زبان شناسی و گویش های خراسان

مقاله حاضر به بررسی ویژگی های مشترک بعضی از گویش های ایرانی غربی می پردازد که در سه نوع فارسی ادبی معاصر: فارسی ادبی ایرانی (فارسی معیار)، فارسی افغانی (دری) و تاجیکی مشاهده نمی شوند. نویسنده حاضر قبلاً پژوهش مفصلی درباره لهجه هراتی بر اساس تحقیق میدانی در افغانستان انجام داد و بعد از مقایسه لهجه مذکور با لهجه های دیگر خراسانی (رایج در ایران) ویژگی های مشترک لهجه های فارسی خراسان را مشخص کرده است. در ادامه تحقیق مؤلف حاضر درباره این لهجه ها آشکار شد که بعضی از این ویژگی ها به قرون وسطی برمی گردند و رساله قرن یازدهم میلادی «طبقات الصوفیه» مشتمل بر سخنان ع. انصاری، عارف و مفسر برجسته قرآن که زبانش برخی از صفات گویش قدیم هراتی را منعکس می کند به آن ها گواهی می دهد. زبان این رساله توسط ایران شناس معروف و. آ. ایوانوف[1] موردمطالعه قرار گرفت؛ اما تاکنون هیچ تلاشی برای بررسی ویژگی های زبان آن رساله از منظر گویش شناسی مدرن صورت نگرفته است. پژوهش حاضر که این خلأ را پر می کند، بعضی از ویژگی های مشترک گویش های فارسی خراسانی ازجمله هراتی و گویش سیستانی، گویش های تاتی در قفقاز و گویش های ایران مرکزی که زردشتیان به آن تکلم می کنند و برخی دیگر از گویش ها را در ارتباط با زبان «طبقات الصوفیه» تحلیل می کند. ویژگی هایی که در مقاله حاضر بررسی شده اند عبارتند از: ضمیر سوم شخص/ضمیر اشاره به صورت ضمایر پیوسته، استفاده از حرف اضافه xod/xode (با انواع آوایی مختلف) به معنی «با» و کاربرد پسوند فعلی -i/-ê که «پسوند استمراری» محسوب می شود.

درک معنای تلویحی یکی از چالش های مهم در زبان آموزی است و عوامل مختلفی نظیر تفاوت های فردی و به طور خاص سبک های یادگیری می توانند بر آن تأثیرگذار باشند. بااین حال، مطالعات کمی به بررسی رابطه سبک های شناختی و توانش منظورشناختی فارسی آموزان پرداخته اند. پژوهش پیش رو، با هدف بررسی تأثیر سبک های یادگیری تأملی و تکانشی بر درک معنای تلویحی فارسی آموزان انجام شده است. بدین منظور، 58 فارسی آموز سطح میانی (۱۸ تا 45 سال و 7/51 درصد زن، 3//48 درصد مرد) از مراکز مختلف آزفا، به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. داده های این پژوهش ابتدا، از طریق آزمون شنیداری درک معنای تلویحی محقق ساخته و اعتبارسنجی شده است و سپس از طریق نسخه فارسی و اعتبارسنجی شده پرسشنامه تکانشگری بارت (۱۹۹۵) گردآوری شد. نتایج تحلیل داده ها از طریق آزمون تی و تحلیل واریانس در نرم افزار جامووی (نسخه 2.6.2) نشان داد بین دو گروه دارای سبک یادگیری تأملی و تکانشی از منظر درک معنای تلویحی تفاوت آماری معناداری وجود ندارد. همچنین، متغیر جنسیت و تعامل آن با متغیر سبک یادگیری تأثیر معناداری بر عملکرد فارسی آموزان نداشت. یافته های این پژوهش نشان داد سبک های یادگیری تأملی و تکانشی، برخلاف انتظار، نقش تعیین کننده ای در درک معنای تلویحی فارسی آموزان ایفا نمی کنند. این نتایج می تواند در طراحی ابزارهای سنجش درک منظورشناختی و تدوین برنامه های آموزشی متناسب با نیازهای زبان آموزان و متمرکز بر ابعاد منظورشناختی مفید واقع شود.

