مسائل اجتماعی ایران

مقاله حاضر از طرح پژوهشی ملی استاندارد آموزشی مشاغل روستایی در حوزة کشاورزی ایران حاصل شده است. در این پژوهش با استفاده از روش های پیمایشی، اسنادی و فنون تحلیل چندبعدی تعداد 2881 عنوان شغلی در شش بخش کشاورزی، شامل زراعت و باغبانی، دام و طیور، شیلات و آبزیان، منابع طبیعی و آبخیزداری، صنایع کشاورزی و روستایی و خدمات کشاورزی و روستایی شناسایی و طبقه بندی شده است. در این مرحله 1851 شاغل در استان های کشور مورد بررسی قرار گرفتند. شناخت محتوا و ویژگی های فعالیت های کشاورزی و تحلیل ابعاد محتوایی, وضعیتی, محیطی و الگویی مشاغل به منظور دستیابی به شرایط و اختصاصات برنامه آموزشی مشاغل از مهم ترین مراحل پژوهش است. با انجام تحلیل های ترکیبی، بالاخص عاملی و خوشه ای مشخص گردید که 4/8 درصد از مشاغل کشاورزی و روستایی مورد بررسی، کاملاً سنتی هستند و از نظر ضرورت وجودی و کارکردی در طول دهه های اخیر فرآیندی قهقرایی داشته و در حال محو شدن هستند. هم چنین 3/23 درصد در زمره مشاغل انتقالی قرار دارند و در مجموع حدود یک سوم از مشاغل مورد بررسی در زمره مشاغل سنتی (با بالا بودن میانگین سنی و میزان بی سوادی شاغلان) قرار می گیرند و نیاز به برنامه های آموزشی ویژه دارند. بیشترین مشاغل مورد بررسی در زمره مشاغل در حال گذار هستند. این نوع از مشاغل هم ویژگی های مشاغل مدرن و هم ویژگی های مشاغل سنتی را دارا هستند. مشاغل مدرن نیز 24 درصد از کل مشاغل مورد بررسی را شامل شده اند. بیش از 11 درصد مشاغل (34 عنوان شغلی) از جمله کشت گلخانه ای نیز در زمره مشاغل کاملاً نوین قرار داشته اند، بر این اساس در تدوین استانداردهای آموزشی مشاغل، علاوه بر تکیه بر محتوای شغل، توجه به ویژگی ها و ماهیت شغلی بسیار اساسی است. به علاوه این که، با اتخاذ این رویه آموزشی، تحولی اساسی در شیوه و محتوای آموزش شغلی ایجاد می شود و پیش بینی چنین تحولی در سطوح آموزش عالی نیز محتمل است.

اعتماد یکی از عناصر بنیادین تعامل اجتماعی است که در حل مسایل مربوط به نظم اجتماعی نقشی تعیین کننده دارد. اعتماد پیش شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه ای محسوب می شود و تسهیل کننده مبادلات در فضای اجتماعی است. اعتماد بین شخصی در روابط اجتماعی شکل می گیرد و در طول زمان تقویت می شود، لذا کمّ و کیف روابط، میزان و نحوة تعاملات می تواند در تقویت و شکل گیری اعتماد مؤثر باشد. سازوکار پیوندهای اجتماعی، در شبکه روابط غیررسمی فرد که به عنوان سرمایه اجتماعی شبکه نام برده می شود طی مکانیسمی به افزایش اعتماد اجتماعی منجر می گردد. لذا میزان و گسترة روابط و تعاملات در شبکه، در ابعاد ساختی (اندازه و ترکیب شبکه)، تعاملی (فراوانی تماس، صمیمیت) و کارکردی (حمایت ها) در ایجاد و تقویت اعتماد تأثیرگذار خواهد بود. در این مقاله تأثیر سرمایه اجتماعی شبکه و متغیرهای زمینه ای بر اعتماد، مورد آزمون قرار گرفته است. این مطالعه با روش پیمایش و با استفاده از پرسش نامه انجام شده است و جامعه آماری آن را افراد 18 سال به بالای تهران تشکیل می دهند. حجم نمونه 320 نفر است که با روش نمونه گیری خوشه ای با احتمال متناسب با حجم انتخاب گردید. نتایج حاکی از آن است که با افزایش سرمایه اجتماعی شبکه افراد، اعتماد متقابل بین شخصی نیز افزایش می یابد. به بیان دیگر روابط و تعاملات و منابع حمایتی موجود در شبکه می تواند زمینه ساز ایجاد و تقویت اعتماد بین افراد باشد. از بین ویژگی های شبکه، صمیمیت و حمایت متقابل دو عامل اصلی تبیین کننده هستند که صمیمیت نقش مهم تری دارد. البته ویژگی های فردی، به ویژه وضعیت تأهل و وضع فعالیت نیز به طور غیرمستقیم بر اعتماد تأثیرگذار بوده اند، اما از بین متغیرهای فردی و متغیرهای شبکه ای، نقش متغیرهای شبکه ای به ویژه صمیمیت پیوند و حمایت های متقابل در تبیین اعتماد بیشتر است. به بیان دیگر ویژگی های شبکه، بیش از ویژگی های فردی افراد در اعتمادشان به یکدیگر تأثیر دارد.

