اخلاق پژوهی

سقط جنین یکی از مسائل جنجال برانگیزی است که استدلال های مختلفی بر جواز یا عدم جواز اخلاقی آن از سوی موافقان و مخالفان، اقامه شده است . یکی از استدلال هایی که بر نادرستی سقط جنین اقامه شده ، استدلال ذاتِ نوعی است . به اعتقاد فرانسیس بکویث ، ازآنجا که در این استدلال، نوع انسان ذاتاً ارزشمند انگاشته می شود، بر دیگر استدلال ها برتری دارد . از نظر او ، ذات و نوع خاص انسان موجب ارزشمندی حیاتش می شود ، هرچند کارکرد و تحرکّی نداشته باشد . از این رو ، چون جنین از نوع انسانی است، حتی اگر فاقد کارکرد و فعّالیّت باشد، باز هم ارزش ذاتی دارد . او با ارائه این استدلال، جنین را از لحظه لقاح واجد حقِّ حیات و شأن و منزلت اخلاقی دانسته و سقط جنین را مگر زمانی که جان مادر در معرض خطر باشد، نادرست می داند . در این مقاله که به روش توصیفی۔تحلیلی و نقدی نگاشته شده است ، افزون بر تقریر این استدلال که مبتنی بر نگاهی مادی گرایانه به انسان است، به تبیین و نقد مثال های بکویث که در جهت تقویت و توضیح استدلالش ارائه کرده است، پرداخته شده و تقریری دیگر از استدلال ذات نوعی مبتنی دوگانه انگارای نفس و بدن ارائه خواهد شد .

اخلاق فضیلت یکی از نظریه های اخلاقی است که اهتمام ویژه ای بر شخصیت فاعل و ویژگی ها آن دارد . در مقابل اخلاق فضیلت ، نظریه های عمل محور (وظیفه نگر و غایت نگر) قرار دارند . شناخت دیدگاه قرآن ، به عنوان مهم ترین منبع اعتقادی و عملی دین اسلام ، در میان نظریه های اخلاق هنجاری ضروری به نظر می رسد . از همین رو، در این پژوهش می کوشیم ضمن تبیین دقیقِ اخلاق فضیلت و ویژگی های آن ، به سراغ آیات قرآنی رفته ، دیدگاه قرآن در قبال این نظریه را تبیین کنیم . دیدگاهی که از مجموع شواهد قرآنی برداشت می شود، تأیید اخلاق فضیلت با رویکرد فضیلت موضوع )فاعل محور و فاعل مقدّم( است ، اما برای رویکردهای فضیلت معیار و فاعل مبنا شاهد قوی ای یافت نشد . اخلاق قرآنی با محور قرار دادنِ قلب و روح در مقابل افعال ظاهری انسان و ایمان در مقابل عمل صالح و همچنین با طرح «اسوه» به عنوان معیار شناخت اخلاق، رویکردی بسیار نزدیک به اخلاق فضیلت، اتخاذ کرده است .

اعمال و رفتار به لحاظ اخلاقی در یک سطح نیستند و فهم اولویت آنها در مواردی چون تعارض های اخلاقی اهمیت ویژه ای دارد؛ برای دستیابی به این اولویت ، بیانات دینی با ذکر «خاستگاه ها» ، «کلیدها» ، «قلّه ها» و «رأس» در ترسیم ارزش های برتر به ما کمک کرده اند؛ ، اما بررسی مصادیق هریک از آنها ما را با این پرسش مواجه می کند که چگونه بین این تعابیر به ظاهر ناسازگار در هریک از موارد ذکر شده، انسجام برقرار کنیم؟ برای پاسخ به این پرسش ، از روش توصیفی۔تحلیلی بهره گرفته ایم و پس از بیان مصادیق هریک از این گونه ها در روایات ، بین این مصادیق به ظاهر ناهمگون با استفاده از توضیحات خود این روایات ، روایات دیگر و تحلیل عقلی، ارتباط برقرار کرده ایم؛ در کلیدها ، نمونه های ذکر شده هر یک از جهتی برای تعقل و حرکت اهمیت دارند ، مصادیق ذکر شده برای خاستگاه ها نیز هر یک از منظری ریشه دیگر گزاره های اخلاقی به حساب می آیند ، همچنین در «قلّه ها» و «رأس» نیز برای نفی ناسازگاری ظاهری ، می توان از حیثیت ها و جهت های مختلف استفاده کرد و در مجموع بررسی داده های هر یک از بیانات ذکر شده ، نشان دهنده آن است که می توان با تبیین جهت و مراد روایات از اولویت ، بین این مصادیقِ به ظاهرْ ناهمگونْ انسجام برقرار کرد .

