حسن فضل

در قلب دریای مدیترانه، جزیره ای است که با نام سیسیل (صقلیه) شناخته می شود. این جزیره با آب و هوای معتدل مدیترانه ای و خاک حاصلخیز، سرزمینی زیبا و پربار است. از طرف دیگر سیسیل در نقطه تلاقی دو قاره اروپا و آفریقا قرار دارد و نزدیک ترین مسیر ارتباطی میان این دو قاره پس از تنگه جبل الطارق به شمار می رود. همین موقعیت جغرافیایی، سیسیل را در طول تاریخ آماج حملات و تهاجمات بسیاری قرار داده است. مسلمانان یکی از این گروه ها بودند که بارها این جزیره را مورد هجوم قرار دادند. نویسنده به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که روند تاریخ فتوح مسلمانان در جزیره سیسیل چگونه بوده و چیرگی مسلمانان بر آنجا در طول سده ها، چه دستاوردهای فرهنگی و تمدنی برای مردم آن سامان داشته است. پژوهش ها نشان می دهد دودمان های حکومتگر مسلمان در جزیره، فرهنگ و تمدن اسلامی را شکوفا کردند و آن گسترش دادند. تأثیرات این شکوفایی به ویژه در قالب هنر و معماری حتی پس از فروپاشی حکومت های اسلامی و در دوران نورمان های مسیحی نیز ادامه یافت. برخی از نورمان ها نسبت به مسلمانان تسامح و مدارا داشتند و این امر باعث شد که تأثیرات فرهنگ و تمدن اسلامی در جزیره، همچنان محسوس باشد.

خدمت، تلاش برای خیررساندن به دیگران یا گره گشایی از کار مردم یا یاوری نیازمندان است. در دین مبین اسلام به خدمت رسانی تأکید و سفارش فراوان شده است. حتی بنا به فرموده پیامبر اکرم (ص) کسی که فریاد مسلمانی را بشنود و برای خدمت به او گام برندارد، مسلمان نیست. اکنون این مسئله مطرح می شود که بالاترین خدمت به بشر چیست و این خدمت رسانی چه ویژگی هایی دارد؟ نگارنده در این پژوهش بر آن است که با بهره مندی از منابع مکتوب از قبیل آیات قرآن کریم و احادیث معصومان (ع) و به روش توصیفی، جهاد و شهادت را والاترین خدمت به بشر معرفی کرده و در پی آن جنبه های گوناگون الگوبودن مجاهد و شهید را بررسی و تبیین کند. بدون شک جان آدمی بالاترین و برترین موهبت الهی است که حق تعالی در اختیار او قرار داده است و در این جهاد مقدس گاه ممکن است که افراد جانشان را از دست بدهند و در زمره شهیدان قرار بگیرند؛ بنابراین جهاد و شهادت اوج خدمتگزاری به انسان هاست.

صلاح الدین ایوبی یکی از فرماندهان بزرگ مسلمان است. او نه تنها به جنبه نظامی تأکید داشته، بلکه به توسعه و گسترش امور فرهنگی و علمی توجه داشته است. فتح بیت المقدس و بیرون راندن صلیبی ها از اقدامات نظامی اوست. از سوی دیگر وی به تأسی از خواجه نظام الملک طوسی و نورالدین زنگی پایه گذار ده ها مرکز آموزشی اعم از مسجد، مدرسه، بیمارستان و خانقاه بوده است. وی با احداث مدارسی متعدد همچون ناصریه، قمحیه و سیوفیه در مصر و دو مدرسه صلاحیه در دمشق و بیت المقدس و دیگر نهادهای آموزشی و تعیین موقوفات برای هریک از آنها برای تأمین دستمزد استادان و کمک هزینه دانشجویان، اسکان، تغذیه، درمان و حتی تهیه نوشت افزار رایگان، تحولی شگرف در آموزش و نظام مندی آن به وجود آورده است. از پی او خویشان و درباریان هم به کار ساخت مؤسسه های آموزشی دست یازیدند و مکان هایی با درآمد مکفی چون مغازه ها، گرمابه ها و زمین های کشاورزی وقف آنها نمودند. این رویکرد شایسته صلاح الدین ایوبی و اخلافش، زمینه ساز تربیت بسیاری از دانشمندان در نهادهای آموزشی ساخته شده در مصر و شام شد. نویسنده در این نوشتار بر آن است که اقدامات آموزشی صلاح الدین ایوبی را به روش توصیفی و با استفاده از منابع مکتوب تبیین و روشن نماید.