تحقیق حاضر تلاش می کند تا با بررسی تبلیغات نهمین دورة انتخابات ریاست جمهوری ایران، به تحلیل گفتمان این انتخابات بپردازد. در این تحقیق از نظریة گفتمان لاکلا و موفه در کنار نظریة گفتمان فرکلاف و از تحلیل گفتمان به عنوان روش تحقیق استفاده شد. در ابتدا تحلیلی از زمینه های گفتمانی برگزاری این انتخابات ارائه و پس از آن تبلیغات انتخاباتی هر نامزد به طور جداگانه بررسی شد. تحلیل گفتمان نشان داد که در گفتمان اصول گرایی نوعی تحول شکل گرفته است و در گفتمان اصلاح طلبی نیز گروه های مختلف برحسب دیدگاه های سیاسی اجتماعی خویش از یکدیگر جدا شده اند. در دور اول ""ولایت فقیه"" دال مرکزی گفتمان احمدی نژاد و ""دولت اسلامی""، ""توسعه اقتصادی اسلامی""، ""تهاجم فرهنگی""، ""عدالت اجتماعی"" و ""رشد سیاسی"" دقایق این گفتمان را تشکیل می دادند. در گفتمان هاشمی رفسنجانی ""کلیت نظام"" دال مرکزی و ""تحزب""، ""توسعه""، ""اعتدال گرایی"" و ""حفظ ثبات کشور"" دقایق آن بودند. به همین ترتیب در گفتمان انتخاباتی مهدی کروبی ""جمهوری اسلامی با قرائت امام خمینی"" دال مرکزی و ""توسعه همه جانبه""، ""دولت مقتدر""، ""عدالت اجتماعی"" و ""بهبود معیشت مردم"" دقایق این گفتمان بودند. ""دموکراسی"" نقش دال مرکزی را در گفتمان معین ایفا می کرد و ""قانون گرایی""، ""حقوق بشر""، ""تعامل با جهان"" و ""آزادی بیان"" دقایق این گفتمان را تشکیل می دادند. گفتمان انتخاباتی لاریجانی از ""دولت مدرن"" به عنوان دال مرکزی و ""کارآمدی""، ""عمل به توصیه های رهبری""، ""مبارزه با فساد و تبعیض"" و ""عدالت"" به عنوان دقایق آن تشکیل می شد. در مورد قالیباف علی رغم استفادة وی از تبلیغات مدرن و با جهت گیری مشخص، مفصل بندی خاصی مشاهده نشد. به همین ترتیب در تبلیغات انتخاباتی مهرعلیزاده نیز مفصل بندی منسجمی از دال ها و نشانه ها، قابل استخراج نبود. در دور اول، در میان رقابت فشرده میان نامزدها، گفتمان احمدی نژاد مورد توجه بخشی از پایگاه ایدئولوژیک و نهادهای اصول گرا قرار گرفت و این مسئله راهیابی او به دور دوم در کنار هاشمی رفسنجانی را ممکن ساخت. در دور دوم نیز قابلیت دسترسی بالاتر گفتمان احمدی نژاد و تا حدی گفتارهای انتخاباتی او در فضای دوقطبی که حاکم شده بود، منجر به پیروزی وی گشت.

توفیق سیاست های اجتماعی، به ویژه در بعد حمایتی و فقرزدایی زنان، به عنوان یکی از نشان گرهای ادارة مطلوب امور بخش عمومی برای رفع محرومیت و تبعیض در جامعه محسوب می شود. مقاله حاضر با این دیدگاه، به بررسی رابطة بین سیاست های حمایتی و توانمندسازی زنان می پردازد. برای این منظور برنامه های خودکفایی کمیتة امداد در مورد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش را با استفاده از روش پژوهش پیمایشی در شهر تهران مورد بررسی قرار داده است. با بهره گیری از ادبیات مربوط، به ویژه مکاتب رفاهی در خصوص پیامد های رفاهی از نوع مداخلات بیرونی، دولتی یا شبه دولتی و غیره، فرض شده که این خدمات با توانمندی افراد تحت پوشش رابطه داشته باشد. با این حال این ارتباط از ماهیت و کمیت خدمات حمایتی و ویژگی های زمینه ای افراد تبعیت خواهد کرد. یافته ها نشان می دهد که خدمات ارائه شده در قالب برنامه های مذکور نقش قابل توجهی در بالابردن خوداتکایی جمعیت نمونه نداشته و فقط محدود به توانمندی آن دسته معدود از زنانی بوده که از خدمات خاصی مانند وام خوداشتغالی و خدمات آموزشی استفاده نموده اند و زمینه های مساعدتری داشته اند. در غالب موارد، این خدمات به استقلال و ر هایی خانوار های مورد بررسی از نیازمندی منتهی نشده است. مقاله دلیل این امر را در مواردی چون میزان اندک خدمات و عدم پوشش گستردة آن ها، فقدان برنامه مشخص و کارآمد برای توانمندسازی زنان و رویکرد سنتی حاکم در ارائة خدمات حمایتی به زنان ذکر می کند.