برای تربیت، اهداف متفاوتی بیان شده است، اما در چارچوب فلسفی جان وایت - فیلسوف تعلیم و تربیت معاصر - هدف نهایی تربیت نهفته در «بهروزی فردی است که در گرو بهروزی دیگران است» . وایت که موفق شده تا هدف نظام تربیتی خود را در برنامه درسی ملی انگلستان جانمایی کند ، معتقد است که راه حل متخلق شدن مُتربیّان ، هدف قراردادن دو چیز در نظام تعلیم و تربیت است: هر کودک به زندگی ای شکوفا دست یابد و کمک کند که دیگران نیز چنین شوند . این رویکرد ، دیدگاه سنتی موجود در تعلیم و تربیت را که در آن تنها بخشِ تربیت اخلاقی متوجه منافع دیگری است و دیگر بخش های نظام تعلیم و تربیت متوجه منافع خود است ، کنار می نهد و تمامی مراحل تربیت را متوجه به خود و دیگران مد نظر قرار می دهد . این تقریر ضمن دست یابی به راه حلی برای نزاع فلسفی بین خود و دیگری ، توانسته است مسئله اساسی تربیت اخلاقی را که همان نحوه متخلّق شدن مُتربیّان به اصول اخلاقی ا ست ، سامان بخشد . در این نوشتار ضمن تبیین هسته اصلی نظریه وایت، مفاهیم «خودگزینی» ، «دیگرگزینی» و رابطه آن با تربیت اخلاقی با تمرکز بیشتر بر آرای جان وایت بررسی شده است . برای تبیین و بررسی گزاره ها و کشف نسبت دیگرگزینی با تربیت اخلاقی از روش توصیفی۔ تحلیلی استفاده شده و منابع کتابخانه ای ابزار پژوهش قرار گرفته است . . این تحقیق برگرفته از رساله  دکتری با عنوان «جایگاه دیگرگزینی در تربیت اخلاقی؛ بررسی تطبیقی آرای جان وایت و مرتضی مطهری» است.

تربیت نسلی که به هنجارهای اجتماعی و اخلاقی پایبند باشد و بتواند هم به عنوان عضوی مؤثر و سازگار با دیگر انسان ها زندگی کند و هم به عنوان انسان برخوردار از قابلیت تعالی ، از تعاملات اجتماعی برای رشد فردی بهره ببرد ، موضوعی است که پیشینه ای دیرینه دارد . شناسایی عوامل و ساز و کارهای تأثیر این عوامل ، در رشد اخلاقی ، نخستین گام برای اقدام مؤثر در راستای رسیدن به این هدف تاریخی است . این نوشتار در صدد است با مروری بر یافته های روان شناسی اخلاق و با روش اِسنادی ، عوامل رشد اخلاقی کودکان در خانواده را شناسایی و معرفی نماید . حوزه تأثیر این عوامل ، اخلاق اجتماعی است . این نوشتار به خانواده های هسته ای شامل والدین و فرزندان می پردازد و به خانواده گسترده نمی پردازد . شناسایی عواملی که در مناسبات دوسویه والد۔فرزند قلمروی این نوشتار است و دیگر عوامل از جمله آنها که به رابطه خواهر/برادرها مربوط هستند ، به مجالی دیگر واگذار شده است .

شرکت دیزنی از سال 1937 تا سال 2018 ، 18 پویانمایی با محوریت شاهدخت (princes) ارائه کرده که نماینده ذهنیت و گفتمان زنانه نگر زمانه خود بوده اند . این پویانمایی ها با به چالش کشیدن اخلاق سنتی ، اخلاق زنانه نگری را ارائه می دهند که متناسب با نظریه های غالب جامعه آمریکا در آن زمان بود و بدین ترتیب، گرایش های لیبرال و رادیکال در این 18 اثر مشاهده می شود . در این پژوهش، تحوّلات اخلاق زنانه نگر شاهدخت های دیزنی، در 80 سال اخیر بررسی و تحلیل شده است . روش ، تحلیلی ۔تاریخی متناسب با گفتمان زنانه نگر دوره پخش آثار ، یکی از ابزارهای پژوهش این مقاله است . برای بررسی پیام و استخراج اخلاق زنانه نگر در پویانمایی ها ، روش تحلیل محتوا به کار گرفته شده است . بر اساس نتایج این پژوهش، اخلاق مراقبت محور در دهه نود قرن بیستم، محور اصلی اخلاق زنانه سینمای دیزنی بود . در دهه اول قرن بیست و یکم این امر کمرنگ تر شده و در دهه دوم قرن بیست و یکم با تغییراتی جهت مراقبت محور به سمت حمایت زن از زن تبدیل می شود . به همین نسبت فاعلیت زنان در دهه دوم قرن بیست و یکم افزایش یافته و افزون بر وظیفه حامی ، هدایت گر نیز می شود . آزادی روند پویانمایی ها از مقابله با سنّت برای رسیدن به انتخاب  (مسیر زندگی) و شکوفایی استعداد تغییر یافته است .