هدف ذات باری از خلقت بشر، نیل به کمال و سعادت اوست و این امر در سایه عبودیت و عروج از طریق معرفت حق تعالی میسر است. طی طریق این مسیر، موانعی دارد که رفع آنها برای سالکان این طریقت لازم است. این موانع پیش رو منکراتند که بایستی از راه مؤمنان کنار روند. تسهیل کنندگان این طریق معروف ها هستند که بایستی در جهت بهره گیری از آنها تلاش کرد. امربه معروف و نهی ازمنکر از اصول عملی دین اسلام بوده و در شمار مهمترین فرائض دینی شمرده می شود. این دو اصل در قرآن کریم به صراحت آمده و در احادیث منقول از نبی مکرم اسلام(ص) و پیشوایان معصوم(ع) نیز مورد تأکید است به طوری که آن دو در کنار یکدیگر، خط هدایت دنیوی انسان و سعادت اخروی و جاودانگی او را ترسیم می کنند. در مقاله پیش رو نویسنده بر آن بوده است که با سودجستن از آیات قرآن کریم و روایات منقول از حضرات معصومین(ع) در کتب حدیث و با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی به اهمیت، جایگاه و شرایط این دو فریضه مهم پرداخته و سپس شیوه های اجرای آن را در جامعه نشان دهد که تا حدود زیادی توانسته است به هدف خود دست یابد.

یکی از نواحی بااهمیت تحت سلطه دودمان عثمانی ، منطقه مصر بوده است. این منطقه پس از فروپاشی و اضمحلال دولت ممالیک، در اختیار محمدعلی پاشا قرار گرفت. وی به روزگار حاکمیت خود، تلاش های فراوان در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی انجام داد. از طرف دیگر روحیه توسعه طلبی او باعث شد که درصدد گسترش قلمرو خویش برآید. فراست و تدبیر وی در کنار تلاش های فراوان در جهت نیل به هدف های بلند، پیشرفت های چشمگیری را برای او به دنبال داشت. پژوهش پیش رو به اقدامات مهم او پرداخته و در این میان جنگ نصیبین را که میان وی و دولت عثمانی انجام شده است، براساس مطالعه آثار متعدد تاریخی و با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده ضمن پرداختن به علل و عوامل پدیدآمدن و تشریح این جنگ، به تکاپوهای دولت های استعمارگر و تعامل آنها با دولت عثمانی و بستن قراردادهای گوناگون فیمابین این دولت ها برای کاستن قدرت رو به تزاید محمدعلی پاشا اشاره کرده، به فرجام حکومت محمدعلی می پردازد. یافته های پژوهش بیانگر تلاش ها و اقدامات وی در زمینه های گوناگون بوده و اینکه محمدعلی پاشا در حمله هایی که به شام و آسیای صغیر (ترکیه) داشته ازجمله در جنگ نصیبین، توانسته است دولت عثمانی را یه سختی شکست دهد و دولت های بزرگ را به اقداماتی متوسل کند تا از ظهور و گسترش دولت قدرتمندی در مصر جلوگیری کنند.

معلّمان برای پیشبرد فرایند آموزش در کلاس های خود، سعی و تلاش زیادی می کنند تا از روش ها و فنون گوناگون و بعضاً نوین استفاده کنند. آنها علاوه بر مطالعه دقیق کتب درسی و کمک درسی، تجارب ارزنده خود و معلّمان دیگر را مورد استفاده قرار داده تا به اهداف مورد نظر و چشم اندازهای نظام تعلیم و تربیت برسند و معلّمان دینی هم از این امر مستثنا نیستند. نگارنده در این مقاله پیش رو بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که چه ویژگی های فردی و چه سبک ها و راهکارهای عملی در مدیریت و پیشرفت کلاس های دین و زندگی دوره متوسطه مؤثّر است. با عنایت و توجه به دستورات دین مقدّس اسلام، دیدگاه اولیای تعلیم و تربیت و روان شناسان و نیز تجربه شخصی نگارنده، روش ها و راهکارهایی فردی برای معلّم دین و زندگی، و اصولی کاربردی برای طراحی در این کلاس ارائه شده است. بهره گیری از این ویژگی ها، روش های کاربردی و تجارب سال های متمادی در تدریس این درس، مؤید کارابودن آنها در امر آموزش درس دین و زندگی بوده است.

