حسن اکبری بیرق

مقوله سیاست، همواره از مسائل مورد اهتمام اندیشه وران ایرانی بوده است و سابقه آن به پیش از اسلام می رسد. هم فیلسوفان و هم سیاستمداران و ادیبان، هر کدام به گونه ای به این موضوع پرداخته اند. رساله های فلسفی و سیرالملوک یا سیاست نامه های فراوانی به قلم نویسندگان بزرگی از ایران بر جای مانده است که هرکدام نشانگر طرز تلقی خواص و عوام از مقوله سیاست و حکومت در دوره های مختلف تاریخ ایران زمین می باشد. آثار گران سنگی که از فارابی، ابوالحسن عامری، خواجه نظام الملک و خواجه نصیر طوسی و حتی سعدی شیرازی بر جای مانده، نشانگر توجه جدی اهل فکر به این مسئله بوده است. یکی دیگر از نویسندگانی که به این مهم همت گماشته، افضل الدین محمد بن حسن مرقی کاشانی، حکیم، عارف و شاعر ایرانی نیمه دوم سده ششم و نیمه نخست سده هفتم هجری، و مشهور به بابا افضل است. او از دانشوران تأثیر گذار در ایران و جهان اسلام است که تنوع آثار و گوناگونی زمینه های اندیشه او برجستگی خاصی به وی بخشیده است. بابا افضل در اقسام مختلف حکمت و ادب و تصوف، قلم زده است. از دیگر عرصه هایی که بدان پرداخته، فلسفه سیاسی است. رساله ساز و پیرایه شاهان پرمایه، مهم ترین اثر او در این حوزه می باشد. افضل الدین در این تصنیف مختصر، اهم مسائل مطروح در دانش سیاست زمانه خود را با نثری شیوا به فارسی نوشته است. این رساله از آن نظر حائز اهمیت بسیار است که علاوه بر سادگی و استحکام بیان، به نوعی نماینده سنت اندیشه سیاسی در ایران پس از اسلام در زمان خود می باشد. مقاله حاضر در صدد آن است که با مروری مختصر در آثار سیاسی پیش از بابا افضل در حوزه تمدن ایرانی اسلامی، جایگاه رساله ساز و پیرایه شاهان پرمایه را در این عرصه، همچنین تبیین و میزان اثرپذیری آن را از پیشینیان، به ویژه خواجه نظام المک طوسی، بررسی نماید. نکته دیگری که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، دیدگاه خاص بابا افضل درباره سیاست و حکومت داری در زمانه خود می باشد.

روی کار آمدن اولین حکومت ترک نژاد در ایران به دست محمود غزنوی تحقق یافت و مقدمه ظهور سایر حکومتهای ترک در ایران گردید. محمود غزنوی در ادامه اهداف توسعه طلبانه اش ،تعدادی از خاندانهای محلی ایران را از جغرافیای تاریخی سیاسی ایران محو کرد؛ از جمله امارتهایی چون صفاریان ، شاران غرجستان، فریغونیان و خوارزمشاهیان که براندازی آنان در جهت اهداف توسعه طلبانه  سلطان غزنوی صورت گرفت. سوال اساسی در اینجا این است که آیا می توان با تقابل دیدگاه شاعران و مورخان عهد غزنوی به گزارش متقنی در این باره دست یافت؟  در این پژوهش که به شیوه توصیفی وتحلیلی و در راستای مطالعات تاریخ محلی ایران، انجام شده است، تلاش گردیده تا  این رخدادها به مدد  اشعار شاعران، واکاوی شده و پس از تطبیق با دیدگاه  مورخان،به مقایسه بازتاب این وقایع نزد دو گروه بپردازیم.

