فرهنگ یزد

برخی از ساکنان شهر تاریخی ندوشن یزد برزیگرانی هستند که به شیوه بسیار کهن به کشت وکار مشغول هستند.  کشاورزی سنتی ندوشن مانند بافت تاریخی اش اصالت و قدمت خود را تا حدی حفظ کرده است. علی رغم نوشدگی ها، بنیان کار همان است که تا نیمه قرن گذشته بر کشاورزی ایران حاکم بود. عمده آب کشاورزی از قنات است و اگر مشاغلی مثل دشتبانی و بارپازی منسوخ شده است، اما افرادی را می توان یافت که خودشان به این حرفه ها اشتغال داشتند. هدف از نوشتن این مقاله، دستیابی به چگونگی شیوه کشت وکار در گذشته و شناخت بهتر مبانی تاریخ اجتماعی مردم است. پژوهش به روش تحقیقی توصیفی انجام گرفته و داده های مورد نیاز از طریق میدانی (مشاهده و مصاحبه) و مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است. ابتدا چگونگی کار، سنت ها و قوانین نانوشته حاکم بر کشاورزی ندوشن تشریح و تجزیه وتحلیل شده و عملکرد کشاورزان این محل با نواحی مشابه مقایسه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کشاورزی سنتی در ندوشن، سازمان اجتماعی دقیق و منظمی بوده است و با شرایط انسانی و طبیعی محلی هماهنگی دارد، پس باید از کشاورزی سنتی ندوشن به عنوان یک میراث فرهنگی مهم نگهداری کرد.

نوشتن در مورد استاد نوشتن، کار بسیار پرمخاطره ای است؛ بااین حال دکتر علی اکبر جعفری ندوشن که تعلق خاطری عمیق به دیده ور فرهنگ و ادبیات ایران، دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن دارد، این راه پرمخاطره را با عشقی ستودنی طی کرده است. این عشق را خواننده در لابه لای تمامی فصول، پاراگراف ها، جملات و حتی حروف کتاب سخنگوی فرهنگ ایران می تواند ببیند. دکتر جعفری ندوشن که استاد حقوق دانشگاه یزد است، برخلاف نثر حقوقی که نثری ثقیل و پرتکلف است و خواندن یک متن حقوقی از عهده بخش عظیمی از جامعه ایرانی خارج است، متنی ساده و روان تهیه کرده است. ایشان هم ذات پنداری بسیاری در این اثر با محمدعلی اسلامی ندوشن از خود به نمایش می گذارد. او که علاوه بر هم ولایتی بودن، مانند دکتر اسلامی تحصیلات دانشگاهی حقوق دارد و علاقه ای وافر به ادبیات و فرهنگ ایران نشان می دهد؛ عنوان کتاب را در یک ایهام ادبی برگزیده است: «سخنگوی فرهنگ ایران» که در معنای اصلی اشاره دارد به اسلامی ندوشن که در چندین دهه مقاومتی نستوه در سخن گفتن از ایران و فرهنگش داشت، اما این عنوان معنای دیگری هم می تواند داشته باشد و آن هم سخنگویی «جعفری ندوشن» از «اسلامی ندوشن» است؛ درواقع این کتاب سعی دارد سخنگویِ سخنگوی فرهنگ ایران باشد. کتاب سخنگوی فرهنگ ایران؛ تأملی در آثار و آرای محمدعلی اسلامی ندوشن، تأملی در زندگی، آثار و آرای محمدعلی اسلامی ندوشن، نویسنده و اندیشمند برجسته ایرانی، است که در 182 صفحه با یک دیباچه، هفت بخش و سخن پایانی در بهار 1401، هم زمان با کوچ اسلامی ندوشن از عالم زمینی توسط انتشارات مروارید به زیور طبع آراسته شده است. در ادامه طی سه بخش به معرفی محتوای کتاب، نقاط قوت و ضعف اثر می پردازیم.

