پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی

پژوهش حاضر، به بررسی و مقایسه تفاوت ها و شباهت های حماسه های مصنوع و طبیعی در پیشینه تحقیقات ادبی می پردازد. در درس چهاردهم کتاب فارسی سال یازدهم، حماسه مصنوع حمله حیدری از باذل مشهدی به دلیل بسامد چشمگیر شباهت و تقلید شاعر از حماسه شاهنامه به ویژه تقلید از بخش جنگ های تن به تن در مقایسه با درس دوازدهم فارسی دهم، رستم و اشکبوس، برای دانش آموزان قابل توجّه است. نویسندگان این سطور بر این باورند که این میزان دقّت و توجّه دانش آموزان در این دو متن، پژوهش ریزبینانه ای را می طلبد. روش پژوهش در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی است و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای انجام شده است. پژوهندگان در این مقاله به شیوه سبک شناسی در سه قلمرو زبانی، ادبی و فکری به مقایسه ابیات این دو درس حماسی می پردازند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که باذل مشهدی در حماسه مصنوع خود تحت تأثیر ذهن و زبان فردوسی در شاهنامه است. بدیهی است به دلیل متفاوت بودن اوضاع زمانه و میزان هنر شاعری و حماسه سرایی باذل در مقایسه با فردوسی، تفاوت های زیادی در قلمروهای سه گانه سبکی مشاهده می شود. پی بردن به سبک شخصی دو شاعر و برآوردهایی از ذهنیت متفاوت آن ها و نیز تفاوت در هنر شاعری و تصویرسازی و همچنین میزان قوّت و قدرت زبان ایشان از نتایج دیگر این پژوهش است.

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثربخشی الگوی تدریس پنج مرحله ای بایبی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان در درس فارسی پایه دهم انجام شده است. پژوهش حاضر یک پژوهش از نوع شبه آزمایشی و طرح آن به صورت پیش آزمون - پس آزمون با گروه گواه می باشد. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دانش آموزان پایه دهم در م دارس شهرس تان شوط است و نمونه به صورت در دسترس انتخاب گردید. یک کلاس به عنوان گروه آزمایش (20 نفر) و یک کلاس به عنوان گروه گواه (20 نفر) در نظر گرفته شدند. برای سنجش عملکرد تحصیلی دانش آموزان در درس فارسی، از آزم ون پیشرفت تحصیلی این درس در پایه دهم استفاده گردیده است. یافته های پژوهش حاضر نشان داد بین گروه آزمایش (تدریس به روش بایبی) و گروه کنترل (تدریس به شیوه مستقیم سنتی) در مهارت های زبانی، ادبی و درک مطلب تفاوت معنی دار وجود دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که الگوی تدریس پنج مرحله ای بایبی نسبت به روش تدریس به شیوه مستقیم سنتی برای تدریس فارسی دهم مؤثرترمی باشد.

ساخت گرایی یکی از شاخه های مهم نقد ادبی، متأثر از زبان شناسی و نظریه نشانه شناسی سوسور است. الگوهای م وجود در درون متن زبان، ساخت زبان را نشان می دهد. هدف پژوهش، بررسی ساخت واژگان، تکواژها، تقابل های دوگانه، ساخت افعال و ساخت جمله های کتاب است. روش پژوهش مقاله برپایه روش تحلیلی توصیفی است که براساس رویکرد اسنادی، مواد، مؤلفّه ها و مبانی ساختارشناسی بررسی شده است. روش نقد ساخت گرا، ساخت کتاب را به خوبی تجزیه و تحلیل می کند. بدین جهت ابتدا مبانی نظری ساخت گرایی که به موضوع مقاله مربوط می شود بررسی شده، سپس اجزای درونی (روساخت) و اجزای بیرونی (ژرف ساخت) کتاب نقد و بررسی شده است. یافته های مهمی در بررسی ساختارگرایانه کتاب به دست آمده است. افعال و ساخت آنها؛ واژگان و ساختی که در ترکیب واژگان، تکواژها، واژه بست ها و صورت واژه ها وجود دارد؛ ساخت صرفی واژگان و نوع جمله هایی که نویسندگان در موقعیت های مختلف بحث و استدلال به کار برده اند و جایگاه نثر پارسی در کتاب-های دانشگاهی و مواردی دیگر بررسی شده است.

