران به تعداد 400 نفر تعیین شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بین گردشگری اجتماع محور و توسعه سکونتگاه های روستاهای ساحلی  پیرامون شهر بوشهر  به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نهادی و زیست محیطی ارتباط معناداری وجود دارد.

هدف: یکی از عوامل مؤثر در توسعه روستایی، توسعه گردشگری است؛ زیرا توسعه گردشگری می تواند با خلق فرصت های جدید اشتغال و درآمد، نقش مؤثری در بهبود وضع اقتصادی روستاها داشته باشد. گردشگری به عنوان یکی از صنایع، از بخش های با رشد اقتصادی بسیار بالا در جهان، بخصوص در کشورهای درحال توسعه است. گردشگری یکی از راهبردهای ویژه توسعه روستایی برای ورود ارز و ایجاد شغل و حمایت از رشد همه جانبه است؛ و به دلیل اثرات چشمگیری که فعالیت های گردشگری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگران برجای می گذارد به عنوان یک راهبرد اساسی موردتوجه است. به ویژه گردشگری اجتماع محور که از آن به عنوان CBT یاد می شود این نوع از گردشگری بر اساس رویکرد مشارکتی شکل گرفته است، گردشگری اجتماع محور مشارکت فعّال جامعه در برنامه ریزی گردشگری را تسهیل می کند، روابط متقابل میان گردشگران و جامعه را افزایش می دهد و میراث فرهنگی و طبیعی منطقه را حفظ می کند. بر همین اساس هدف این پژوهش تحلیلی بر تأثیر گردشگری اجتماع محور در توسعه روستاهای ساحلی شهرستان تنگستان از دید جامعه محلی است. روش: روش پژوهش این تحقیق توصیفی- تحلیلی و نوع آن پیمایشی است. ساکنان روستاهای ساحلی شهرستان تنگستان جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. نمونه آماری این پژوهش از طریق فرمول کوکران به تعداد 400 نفر تعیین شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد بین گردشگری اجتماع محور بر توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی روستاهای ساحلی شهرستان تنگستان تأثیرگذار است.

گردشگری به منزله بخشی خدماتی و شاخه ا ی از توسعه پایدار، پتانسیل توانمندسازی جوامع را دارد. توانمندسازی مختص گروه های آسیب پذیر جامعه است که دچار طرد اجتماعی هستند. نظریه پردازان توسعه توانمندسازی را راهبردی مؤثر در کاهش نابرابری های جنسیتی در ظرفیت ها، دسترسی به منابع و فرصت ها و راه رسیدن به توسعه پایدار می دانند. توسعه گردشگری با افزایش قدرت زنان و کنترل آن ها بر منابع، نقش مهمی در توانمندسازی زنان دارد. هدف این پژوهش ارزیابی نقش گردشگری اجتماع محور در توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان روستاهای استان اصفهان است. در این راستا نیز در پژوهش کاربردی حاضر، که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، وضعیت توانمندسازی زنان روستایی با جمع آوری داده ها آزمون شده است. جامعه آماری را زنان روستایی استان اصفهان N) =317163( تشکیل می دهند. تعداد نمونه براساس فرمول کوکران، 384 نفر انتخاب شدند و سپس تجزیه وتحلیل آن ها با آزمون های استنباطی (خی دو، تی تک نمونه ای، تحلیل مسیر) انجام شد. نتایج نشان دادند که با توجه به میانگین به دست آمده برابر 42/3، وضعیت توانمندسازی در سطح مطلوبی قرار دارد. در این میان، بعد اقتصادی با میانگین 38/3، بعد اجتماعی با میانگین 45/3، عوامل فرهنگی با میانگین 43/3 محاسبه شدند. دیدگاه نظری تحقیق و نتایج تحلیل های آماری به کاررفته در این پژوهش، نشان دادند که توسعه گردشگری در توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان روستاهای استان اصفهان مؤثر است.

دستیابی به توسعه پایدار روستایی بدون مشارکت تمامی ذی نفعان این نواحی در تمامی عرصه ها اعم از عرصه های اقتصادی و اجتماعی امکان پذیر نیست. به همین جهت، از مهم ترین مؤلفه های دستیابی به پیشرفت و توسعه در جوامع روستایی «توسعه مهارت های نیروی انسانی» است. حضور فعّال زنان روستایی در فعالیت های تولیدی روستا، رشد گردشگری در این منطقه ها و ایجاد حوزه جدیدی برای مشارکت آنها در توسعه اهمیت توجه به توانمندسازی زنان را بیشتر آشکار می کند. امروزه توانمند سازی به یکی از مسائل اساسی توسعه پایدار تبدیل شده است. توسعه گردشگری با افزایش قدرت زنان و کنترل آنها بر منابع می تواند نقش مهمی در توانمند سازی زنان داشته باشد. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی نقش گردشگری اجتماع محور در توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان روستاهای ساحلی استان بوشهر است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش حاضر ساکنان روستاهای ساحلی استان بوشهر است. نمونه آماری این پژوهش با فرمول کوکران به تعداد400 نفر تعیین و از آزمون تی تک نمونه ای با استفاده از نرم افزارAMOS وSPSS  استفاده شده است. دیدگاه نظری پژوهش و نتایج تحلیل های آماری به کار رفته در این پژوهش نشان داد که توسعه گردشگری در توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان روستاهای ساحلی استان بوشهر مؤثر است.