پس از فتح کشور تونس توسط مسلمانان در سال 50 هجری قمری، ساخت شهر قیروان و مسجد جامع آن توسط عقبه بن نافع سردار تازیان آغاز شد. بنای این مسجد مدت 5 سال طول کشید و به سال 55 هجری قمری افتتاح شد. نام مسجد جامع قیروان به پاس فتوح این فرمانده بزرگ، مسجد سیدی عقبه یا جامع عقبه بن نافع نامیده شد. این بنای مستطیل شکل دارای صحن، شبستان، چند گنبد و یک مناره مرتفع و منحصربه فرد می باشد. نویسنده در پژوهش پیش رو بر آن است که به شکل توصیفی - تحلیلی به معماری این مسجد فاخر و بویژه مأذنه آن پرداخته و به خاستگاه هنر و معماری آن اشاره کند. شواهد بیانگر تأثیر این مناره ها از کلیساهای رومی دمشق است. برخی از نویسندگان ساخت این مناره را متأثر از فانوس دریایی اسکندریه و تعدادی از پژوهشگران، الگوبرداری از چراغ دریایی رومی واقع در سلکته (سولکتوم قدیم) که در ساحل کشور تونس قرار داشته، می دانند. با دقت و بررسی، تأثیر معماری مسجد و مأذنه از بناهای رومی در دمشق روشن می گردد.

امنیت یکی از نیازهای اساسی انسان و حتی سایر موجودات زنده است. جامعه بشری در سایه امنیت است که می تواند در راه پیشرفت و ترقی گام بردارد. حتی واژه «مؤمن» از «أمن» گرفته شده و می توان گفت در نبود آن، انسان باایمان به سعادت و نیکبختی کامل نمی رسد. نویسنده در این مقاله برآنست تا با بررسی و پژوهش در آیات قرآن کریم و احادیث منقول از پیشوایان معصوم (ع) و با روش تحلیلی- توصیفی، رویکرد دین مبین اسلام را درباره امنیت بررسی و تبیین کند. شواهد مورد بررسی بیانگر آن است که آیین اسلام، وجود امنیت را برای بشر لازم می داند. حتی در آیاتی از قرآن، نه تنها وجود امنیت را در این دنیا ضروری دانسته بلکه در جهان آخرت آن را از نعمت های بهشتی به حساب آورده است. نیز روایات متعددی از پیامبر گرامی اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) و در ادعیه منقول از ایشان در باره جایگاه و اهمیت امنیت و بویژه امنیت اجتماعی صحبت شده است.

همگام با پیشرفت و تعالی روزافزون علم و فناوری، آموزش و روش های تدریس نیز به مرور تغییر کرده و روش های سنتی جای خود را به روش های نوین داده است. معلمان عربی هم به مثابه معلمان دیگر، خود را به روش ها و فنون نوین مجهز ساخته تا بهتر و ساده تر بتوانند در فراگیران تغییر ایجاد کرده و در تفهیم بیشتر درس عربی مؤثر باشند. مقاله پیش رو به روش های گوناگون تدریس زبان عربی در زمینه های ترجمه، قواعد، حوار و حل تمرین پرداخته است. هدف نویسنده بر آن است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، از طریق پژوهش و مداقّه در برخی مقالات و نگاشته ها، به معرفی روش های گوناگونی بپردازد که سودمند و مؤثر می باشند. تعدادی از این روش ها توسط دبیران عربی در طول سالها در دوره های اوّل و دوم متوسطه به کار گرفته شده و برخی حاصل تجربه بیش از سی وپنج سال تدریس نگارنده در دوره های مختلف تحصیلی در آموزش دروس مختلف به ویژه در درس عربی بوده است. در کنار بیان تجارب مفید، به راهبردهایی توجه و تأکید شده که در تفهیم و یادگیری بهتر و ساده تر فراگیران مؤثر بوده است.