جمال الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف مشهور به نظامی گنجه ای، شاعر و داستان سرای ایرانی در سده ششم هجری، مقتدای داستان سرایی در ادبیات فارسی است. نظامی، منظومه لیلی و مجنون را در بحر هزج مسدس به نام شروانشاه اخستان بن منوچهر سروده است. به رغمِ کوشش هایی که تا امروز در شرح و تصحیح منظومه لیلی و مجنون نظامی گنجه ای صورت گرفته است، برخی ابیات این منظومه همچنان نیازمند شرح و توضیح و بازبینی نسخه های کهن و تصحیح مجدد است. تصحیحاتی که پس از پژوهش برتلس در آکادمی اتحاد جماهیر شوروی و شرح و تصحیح وحیددستگردی صورت گرفته، عمدتاً حاصل تحقیق ایشان را مجدداً منتشر کرده اند مثل اینکه برخی مصحِّحان، ضبط عین نسخه های آنان را تکرار کرده اند یا در برخی موارد با اعتماد به خوانش ایشان تلاش کرده اند قرائت و خوانش دور و ناراست آنان را شرح و توجیه کنند. در این مقاله شانزده مورد از ضبط ها یا توضیحات اشتباه یا ناقص یا سهو و قصور مصحِّحان و شارحان لیلی و مجنون را بررسی کرده ایم. تعابیر و واژگان قلم کشیدن، به جای مزد، کشت/ گشت؛ محیط بخش، شیره بهشتی، عروس آزاد، آزاده سرشت، زادخاک، حرام و محرم، شباهنگ زدن، بهانه، هنجار، خورشید یکم، افتادن و افتاده، حریف از چوب تراشیدن، نمونه، سرگشاده، شب چارشنبهی و پاره کار در شرح یا چاپ های لیلی و مجنون به درستی ضبط نشده اند یا توضیحات متن های چاپی وافی به مقصود نیست، این موارد را تصحیح یا شرح و توضیح کرده ایم و در هرمورد پیشنهاد تازه عرضه کرده ایم. علاوه براین، باتوجه به فرهنگ و آداب و رسوم عامه و هنرهای بلاغی در تصحیح و توضیح برخی ابیات لیلی و مجنون کوشیده ایم.

این مقاله به تحلیل علمی کنش های گفتاری در نمایشنامه « فردا چه می شود؟»، (فردا چه میشود؟) اثر زیاد الرحبانی، یکی از آثار برجسته تئاتر معاصر می پردازد. این نمایشنامه که در سال ۱۹۷۸ نوشته شد، یکی از مهم ترین آثار تئاتر جنگ داخلی لبنان محسوب می شود. پژوهش حاضر با بهره گیری از نظریه های پراگماتیک جان آستین و جان سرل، پنج نوع کنش گفتاری شامل کنش های ترغیبی، تعهدی، عاطفی، اظهاری و اعلانی را در متن نمایشنامه بررسی کرده است. تحلیل نشان می دهد که کنش های ترغیبی (دستورات، درخواست ها و پیشنهادات) بیشترین کاربرد را در نمایشنامه داشته و نقش مهمی در نمایش روابط قدرت اجتماعی ایفا می کنند. کنش های تعهدی (قول ها و سوگندها) بازتاب دهنده ارزش های فرهنگی و اخلاقی جامعه لبنان هستند. کنش های عاطفی، پیچیدگی های روحی شخصیت ها را نمایان می سازند و غالباً با فرهنگ چندزبانی لبنان آمیخته اند. کنش های اظهاری، واقعیت های اجتماعی-اقتصادی را منعکس می کنند و غیاب کنش های اعلانی، نمادی از عجز شخصیت ها در تغییر شرایط اجتماعی است. در مجموع، بیش از نیمی از از گفتارهای نمایشنامه حاوی کنش های ترغیبی و عاطفی هستند که نشان دهنده فضای پرتنش و عاطفی دوران جنگ است. یافته های پژوهش آشکار می سازد که الرحبانی با بهره گیری خلاقانه از لهجه لبنانی (ترکیبی از عربی، فرانسوی، انگلیسی و آرامی)، کنش های گفتاری چندلایه ای آفریده که نه تنها روایتگر زندگی لبنان در دوران جنگ داخلی هستند، بلکه ابزاری قدرتمند برای نقد اجتماعی و سیاسی نیز محسوب می شوند. این پژوهش نشان می دهد که گفتارهای شخصیت ها در نمایشنامه، علاوه بر انتقال معنا، بازنمایی روابط پیچیده قدرت، هویت وتناقضات اجتماعی در جامعه لبنان هستند.

پیشینه و اهداف: سابقه بهره گیری سخنوران پارسی از قرآن و حدیث به نیمه قرن سوم هجری می رسد. دوره ای که شعر در خدمت تبلیغ دینی قرار می گیرد و بستری برای ترویج اخلاق و اندکی بعد جلوه گاه عرفان و تصوف می شود. در این دوره استفاده از قرآن و حدیث به عنوان خاستگاه این مفاهیم در شعر و ادب پارسی گسترش می یابد. انوری در سده ششم هجری می زیست و در آثارش علاوه بر علوم متداول زمان خود از آیات و احادیث و قصص و تمثیلات استفاده می کرد.در این پژوهش کوشیده ایم، شیوه ها و شگردهای انوری را در استفاده ازآموزه های قرآن و حدیث در قطعاتش نشان دهیم .روش ها:داده های این پژوهش با شیوه کتابخانه ای به دست آمده و با روش کیفی توصیف شده است.یافته ها: در این بررسی این نتیجه حاصل شد که انوری در بهره گیری از آیات و احادیث اولاً اعتدال دارد، ثانیاً از آیات واحادیث هم برای تقویت مفاهیم و هم برای مزین کردن سخن خود استفاده کرده است. نتیجه گیری: با وجود اشراف انوری بر علوم قرآن وحدیث بهره مندی او از آیات قرآن کریم در قطعاتش بیش از احادیث است. اقتباس بیشترین نمود وتضمین کمترین نمود را در قطعات وی دارد.همچنین انوری با استفاده از آموزه های قرآن وحدیث علاوه بر تشبیه و توصیف ممدوح، نابسامانی های جامعه را در قالب طنز به تصویر کشیده است. آفرینش مضامین نو وخیال انگیز از لابه لای آیات و احادیث نیز در خور تأمل است.