پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ سال 17 تابستان 1401 شماره 67 (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

مقالات

۱.

نقش میرزا محمد اخباری در فراز و فرود مکتب اخباری در دوره فتحعلی شاه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: میرزا محمد اخباری اخباری گری علمای اصولی علمای اخباری فتحعلی شاه قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۲ تعداد دانلود : ۱۵۲
پیروزی علمای اصولی بر اخباری ها از مهمترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که همواره با پیامدهای سیاسی و فکری همراه بود. موج سوم جنبش اخباری گری توسط میرزا محمد اخباری آخرین نماینده مهم جریان اخباری گری در دوره قاجاریه آغاز شد. پس از این دوره اخباری ها برای همیشه از اصولیها شکست قطعی یافتند. از آن زمان به بعد اصولیان رهبری دینی و سیاسی جامعه شیعه را به دست گرفتند. بنابراین مسأله اصلی این تحقیق، نظر به جایگاه میرزا محمد اخباری در این مرحله از جنبش اخباری گری، نقش ایشان در فراز و فرود مکتب اخباری در دوره فتحعلی شاه قاجار می باشد.چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر این دیدگاه است که قرائت از دین و من ابع دین ی در دورههای مختلف شکل گرفته و این امر موجب پیدایش گرایش های م ذهبی مختلف ی در درون جامع ه شیعی شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که میرزامحمد اخباری در دربار فتحعلی شاه قاجار مقرب شد و با تکیه بر قدرت شاه و سوار شدن بر موج احساسات او به ترویج اخبارگری پرداخت . از دیگر سو می دانیم که میرزا محمد، افزون بر اعتقادات تند اخباری و ضد اصولی خود، گرایش به نوعی عقاید مرتبط با علوم غریبه داشت و شاید این امور و پیامدهای فکری و مذهبی آن هم در تصمیم اصولیان در مقابله با او مؤثر بوده است؛ واژگان کلیدی: میرزا محمد اخباری ، اخباری گری، علمای اصولی، علمای اخباری، فتحعلی شاه قاجار
۲.

ارزیابی و گونه شناسی منابع نامه های امام کاظم (ع)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: امام کاظم (ع) منابع نامه ها اعتبار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۰۰
مکاتبات ائمه (علیهم السلام) از مواریث مهم تشیع امامی است که پرداختن به آن ها از جهات مختلف حائز اهمیت است، اگرچه نویسندگان به گردآوری آن ها اکتفا کرده و سایر جهات مورد توجه واقع نشده است. بررسی این مکاتبات و نامه ها منوط به شناخت منابع سپس بررسی اسناد و متن آن هاست، این نوشتار با هدف بررسی منابع و مستندات تاریخی نامه های امام کاظم (علیه السلام) و با روش توصیفی و مراجعه به منابع مختلف متقدم سامان یافته است و عهده دار پاسخگوئی به این پرسش است که چه منابع و آثاری از گذشته تا کنون نامه های امام را نقل کرده اند. میزان اعتبار، ویژگی ها و گونه های این منابع چیست و در چه قرنی این نامه ها بیشتر منعکس شده اند؟ با بررسی و دسته بندی منابع نامه ها روشن شد که منابع نقل کننده نامه ها از منابع معتبر و قابل استناد است و نیز بیشتر نامه ها در قرن چهارم، در منابع حدیثی و تاریخ و سیره اهل بیت (ع)، نقل شده اند.
۳.

نقش الگوی هژمونی فرهنگی با محوریت عصبیت قومی ومذهبی در یکپارچگی و گفتمان سیاسی ایران عصر صفوی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: هژمونی فرهنگی همبستگی مذهبی وقومی گفتمان سیاسی صفویه سنت خلافت (سلطنت) اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۱ تعداد دانلود : ۱۵۰
برجسته ترین خصیصه حکومت صفویان، تاسیس هویت ملی مستقل و یکپارچه است در این دوره حفظ و پاسداری از امر سنت البته با پشتوانه بهره گیری از الگوی هژمونی عصبیت مذهبی وقومی در عین توجه به نمودها و نمادهای نوپدید ، گفتمان سیاسی چیره را تحت تاثیر قرار داده و منظومه نشانگان و سامانه مفصل بندی آن را صورتبندی نموده است.گفتمان سیاسی صفوی، باتوجه به حکومت و جامعه ی ایلی آن عصر وتنیده شدن آن با مذهب ،آمیزه ای از ایستارهای گوناگون ایرانیان ازجمله حضور و تأثیرآیین ومذهب در ابعاد روحی و روانی ، نقش عنصر همبستگی قومی در سازمان و ساختارمدیریت را عرضه نموده است. در چنین فراگردی، شاه، نشانه کانونی این سامانه معنایی است .متن پیشرو، با به پرسش گرفتن معنا، ضمن بیان نقش توان بخشی الگوی هژمونی فرهنگی بامحوریت همبستگی مذهبی وقومی و مقام و صلاحیت های مفهوم شاه دراجرای بهینه این الگودر هنگامه صفویه، در پی آزمون این فرضیه است که گفتمان سیاسی دوران صفوی با بهره گیری ازمنابع تصوف، تشیع، ایرانی بودن (ملیت ایرانی و سنت ایرانشهری)، سنت خلافت (سلطنت) اسلامی و تمدن غربی درطراحی این الگو سامان یافته و نقشها و کارویژه پادشاه نیز از رهگذر برخورد این مفاهیم، درجایگاه مرجعیت شاه ،قابل فهم می باشد .
۴.