صادق هدایت نویسنده و متفکر برجسته در حوزه ادبیات است. از جمله دغدغه های وی توجه به انسان، خودشناسی، مبارزه با جهل و خرافات و به طور کلی واژگون کردن و شناساندن فرهنگی با ارزش های نو است. فردریک نیچه فیلسوف و متفکر آلمانی نیز تأثیرگذارترین فیلسوف قرن در حوزه فرهنگ و توجه به انسان و دستاوردهای آن است. نقطه مشترک فکری هر دو اندیشمند، ساخت فرهنگی نو با پایه ریزی اصول جدید است. سعی نگارندگان در این مقاله بر آن است که بر اساس اصول مطالعات تطبیقی، مبانی فلسفی اخلاق در آثار هدایت را با توجه به فلسفه اخلاق نیچه بررسی نمایند.

شعر فارسی دیرزمانی است که تجلی گاه گفتمان شیعی است. رخدادهای بزرگِ تاریخ تشیع چون غدیر، سقیفه و عاشورا هرکدام در مقام خود در اندیشه و به دنبال آن در شعر شاعران بازتاب یافته اند. حوادثی که بر سر جانشینی پیامبر اسلام روی داد، مسلمانان را با پدیده ی اختلاف درونی و انشعاب در امت اسلامی مواجه و آنان را با پرسش هایی پیرامون مسائل اساسی اولین تجمع سیاسی شان آشنا کرد. این مقاله با هدف بازنمایی تأثیر این گفتمان بر شعر فارسی از رودکی تا غضائری و با مطالعه ی منابعِ اصلی و تجزیه وتحلیل داده ها انجام شده است. با بررسی اشعار پارسی گویانِ نامی از رودکی تا غضائری به ویژه بُندار رازی، فردوسی، کسایی و غضائری رازی براساس روش انتقادیِ نورمن فرکلاف، یعنی بررسی متن، عمل گفتمانی و عمل اجتماعی، روشن شد که گفتمانِ غالب در شعر این شاعران، حب اهل بیت و افضلیت علی است. رودکی، دقیقی، بندار، کسایی، فردوسی و غضائری با اشعار خود در مقام رخدادی ارتباطی نه تنها به بازتاب گوشه ای از عمل اجتماعی روزگار خود پرداخته اند که نظمِ گفتمانی شیعی را نیز در شعر فارسی پی ریزی کرده اند.   

نظریه«تکامل بر اساس انتخاب طبیعی» که در نیمه دوم قرن نوزدهم توسط چارلز داروین ارائه شد، صرفاً در حیطه زیست شناسی باقی نماند و بر درک عالمان علوم انسانی و اجتماعی از موضوعات مورد مطالعه خود، تأثیر ژرفی نهاد. روان شناسی و نقد ادبی، از جمله معارفی بودند که به لحاظ بینش و روش، تحت تأثیر این نظریه قرار گرفتند و داروینیسم ادبی را بنیان نهادند. داروینیسم ادبی مدعی است رفتارهای ادبی در طبیعتِ فرگشت یافته بشر ریشه دارد. البته گاه اصطلاح «نقد فرگشتی» جایگزین «داروینیسم ادبی» شده و به جای آن به کاررفته است.در این مقاله کوشیده ایم گزارشی از سیر تأثیرپذیری ادبیات و نقد ادبی از نظریه تکامل(فرگشت) ارائه نماییم و نشان دهیم که نقد ادبی تکاملی(فرگشتی)، با شناسایی نیازهای اساسی و مشترک انسان از قبیل جذابیت جنسی، فرزند آوری، موقعیت اجتماعی، بر پایه روانشناسی و زیست شناسی تکاملی ضمن ارائه خوانشی جدید از متون ادبی به کاوش در شخصیت های انسانی که در ادبیات بازنمایی شده، می پردازد. پس از معرفی این رهیافت به متون ادبی، با روشی توصیفی-تحلیلی، یکی از رمان های عامه پسند معاصر ایران (بامداد خمار) نوشته فتانه حاج سید جوادی را مورد نقد فرگشتی قرارداده، به این نتیجه رسیده ایم که نقدفرگشتی ادبی، ظرفیت بازنمایی محتوای زیستی متون داستانی را دارا است و طبیعت انسانی را به خوبی از طریق تحلیل این نوع متون به تصویر می کشد.