نقش رسانه ها در برجسته سازی و کوچک نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و...دست کم بر صاحب نظران این عرصه پوشیده نیست. هدف این پژوهش مطالعه چگونگی ارائه مطلب در ویژه نامه های «اعتماد» و «اطلاعات» است که با روش تحلیل محتوای کمّی انجام شده، به دنبال پاسخ به این پرسش است که شیوه ارائه و تحلیل مطالب در ویژه نامه های نوروزی روزنامه های اعتماد و اطلاعات چگونه است؟ جامعه آماری این پژوهش، کل مطالب این دو ویژه نامه نوروزی سال 1403 است که به روش تمام شماری، هریک از مطالب انتخاب شده و به عنوان واحد مشاهده و واحد تحلیل، مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، با توجه به خط مشی انتقادی ویژه نامه اعتماد به دولت سیزدهم با جهت گیری انتقادی و ویژه نامه اطلاعات با وابستگی به دولت، نگاهی همراه با تعریف و تمجید و در عین حال خنثا را در مطالب خود دنبال کرده اند. ویژه نامه اعتماد، سهم بالایی از مطالب خود را به حوزه «بین الملل» اختصاص داده، اما سهم ویژه نامه اطلاعات حوزه «اجتماعی» بوده است. سهم ارزش خبری برجسته شده اعتماد، «شهرت» و «مجاورت» بوده، ولی روزنامه اطلاعات مجاورت را مورد هدف قرار داده و عدم توجه هر دو رسانه به دو عنصر خبری مهم «چرایی» و «چگونگی» از دیگر نتایج این پژوهش بوده است.

حفظ گویش های بومی یکی از ضروریات مهمی است که امروزه احساس می شود. گویش یزدی در کشور به شیرینی مشهور است و فراتر از یک گویش بومی، همیشه با خوش نامی همراه بوده است. این گویش ریشه دار یادآور قناعت، سنت و اجتماعی بودن است. در این پژوهش به دنبال آن هستیم که بدانیم چرا مردم یزد در گفتگو با همشهریان خود؛ به یزدی سخن نمی گویند؟ این پژوهش دلایل بی توجهی یزدی ها را به گویش بومی بررسی می کند تا به راه های روشنی در دل بسته کردن مردم، به ویژه جوانان در به کاربردن گویش نیاکان دست یابد و دیگران را در پژوهش های پس ازاین یاری رساند. در این پژوهش، از روش تحقیق کیفی، پدیدارشناسی و کاربردی استفاده شده است. هدف آن است تا در گفت وشنود نیمه ساختاریافته با یزدی هایی که از گویش بومی کمتر بهره می برند، به این نتیجه دست یابیم که چرا هم صحبتی یزدی ها با همشهریان خود به گویش یزدی کاهش یافته است. نخستین دلیل مردم در سخن نگفتن به گویش یزدی، بی کلاسی شناخته شد؛ مردم سخن به گویش بومی را زشت می شمرند و آن را مخصوص پدران خود می دانند.

با وجود اثبات تأثیر مثبت فرهنگ سازمانی بر بهره وری، اندازه گیری بلوغ فرهنگ بهره وری نیازمند ابزاری دقیق است. «مدل ایرانی سنجش بلوغ نظام مدیریت بهره وری (مدل آی مپس)» یکی از این ابزارهای بومی است که فرهنگ بهره وری را از چهار جنبه نشانه ها، الگوها، آیین ها و ارزش ها تحلیل می کند. مدل یادشده در مرحله اجرای آزمایشی خود در ده سازمان مستقر در سطح استان یزد استفاده شده است و مطالعه حاضر این اطلاعات را مورد تحلیل قرار می دهد؛ بنابراین ضمن پیروی از روش شناسی پژوهش های کاربردی و توصیفی تحلیلی، داده های حاصل از ارزیابی این بنگاه ها تحلیل شده اند. یافته ها نشان داد که سطح بلوغ فرهنگ بهره وری در سازمان های یزدی مورد بررسی، بسیار پایین است؛ ضمن آنکه از میان وجوه چهارگانه عنصر «فرهنگ»، نقاط قوت و ضعف سازمان های یزدی، به ترتیب، در مؤلفه های «نشانه ها» و «آیین ها» مشهود است. دیگر نتیجه پژوهش حاکی از آن است که سازمان های «دولتی خدماتی» استان یزد از نظر فرهنگ بهره وری بالغ تر از بنگاه های «خصوصی تولیدی» این استان هستند. اولویت بندی وجوه چهارگانه این عنصر نیز نشان داد که «ارزش ها» و «آیین ها»، به ترتیب، اثرگذارترین و اثرپذیرترین وجه فرهنگ بهره وری هستند. سازمان های یزدی و همچنین مسئولان استانی و ملی نهضت بهره وری می توانند از نتایج این مطالعه برای طراحی نقشه راه بلوغ فرهنگ بهره وری استفاده کنند

