محمدقلی میناوندچال

این مقاله به تبیین مقوله سواد رسانه ای به معنای درک مفاهیم و سیاست های حاکم بر رسانه ها و روش استفاده مناسب و منتقدانه از آنها و نیز نقش و اهمیت این مقوله در شکل گیری تمدن اسلامی می پردازد. این پرسش که توسعه تمدن اسلامی چرا و چگونه به تعمیم و گسترش سواد رسانه ای نیازمند است، رابطه وثیقی با ویژگی های شهروندان و اعضای این جامعه آرمانی دارد. در این نوشتار می کوشیم مزایای وجود سواد رسانه ای را در جامعه نشان داده، فرضیه خود را درباره لزوم وجود سواد رسانه ای در جامعه اسلامی و تأثیر آن در توسعه فرهنگ و تمدن سازی اثبات کنیم و نیز نقش و تأثیر سواد رسانه ای را از منظر افزایش دانش رسانه ای عمومی، افزایش درک اهداف رسانه ای و افزایش رفتار انتقادی در توسعه تمدن اسلامی تبیین کنیم. در این زمینه، از روش کتابخانه ای و اسنادی برای آزمون فرضیه کمک گرفته شده است. برآیند مقاله نشان می دهد که توجه ویژه به سواد رسانه ای جزء ضروری و اجتناب ناپذیر زندگی در جامعه اسلامی است و آموزش و تعمیم سواد رسانه ای لازمه توسعه فرهنگ و تمدن سازی است. بر همین اساس، راهکارهای مناسب برای ایجاد سواد رسانه ای در جامعه به منظور تشکیل تمدن اسلامی پیشنهاد شده است. 

هدف اساسی این مقاله، فهم و تبیین چگونگی بازنمایی«سیره سیاسی امام خمینی(ره)» در رسانه ملی از طریق مطالعه موردی مستند تلویزیونی «شاخص» است. سؤال اصلی مقاله این است که در مستند تلویزیونی شاخص برای بازنمایی سیره سیاسی حضرت امام(ره) از چه نشانه هایی استفاده شده است؟ برای نیل به این مقصود، مفهوم و نظریه بازنمایی به عنوان چارچوب نظری پژوهش مورد استفاده قرار گرفته و در ادامه به مفهوم شناسی سیره در صدر اسلام پرداخته شده است. سپس مفاهیم نظری مربوطه همچون «سیره» و «سیره سیاسی» و «نشانه» تعریف شده است. در روش شناسی تحقیق، از الگوی روایی رمزگان پنجگانه «رولان بارت» استفاده می شود. مقوله های مورد نیاز برای بررسی صحنه های انتخابی و پاسخ به سؤالات تحقیق، از این الگو استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

با همه گیر شدن شبکه های اجتماعی، سیاستمداران نیز برای اظهار نظر و اعلام مواضع خود به شبکه های اجتماعی فراگیر روی آورده اند. اعلام نظرات هر سیاستمدار و دیپلماتی به عنوان موضع رسمی وی قلمداد شده و همچون فضای حقیقی مورد توجه قرار می گیرد. شبکه اجتماعی ایکس یا همان توییتر سابق نیز با توجه به ویژگی های متن محور خود یکی از شبکه های اجتماعی مورد توجه سیاستمداران است. دولت ها نیز برای اعلام موضع و پیام از این شبکه اجتماعی استفاده می کنند. از موضوعات مهم سالیان اخیر دیپلماسی ایران، موضوع مذاکرات هسته ای و رفع تحریم ها می باشد که در پژوهش حاضر برای یافتن رویکرد و نحوه تعامل دولت سیزدهم ایران به ریاست ابراهیم رئیسی، با طرف های مقابل مذاکرات هسته ای، به بررسی توئیت های صفحه رسمی وزارت خارجه ایران از شهریور تا اسفند سال 1400 خورشیدی، به ریاست حسین امیر عبداللهیان، پرداخته ایم. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، پس از تحلیل و بررسی توئیت هایی که در این بازه زمانی در موضوعات مربوط به مذاکرات هسته ای منتشر شدند، در مجموع تعداد 104 توییت مرتبط با مذاکرات بود و پس از انتخاب توییت ها، محتوای آنها بررسی و از آنها تعداد 53 کد استخراج شد که پس از دسته بندی، حذف و ادغام کدهای تکراری، در 9 مقوله دسته بندی شدند. مقوله های انتخابی نیز در 3 مفهوم اساسی شامل 1- بی اعتمادی به طرف مقابل، 2- نگاه مثبت ایران به دیپلماسی و 3- مذاکره برای تامین منافع ایران و رفع تحریم ها دسته بندی شدند. مقوله هایی که از آنها این مفاهیم برداشت شدند، عبارت بودند از: «آمریکا مقصر اصلی بی ثمری مذاکرات، عدم تغییر سیاست آمریکا در دولت بایدن، ناتوانی سایر طرف های مذاکرات، انجام ندادن اقدامات متقابل، جدیت ایران برای مذاکره، آمادگی ایران برای مذاکره، همکاری با مذاکره کنندگان، مذاکره موثر و مذاکره عزتمندانه در حد مردم ایران».