این تحقیق به بررسی استعاره های به کاررفته در متون خبری دیجیتال فارسی زبان برای مفهوم سازی هوش مصنوعی پرداخت.  پیکره ای کوچک از متون خبری منتشرشده در سه رسانه طی ده سال گذشته ساخته شد. منابع و متون پیکره بر اساس تناسب با اهداف تحقیق و معیار محبوبیت انتخاب شد. سپس با رویه شناسایی استعاره، استعاره های هوش مصنوعی، استخراج و بر اساس نظریه گسترش یافته استعاره مفهومی از نظر مبدأ استعاری، عوامل بافتی و فرآیندهای شناختی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. تحلیل کمی با استفاده از آمار توصیفی نیز انجام شد. نتایج، کشف فرآیندهای شناختی دخیل در شکل گیری استعاره شامل انقباض و انقیاد مفهومی، مجاز و تلفیق در سطوح مختلف طرح وارگی بود. همچنین، نقش پویای تعامل عوامل بافتی و فرآیندهای شناختی برجسته شد. دستاورد مهم دیگر، پیشنهاد فرضیه درهم تنیدگی بافتی-شناختی برای تبیین تعامل پویای عوامل بافتی و فرآیندهای شناختی در پیدایش استعاره های مفهومی بود. بررسی بیشتر این فرضیه با توجه به حجم کم نمونه و ماهیت کیفی این تحقیق، تکرار تحقیق با نمونه بزرگ تر و رویکرد کمی به تحقیقات آتی پیشنهاد گردید. پیشنهاد توجه به عوامل بافتی و مفهوم سازی در کاربرد زبان برای حوزه های سیاست گذاری علم و فناوری، خبرنگاری و نگارش متون فنی پیشنهاد گردید.

این پژوهش اکتشافی با رویکرد ترکیبی، تأثیر ذهن آگاهی لنگری را بر درک مطلب خواندن در میان زبان آموزان سطح متوسط زبان انگلیسی موردبررسی قرار داد. این تحقیق از طرح آزمایشی استفاده کرد و گروهی را که آموزش مبتنی بر ذهن آگاهی دریافت کرده بودند، با گروه کنترل مقایسه نمود. داده های کمی از طریق مقیاس ذهن آگاهی لنگر و آزمون خواندن آیلتس جمع آوری و با روش های تحلیل کوواریانس چندمتغیره (MANCOVA) و تحلیل واریانس چندمتغیره (MANOVA) تجزیه وتحلیل شد. همچنین، داده های کیفی از طریق یادداشت های تاملی و مصاحبه های شاگردان و مشاهدات معلم گردآوری شد که به درک بهتر نتایج کمک کرد. یافته ها نشان داد که بهبود معناداری در سطح کلی ذهن آگاهی و درک مطلب خواندن مشاهده نشد، به جز افزایش قابل توجه در خرده مقیاس انعطاف پذیری ذهن آگاهی در آزمون بلافاصله پس از مداخله. بااین حال، داده های کیفی به افزایش مشارکت، درک بهتر موقعیت و کاهش اضطراب اشاره داشتند که نشان دهنده تأثیرات مثبتی است که در داده های کمی به طور کامل منعکس نشدند. این پژوهش بر ظرفیت ذهن آگاهی لنگری در بهبود یادگیری تطبیقی تأکید دارد، هرچند که به دلیل کوتاه بودن مدت مداخله، نتایج آماری چشمگیری مشاهده نشد. این پژوهش با استفاده از یک رویکرد دقیق و ترکیبی، شکاف های موجود در مطالعات تجربی را برطرف کرده و راهکارهای آموزشی مفیدی برای پویاتر شدن کلاس های آموزش زبان انگلیسی ارائه می دهد.