حقوق محیط زیست در ایران باستان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: ایران باستان حقوق محیط زیست دین زرتشتی قوانین اخلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۹ تعداد دانلود : ۱۵۶
انسان از زمانی که پا به گیتی نهاده همواره از محیط زیست تاثیر پذیرفته و بر آن تاثیر گذارده، در چند سده پیشین، پیشرفت دانش و فن آوری و افزایش جمعیت، استفاده روز افزون از محیط زیست را لاجرم ساخته پس اندیشمندان بر آن شده اند تا با وضع قواعدی این تعامل را تنظیم و تعدیل نمایند چرا که آسیب به محیط زیست آسیب به انسان است. امروزه سرآغاز این کوشش را کنفرانس استکهلم در سال 1970 میلادی می دانند که پیدایش سیاست سبز را سبب شد. تمدن های پیشین هر کدام رویکردی متفاوت با زیست بوم خود داشتند که در کل فاقد ساختاری منسجم بود. در این میان رویکرد ایرانیان باستان بسیار متفاوت است. این پژوهش با رویکردی میان رشته ای بر آن است که روش ایرانیان باستان را در این مورد بررسی کند و به این پرسش پاسخ دهد که انسان از چه زمانی روی به سوی وضع قواعد حقوقی درباره محیط زیست نهاد؟
۵.

محوریت شخصیت فرهمند و روش های تبلیغی داعیان اسماعیلی در تاسیس خلافت فاطمی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: داعیان اسماعیلی مغرب خلافت فاطمی مدارای مذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۹۹
تاسیس خلافت فاطمی در مغرب در سال 297 ه.ق، به رغم اینکه از نظر سیاسی برای اسماعیلیه پیروزی به شمار می رفت، اما موفقیت در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی در مغرب به سهولت نبود. داعیان اسماعیلی با تاکید بر نقش محوری شخصیت فرهمند، سیره عملی و شیوه های تبلیغی خود موجب کامیابی بی نظیر اسماعیلیه در شمال آفریقا شدند. داعیان در تلاش بودند تا شرایط را به سمت یک حرکت شورانگیز شیعی سوق داده و متعاقب آن با تغییر رویکرد امامان اسماعیلی از وضعیت ستر به آشکار و تمرکز رهبری در مغرب موجبات موفقیت داعیان در تاسیس خلافت فاطمی را فراهم آوردند. داعیان عامل محوری در گرایش دادن بخش قابل توجهی از مردم مغرب به نهضت اسماعیلیه را داشتند، هرچند آنان با مخالفت گسترده رو به رو شدند و مجبور گردیدند سیاست مذهبی خویش را در مغرب تعدیل کنند و سیاست مدارا و تسامح را در پیش بگیرند، که این خود منجر به پایه مهم موفقیت داعیان اسماعیلی بود. کلید واژه: داعیان اسماعیلی، مغرب، خلافت فاطمی، مدارای مذهبی
۶.

