ابوذر اورکی

بررسی نام های خاص یکی از حوزه های مطالعاتی جالب توجه در زبان شناسی اجتماعی محسوب می شود که به شاخه نام شناسی معروف شده است. این شاخه به زیرشاخه های مختلفی تقسیم می شود که یکی از شناخته شده ترین آن ها «جای نام شناسی» است. جای نام شناسی به بررسی نام مکان های جغرافیایی براساس اصول زبان شناسی می پردازد. پژوهش حاضر نیز درصدد است با تکیه بر دو معیار به بررسی جای نام کشورهای قاره آفریقا بپردازد. براین اساس، پژوهش حاضر دو هدف عمده دارد. هدف نخست، تعیین عوامل اصلی مؤثر در نام گذاری کشورهای آفریقایی است؛ به عبارت دیگر، با بررسی ریشه شناختی نام کشورهای آفریقایی به دنیال تعیین  عوامل اجتماعی مختلفی همچون سیاست، جغرافیا، مذهب و ... در نام گذاری کشورهای آفریقایی خواهیم بود. هدف دوم، بررسی نحوه کاربرد نام بین المللی جای نام های آفریقایی در فارسی است. براین اساس، ضمن مقایسه نام بین المللی هر کشور با صورت رایج آن در فارسی معیار، روش ورود و نحوه کاربرد آن جای نام در فارسی را بررسی خواهیم کرد. برای نیل به این اهداف، پیکره پژوهش شامل 50 جای نام از کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 7 عاملِ ویژگی های جغرافیایی، نام قوم و قبیله، ویژگی مردمان، نام پادشاه، نام محصول رایج، نام شهر و جهت جغرافیایی، عامل نخست یعنی ویژگی های جغرافیایی با میزان فراوانی 21 مورد، تأثیرگذارترین عامل در نام گذاری کشورهای آفریقایی محسوب می شود. نتایج مربوط به هدف دوم نیز نشان داد که قرض گیری، مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای آفریقایی در فارسی است؛ چراکه جای نام 45 کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. پس از قرض گیری، فرایندهای ترجمه قرضی و ابداع  نیز در نحوه کاربرد تعدادی از جای نام های آفریقایی در فارسی دخیل هستند.

در پژوهش حاضر قصد داریم آن دسته از ضرب المثل های فارسی و انگلیسی را که در آن ها از اندام واژه ها استفاده شده است، مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. اندام واژه ها یکی از حوزه های واژگانی محسوب می شوند که در مطالعات رده شناختی مورد توجه قرار می گیرند. در پژوهش حاضر نیز از شیوه معنی شناختی طبیعی فرازبانی (ویرزبیکا، 2007) که یک نظریه رده شناختی است به عنوان چارچوب نظری استفاده شده است. در این نظریه، اندام واژه ها به صورت رده شناختی مورد بررسی قرار گرفته و در قالب دو دسته از جهانی های مطلق و تقریبی اندام واژه ها در زبان های دنیا معرفی شده اند. در پژوهش حاضر با مبنا قرار دادن این دو جهانی رده شناختی، فرضیه ای مبنی بر اینکه بسامد جهانی های مطلق اندام واژه های نظریه ویرزبیکا (2007) در ضرب المثل های فارسی و انگلیسی بالاتر از جهانی های تقریبی اندام واژه های این نظریه است و از طرف دیگر، بسامد مجموع جهانی های این نظریه نیز در ضرب المثل های این دو زبان بالاتر از بسامد سایر اندام واژه ها خواهد بود، شکل گرفته است. چنین فرضیه ای بر این مبنا شکل گرفته است که عناصر بی نشان، اصلی و جهانی در هر زبانی بیشتر کاربرد عام یافته و در فرهنگ کشور نفوذ می کنند؛ در نتیجه، جهانی های مطلق بیش از جهانی های تقریبی اندام واژه ها و مجموع این جهانی ها بیش از سایر اندام واژه ها در ضرب المثل های هر زبانی نفوذ می کنند. نتایج پژوهش در بخش ضرب المثل های فارسی نشان می دهد که فرضیه پژوهش مبنی بر بیشتر بودن میزان کاربرد جهانی های مطلق از جهانی های تقریبی اندام واژه ها در ضرب المثل های رد می شود چراکه نتایج به گونه ایست که نمی-توان تمایز مشخصی میان میزان کاربرد جهانی های مطلق و تقریبی در ضرب المثل های فارسی قائل شد. نتایج مربوط به بررسی داده های انگلیسی نیز نتایج مشابهی را در پی دارد. نتایج بررسی مقابله ای دو زبان نیز حاکی از آن است که در انگلیسی همانند فارسی تمایز چشمگیری میان میزان کاربرد جهانی های مطلق و تقریبی (ویرزبیکا، 2007) وجود ندارد و هر دو جهانی ذکر شده تقریبا به گونه ای مساوی در هر دو زبان به کار رفته اند. از طرف دیگر، نتایج حاصل نشان داد که کاربرد جهانی های مطلق و تقریبی اندام واژه ها در ضرب المثل های هر دو زبان لزوما بیش از سایر اندام واژها نیست.

پژوهش حاضر درصدد است در چارچوب اصول نام شناسی و با استفاده از دو معیار زبان شناختی به بررسی جای نام کشورهای آسیایی بپردازد. معیار نخست به شناسایی عوامل مؤثر در نام گذاری هر کشور اختصاص دارد، از جمله تأثیرات سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی، مذهبی و سایر جنبه ها که نقش مهمی در شکل گیری این نام ها داشته اند. معیار دوم به نحوه ورود این جای نام ها به زبان فارسی معیار در ایران می پردازد و بررسی می کند که این نام ها از چه طریقی در زبان فارسی رایج شده اند. برای نیل به اهداف پژوهش، پیکره پژوهش شامل 43 جای نام از کشورهای آسیایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 9 عامل، نام قوم یا قبیله و ویژگی های جغرافیایی تأثیرگذارترین عوامل محسوب می شود؛ زیرا مجموعا 14 کشور براساس نام قوم یا قبیله و 13 کشور براساس ویژگی جغرافیایی نام گذاری شده اند. علاوه بر این، عواملی همچون جهت جغرافیایی، سلسله پادشاهی، ویژگی مردمان، شخص، مکان مذهبی، خدایان و حیوان نیز در نام گذاری کشورهای آسیایی دخیل هستند. نتایج مربوط به معیار دوم نشان داد که قرض گیری مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای آسیایی در فارسی محسوب می شود، زیرا جای نام ۲۸ کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. علاوه بر قرض گیری، فرایندهای ابداع و ترجمه قرضی نیز در نحوه کاربرد این جای نام ها در فارسی نقش دارند.