گردشگری اجتماع محور با هدف شامل نمودن جوامع محلی در توسعه گردشگری و به دنبال توزیع عادلانه منافع است اما اجرای آن با چالش هایی روبرو است. بنابراین، پیش از اتخاذ اقدامات باید به شناسایی علت ها، زمینه ها و مداخله گرها مبادرت نمود زیرا هر جامعه ای، با مسائل متفاوتی روبرو بوده و از اتخاذ رویکرد اجتماع محور نیز نتایج متفاوتی کسب خواهد نمود. درهرحال، تاکنون مدلی جامع برای توسعه گردشگری اجتماع محور متناسب با شرایط کشور ارائه نشده است. بدین منظور، مطالعه حاضر با تلفیق روش های تحلیل سیستماتیک و داده بنیاد به ارائه این مدل پرداخته است. چهار پایگاه نمایه کننده مقالات انتخاب و با استفاده از چک لیست پریزما و راهنمای ارزیابی انتقادی، 55 مقاله به دست آمده به دقت تحلیل شدند. نتایج نشان می دهند که سطح توسعه زیرساختی و اقتصادی مقصد و ادراک ساکنان از توسعه گردشگری شرایط علی گردشگری اجتماع محور را شکل می دهند. همچنین، انسجام، همبستگی، هماهنگی بین ذی نفعان و تعهدات مکانی و اجتماعی زمینه ساز تمایل به مشارکت ساکنان محلی در توسعه گردشگری است. درهرحال، صرف وجود این زمینه ها به معنای تحقق گردشگری اجتماع محور نیست. در ایران به دلیل ساختار برنامه ریزی متمرکز و بالا به پایین، دولت و رهبری در سطوح کلان و خرد می توانند سبب تقویت یا تضعیف این زمینه ها گردند. بدین ترتیب، توسعه گردشگری اجتماع محور در کشور مستلزم اقدامات و استراتژی های سیاستی، اجتماعی، اقتصادی و فنی است که به حصول پیامدهای آن شامل پایداری و تصویر مقصد یاری رساند. نتایج به طرح های که هدف آن ها توسعه گردشگری اجتماع محور است کمک می کنند تا در صورت ناکامی شرایطی که باید کنترل یا دست کاری شوند را شناسایی نمایند.  

در اواخر قرن بیستم، بسیاری از برنامه ریزان اجتماعی - اقتصادی گردشگری را یکی از راهبردهای مطمئن با چشم انداز بسیار روشن به منظور توسعه روستاها، به ویژه در کشورهای درحال توسعه، معرفی کرده اند؛ اما موضوع اساسی این است که جامعه محلی از این گردشگری انتفاع محدودی دارد و مشارکت بسیار اندکی در این زمینه می کند؛ ازاین رو گردشگری اجتماع محور می تواند در کنار حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، مردم روستایی را از گردشگری منتفع کند؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، یافتن متغیرهای مؤثر در گردشگری جامعه محور در روستاهای هدف گردشگری استان مرکزی است. روش انجام این پژوهش کیفی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام شده و داده ها ازطریق نرم افزار مکس کیودا نسخه 20 تحلیل شده است. نتایج نشان می دهند که منشأ عدم استقرار توسعه گردشگری اجتماع محور در محدوده مطالعه شده را عوامل مدیریتی    ساختاری، زیست محیطی، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی تشکیل می دهند؛ اما مهم ترین عامل برای توسعه این فعالیت، مؤلفه های مدیریتی ساختاری است؛ زیرا با استفاده از مدیریت صحیح و اصولی می توان ازیک سو جامعه محلی را آموزش داد و برای پذیرش گردشگران مهیا ساخت و از سوی دیگر، با فراهم کردن زیرساخت ها (اقامتگاه ها، راه ها، رستوران ها، پارکینگ ها، فضاهای تفریحی و...) شرایط اساسی ورود گردشگران را فراهم کرد. سپس می توان با رعایت اصول زیست محیطی، پایداری اجتماعی فرهنگی و رشد اقتصادی، به توسعه گردشگری مبتنی بر جامعه در محدوده موردمطالعه کمک کرد.

زمینه و هدف: گردشگری در سال های اخیر در سطح محله ها و اجتماعات محلی مورد توجه قرار گرفته است. با وجود این، سهم محلات مدرن به علت فقدان بافت و جاذبه های تاریخی در استفاده از این ظرفیت اندک است. هدف پژوهش حاضر، بررسی امکان پیاده سازی ایده گردشگری محله ای در یک محله مدرن بدون نماد رایج گردشگری است.روش شناسی: این پژوهش در زمره تحقیقات کیفی است و در آن از روش تحلیل مضون و ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته بهره گرفته شده است. جامعه آماری متشکل از  ساکنان و مطلعین محلی است و نمونه گیری به شیوه هدفمند صورت گرفته است.یافته ها: یافته ها نشان می دهد شهرک اکباتان ظرفیت میزبانی از گردشگران فرهیخته و با علایق خاص در حوزه اجتماعی، معماری و شهرسازی و علاقمندان به روایت های اجتماعی و داستان تاریخی را دارد و بنابراین می تواند به عنوان یک مقصد مدرن برای اجرای گردشگری محله ای انتخاب شود. این امر مشروط به لحاظ کردن نقش بازیگران/کارگزاران کلیدی است.نتیجه گیری و پیشنهادات: نتایج پژوهش حاکی است که ایده گردشگری محله ای در صورتی قابل پیاده سازی است که دیدگاه ساکنان و به ویژه رضایت آنان در کنار ظرفیت های آن محله مورد توجه قرار گیرد.اصالت و نوآوری: این پژوهش به ارائه  مدلی در راستای تحقق گردشگری محله ای در اکباتان پرداخته است که کم ترین مداخله نهادهای عمومی و حاکمیتی در آن صورت می پذیرد.