نقش حرمسرا در سیاست خارجی صفویان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: صفویان ح‍رم‍س‍را زنان خواجگان سیاست خارجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵ تعداد دانلود : ۱۸۸
حرم یا حرمسرا در طول تاریخ ایران همواره نقش سیاسی و اجتماعی داشته و عموماً بر ساختار سیاسی کشور تأثیر نهاده است. در دوره صفوی نیز حرمسرا همواره در سیاست های داخلی و خارجی کشور دخالت می کرد. مقاله حاضر در پی روشن نمودن میزان تأثیر و دخالت حرمسرا در سیاست خارجی صفویان و تصمیم گیری در این حوزه است که به عنوان یکی از کانون های مطرح در تصمیم گیری سیاست خارجی صفویان قابل بررسی است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای است.یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که در این دوره نقش حرمسرا در سیاست خارجی صفویان دارای فراز و نشیب بوده است. تا قبل از دوره شاه عباس یکم حرمسرا به میزان کمی در مقایسه با دوره پس از شاه عباس یکم در امر سیاست خارجی دخالت داشتند. لکن به دلیل سیاست جدید شاه عباس مبنی بر در حرم نگهداشتن شاهزادگان و تربیت آنان در حرمسرا، پس از او نوعی کانون پنهان قدرت در داخل حرمسرا که متشکل از زنان و خواجگان بود، تشکیل گردید که نقش مهمی در تصمیم گیری و مسائل مربوط به سیاست خارجی صفویان داشتند.
۷.

سیر تاریخی انعطاف در معاهدات بین الملل از منظر فقه و حقوق(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: فقه و حقوق بین الملل معاهده تاریخ معاصر انعطاف در معاهدات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹ تعداد دانلود : ۱۰۶
در طول تاریخ، نظامهای حقوقی بسیاری به دلیل عدم انطباق و سازگاری با تحولات اجتماعی روز، سیر افول را پیش گرفته و از بین رفتند. ولی قوانین اسلامی با ویژگی انعطاف پذیری، دارای برنامه ای متقن و کامل برای رساندن انسان به سعادت در دنیا و آخرت می باشد و با حفظ پویایی، قابلیت انعطاف و امکان انطباق آن با شرایط زمانی و مکانی در هر دوره را دارا می باشد، قوانین آن در رفع احتیاجات جوامع مختلف بشری در طول دوران، قدرت لازم را داشته باشد بدون آنکه اصول و مبانی آن تغییر نماید. به عبارتی، نظام حقوقی اسلام موجودی زنده است که با حفظ هویت اصلی و ثابت خود، بر اساس متغیرهای گوناگونِ زمانی و مکانی تغییر کرده و پویا مانده است. در این پژوهش، تلاش شده ضمن بیان مصادیقی از احکام عملی که بر انعطاف پذیری و سادگی احکام شریعت اسلامی دلالت دارند، سیر تاریخی انعطاف در معاهدات، عواملی که قابلیت انطباق قوانین اسلامی با تحولات اجتماعی ممکن می کند، مورد تحقیق قرار گیرد و تقویت فرهنگ انعطاف پذیری و افزایش قدرت جاذبه در کنار صلابت مورد تاکید می باشد. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی با ابزار کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل مضامین فیش برداری شده و استنتاج گزاره های فقهی حقوقی، صورت پذیرفته است.
۸.

تحلیلی بر رویکرد های مدائنی (م 225ق) در نگارش تاریخ(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: مدائنی تاریخ نگاری اسلامی سیره نبوی تاریخ اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۶ تعداد دانلود : ۸۹
مدائنی از مولفانی است که دانش گسترده و نبوع علمی اش در تدوین موضوعات مختلف تاریخی بروز و ظهور داشته است. روش وی برای ثبت برخی از وقایع تاریخی بدیع بوده و گنجینه ی ارزشمندی را برای نسل های آینده حفظ کرده است. وی با نگارش در موضوعات مختلف توانسته گونه های دیگری را بر تاریخ نگاری اسلامی بیافزاید. این تحقیق با روش تحلیلی و با مطالعه منابع کهن، که از لابلای متون و کتابهای فهرست به تالیفات وی دست یافت. اساس رویکرد مدائنی بر پایه باورهای دینی، مذهبی، تاریخی و اجتماعی است که مسئولیت پذیری وی در قبال جامعه آن عصر سبب تدوین در موضوعات مختلف شده است. مقاله در پاسخ به این سوال است که مدائنی چه رویکردی در نگارش تاریخ داشته و چه شاخه های جدیدی در تاریخ نگاری اسلامی ایجاد کرده است؟ نتیجه آنکه وی با رویکردی نو به مباحث جدیدی در سیره نگاری نبوی و امامان شیعه (ع) توجه کرده و همچنین با توجه به مردم شناسی و مسائل اجتماعی درباره ی خواص جامعه، دشمن شناسی و زنان نگارش هایی داشته است که در گسترش تاریخ نگاری اسلامی تجلی یافته است

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۸