  تعلق مکانی به عنوان نتیجه منطقی زندگی اجتماعی انسان در یک مکان جغرافیایی خاص در همه دوران تاریخی وجود داشته است و احساس برتر بودن از سایرین، زمینه ساز بروز رقابت های مکانی شده است. از نظر مقیاس نیز این رقابت ها دربرگیرنده سطوح مختلف محلی تا ملی هستند. شهرهای اردکان و میبد تجانس فرهنگی، تشابه هویتی و مجاورت جغرافیایی دارند که از آن می توان به درهم تنیدگی جغرافیایی آنها یادکرد. رقابت های مکانی این دو شهر همواره مورد تأمل و سؤال بوده و اینکه در بستر جغرافیای تاریخی این روابط و رقابت به چه صورت بوده موضوع مورد بررسی در این مقاله است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی بوده و با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و اسناد موجود با روش مطالعه روندی و تفسیر منابع جغرافیایی و تاریخی یافته ها گردآوری و تجزیه وتحلیل انجام شده است. بررسی ها و یافته های این پژوهش بیانگر این نکته است که رقابت های مکانی این دو شهر محدود به موضوع های خاص و متعلق به سال های اخیر نبوده و ریشه این رقابت را باید در جغرافیای تاریخی و حافظه تاریخی ناخودآگاه مردمان این دو شهر جستجو کرد؛ نه فقط در مسائل امروزی تقسیمات کشوری.

گویش ها یکی از جنبه های مهم فرهنگی و بهترین نمودار چگونگی نظام اجتماعی یک کشور هستند، بررسی گویش ها با دیدی پژوهشی و زبان شناختی، افزون بر حفظ این میراث گران بها، ما را در شناخت کهن واژه های فراموش شده و احیای دوباره آنها به منظور توانمند سازی نظام واژگانی زبان فارسی یاری می رساند. هدف این جستار آَشنایی بیشتر با پسوند /-ok/ از نظام واژگان یزدی و بررسی و تحلیل این پسوند است. این وند با پیوستن به عناصر قاموسی مختلف، مجموعه ای متنوع از مفاهیم مختلف را پدید می آورد. امروزه، اگر چه به دلیل نفوذ گونه معیار، از میزان زایایی این پسوند کاسته شده است، ولی همچنان در گفتار گویشوران یزدی این پسوند به کار می رود. مفاهیمی که پسوند /-ok/ به عنصر پایه می دهد؛ عبارت اند از تصغیر، تحقیر، صمیمیت، فراوانی، تشبیه، توصیف و معرفگی و ... . در پژوهش حاضر، با تکیه بر انواع متون گفتاری، شفاهی و کتبی همچون مشاهده و ثبت گفتار گویشوران بومی منطقه و نیز گرد آوری داده های مرتبط از طریق متونی همچون واژه نامه ها، فرهنگستان و نمونه های گفتاری، در شناخت ساختار و نقش این عنصر واژه ساز از گونه یزدی کوشیده ایم.