حناشور از روستاهای دهستان طسوج بخشِ شنبه و طسوج از شهرستان دشتیِ استان بوشهر است. گویش حناشوری از گونه های زبانیِ فارسی استان بوشهر می باشد. مصاحبه با گویشوران اصیل، ثبت و ضبط گفتار و آوانگاری صوت ایشان، به جهت تکمیل پیکره زبانیِ پژوهش با روش های میدانی و توصیفی– تحلیلی با ابزار کتابخانه ای برای انجام این پژوهش به کار گرفته شده است و اطلاعات لازم، از همین روش ها جمع آوری، بررسی و تجزیه وتحلیل شده است. در این پژوهش، واکاوی دستگاه فعل، ویژگی های اجزای تشکیل دهنده آن و تصریف افعال در نمود، وجه و زمان های موجود در حناشوری، مورد توجّه قرار گرفته است. نتایج پژوهش، نشان می دهد صورت های فعلی، از ریشه گذشته یا غیرگذشته هستند و همچون فارسی معیار از نظر نوع، به کمکی، واژگانی و غیرشخصی طبقه بندی می شوند. صرف فعل در زمان گذشته و غیرگذشته است . ساختواژه آینده، مطابق با فارسی معیار وجود ندارد و همان فعل مضارع اخباری برای آن به کار گرفته می شود و با توجه به بافت، تمایز میان این دو، مشخّص می شود. تمامِ وجوهِ افعالِ خودایستا و ناخودایستای اخباری و غیر اخباری و نمودهای فارسی معیار در حناشوری نیز دیده می شوند. برخلاف غالب گویش های شهرستان دشتی، ویژگی کنایی در گویش حناشوری دیده نمی شود.

بررسی نام های خاص یکی از حوزه های مطالعاتی جالب توجه در زبان شناسی اجتماعی محسوب می شود که به شاخه نام شناسی معروف شده است. این شاخه به زیرشاخه های مختلفی تقسیم می شود که یکی از شناخته شده ترین آن ها «جای نام شناسی» است. جای نام شناسی به بررسی نام مکان های جغرافیایی براساس اصول زبان شناسی می پردازد. پژوهش حاضر نیز درصدد است با تکیه بر دو معیار به بررسی جای نام کشورهای قاره آفریقا بپردازد. براین اساس، پژوهش حاضر دو هدف عمده دارد. هدف نخست، تعیین عوامل اصلی مؤثر در نام گذاری کشورهای آفریقایی است؛ به عبارت دیگر، با بررسی ریشه شناختی نام کشورهای آفریقایی به دنیال تعیین  عوامل اجتماعی مختلفی همچون سیاست، جغرافیا، مذهب و ... در نام گذاری کشورهای آفریقایی خواهیم بود. هدف دوم، بررسی نحوه کاربرد نام بین المللی جای نام های آفریقایی در فارسی است. براین اساس، ضمن مقایسه نام بین المللی هر کشور با صورت رایج آن در فارسی معیار، روش ورود و نحوه کاربرد آن جای نام در فارسی را بررسی خواهیم کرد. برای نیل به این اهداف، پیکره پژوهش شامل 50 جای نام از کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 7 عاملِ ویژگی های جغرافیایی، نام قوم و قبیله، ویژگی مردمان، نام پادشاه، نام محصول رایج، نام شهر و جهت جغرافیایی، عامل نخست یعنی ویژگی های جغرافیایی با میزان فراوانی 21 مورد، تأثیرگذارترین عامل در نام گذاری کشورهای آفریقایی محسوب می شود. نتایج مربوط به هدف دوم نیز نشان داد که قرض گیری، مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای آفریقایی در فارسی است؛ چراکه جای نام 45 کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. پس از قرض گیری، فرایندهای ترجمه قرضی و ابداع  نیز در نحوه کاربرد تعدادی از جای نام های آفریقایی در فارسی دخیل هستند.