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش دانش آموزان به مصرف سیگار بوده است. روش تحقیق، پیمایشی و ابزار جمع آوری اطلاعات نیز پرسش نامه می باشد. جمعیت تحقیق حاضر عبارت است از دانش آموزان دبیرستانی شهر قائم شهر که در سال تحصیلی 86-85 مشغول به تحصیل بودند و در مجموع 400 نفر از این دانش آموزان به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. چهارچوب نظری تحقیق عبارت است از نظریه های پیوند اجتماعی هیرشی، پیوند افتراقی ساترلند و تقویت افتراقی اکرز. متغیرهای مستقل الگوی تحلیلی شامل پیوستگی، التزام، دوستان سیگاری، باور و تقویت افتراقی می شوند. بر اساس تحلیل داده های تحقیق تمامی فرضیه های یازده گانه تحقیق تأیید شدند. از میان 5 متغیر مستقل، متغیر باور با ضریب تأثیر 24/0- مهم ترین تبیین کننده گرایش به مصرف سیگار بوده است و متغیرهای دوستان سیگاری، التزام، تقویت افتراقی و پیوستگی به ترتیب تبیین کننده های بعدی متغیر وابسته هستند.

در راستای شناسایی فرصت ها، امکانات و موانع تحقق دموکراسی، مقالة حاضر با استفاده از الگوی روزنبام به بررسی فرهنگ سیاسی دموکراتیک و عوامل مرتبط با آن می پردازد تا از این رهگذر دست کم گمانه ای هر چند اندک یا ناقص از وضعیت فرهنگ دموکراتیک جامعه فراهم آید. اطلاعات این تحقیق با استفاده از ابزار پرسش نامه در چارچوب روش پیمایشی گردآوری شده و مورد بررسی قرار گرفته است. جمعیت آماری تحقیق 1703 نفر متشکل از استادان، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کارکنان دانشگاه تربیت معلم تهران هستند که در سال 85 84 در آن دانشگاه مشغول به کار و تحصیل بوده اند. از میان این جمعیت تعداد 300 نفر به طور تصادفی انتخاب شدند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که، 7/43%، 7/43% و 7/12% افراد به ترتیب دارای فرهنگ سیاسی دموکراتیک در حد بالا، متوسط و پایین بودند. جهت گیری دینی مهم ترین تبیین کنندة واریانس شاخص فرهنگ سیاسی دموکراتیک است. به علاوه، به طور کل میزان فرهنگ سیاسی دموکراتیک در بین افرادی بیشتر بوده است که دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر بودند، از لحاظ دین داری در ردة غیر سیاسی (سکولار) طبقه بندی شدند، در انجمن های مدنی مدرن بیشتر مشارکت داشتند و از تجربة بالای ارزش های دموکراتیک در محیط خانوادگی، دوستانه، شغلی و فضای آموزشی برخوردار بودند. هم چنین بر اساس یافته های این پژوهش می توان گفت این گونه افراد در میان جوانان و مردان بیشتر یافت می شوند تا سالخوردگان و زنان.

به رغم این که مفهوم اعتبار در پژوهش های کمّی از پیشینة طولانی مدتی برخوردار است، با این حال مفهوم فوق در پژوهش های کیفی به اشکال و تعابیر بسیار متفاوتی بیان شده است؛ به طوری که می توان گفت هیچ مفهوم واحد، مجرد و جامعی از مفهوم اعتبار، دست کم در پژوهش های کیفی وجود ندارد. یکی از دلایل این امر فقدان مرز های مشخص بین پارادایم های کمّی و کیفی از یک سو و عدم شناخت کافی از پژوهش کیفی و روش شناسی های درون این پارادایم از سوی دیگر است. هر چند در میان پژوهش گران کیفی در خصوص ضرورت وجود معیار های تضمین کنندة کیفیت (اعتبار و پایایی) اتفاق نظر نسبی وجود دارد، با این حال وجود روش های بسیار گستردة توصیف اعتبار در مطالعات کیفی و هم چنین مناقشه بر سر انواع اعتبار، مسایل و مشکلات عدید ه ای را به وجود آورده، که مقالة حاضر به بخشی از آن ها می پردازد.