مسلمانان طی قرون و اعصار، به مناطق گوناگون زمین سفرهای زیادی داشته و به نگاشتن گزارشهایی درباره این سفرها اقدام کردهاند. وجود کتب بیشمار در زمینههای تاریخ، جغرافی، ادیان، آداب و رسوم و نیز سفرنامهها مؤید این گفته است. اسباب و علل گوناگون همچون مهاجرت، دانشاندوزی، تجارت و کسب درآمد، حج و زیارت، شناخت شهرها و کشورها، ماجراجویی، مسّاحی و دریافت خراج و جمعآوری جزیه و مالیات، تبلیغ دین و بالاخره مأموریتها و مراودات سیاسی این سفرها را باعث شده است. از نتایج این سفرها میتوان به رشد اقتصادی، علمی، اخلاقی و ایجاد نشاط و رفع خستگی روحی مسافران اشاره کنیم. هدف نویسندگان در نگارش این مقاله برآن است که با روش توصیفی- تحلیلی، به بازکاوی جایگاه سیاحت و گردشگری در دین مقدس اسلام پرداخته و از سوی دیگر با توجه به دستورات دین مقدس اسلام یعنی سخن حضرت باری و سیره معصومان (ع)، آداب و فوائد آن را تبیین کنند. با توجه به آموزههای قرآنکریم و احادیث منقول از پیشوایان معصوم (ع) به نظر میرسد که سیاحت و گردشگری بهمثابه سفرهای زیارتی، جایگاه ویژه و ارزشمندی در دین اسلام دارد.

موضوع المقاله التی بین أیدینا تطابق مبادئ سیره أمیر المؤمنین علی(ع) مع مبادئ النظام الدیمقراطی. إن المنزله الرفیعه للدیمقراطیه لا تخفی علی عاقل و لکن منذ أکثر من ثلاثه عشر قرن مضت وفی مجتمع مثل المملکه العربیه التی کانت تنتقل لتوّها من الجاهلیه نحو الحضاره، فإن عرض رؤیه وسلوک یدلّان علی مجتمع وحکومه دیمقراطیه فهو أمر یستحق التأمل. إن هذه الدراسه بالإعتماد علی المنهج الوصفی- التحلیلی هدفت إلی تطبیق نهج الإمام(ع) فی الفعل والقول فی عصر الخلفاء وخاصه أثناء خلافته مع نهج الأنظمه الدیمقراطیه. إنّ البحث والتحقیق فی سیره الإمام علی(ع) وفحص مختلف جوانب سلوکه بعد رحیل النبی محمد(ص) یُظهر أنّ سلوکه یتّسق مع ما یسمی الیوم بالنظام الدیمقراطی وعلیه یمکن اعتبار الإمام(ع) شخص دیمقراطی. شخصٌ علی الرغم من وجود نصوص من الآیات القرآنیه الکثیره والروایات العدیده الدّاله علی خلافته للرسول الأکرم(ص) وجدارته بها حُرم من حقه الطبیعی ومع ذلک وحفاظاً علی الدین الإسلامی وحمایه حیاه المسلمین؛ لم یکتفِ فقط بقبول رأی الناس واختیاره الصمت لمده ربع قرن، بل قدّم مشورته للخلفاء وکان مثالاً للدیمقراطیه خلال فتره حکومته.

موضوع مقاله حاضر تبیین منازل مسیر کاروان امام حسین(ع) در کتاب الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد دانشمند بزرگ شیعه، محمدبن محمدبن نعمان ملقب به شیخ مفید (ف. 413 ق) است و هدف نویسنده بر آن بوده که با پژوهش در متون کهن تاریخی و جغرافیایی سده های پیشین و سود جستن از منابع جدید، سیمایی از جغرافیای تاریخی این مناطق ارائه دهد. چراکه تاکنون پژوهشگران و نویسندگان، تنها به بیان توضیحی کوتاه و مختصر دربارهٔ این جایگاه ها، و آن هم در پانوشت کتاب ها، بسنده کرده اند. این پژوهش از منظری دیگر به رخداد مهم سال 61 هجری یعنی قیام و شهادت امام حسین(ع) و یاران می نگرد و می تواند در بازشناسی وقایع عاشورا در مسیر کاروان حسینی به پژوهش گران یاری نماید. گرچه تعدادی از این منازل همچون گذشته، شهر یا روستایی با اهمیت و پر رونق محسوب می شوند امّا برخی از آن ها با گذر زمان، از نقشه جغرافیایی حذف شده اند.