تبیین نظام الهیاتی عطّار با تأکید بر مصیبت نامه (اسماء و صفات الهی)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
شعرپژوهی سال ۱۷ تابستان ۱۴۰۴ شماره ۲ (پیاپی ۶۴)
35 - 58
اندیشه های الهیاتی در متون نظم فارسی، غنای خاصی به آنها بخشیده است؛ به گونه ای که می توان با تأمل در آنها، تحولات فکری در حوزه ی الهیات و کلام اسلامی ایرانی را به دست آورد. مصیبت نامه ی عطار نیز سرشار از آموزه های دینی، کلامی و عرفانی است. به منظور بازسازی نظام الهیاتی عطار، فقراتی از این اثر که بر مضامین الهیاتی دلالت دارند، استخراج و با استفاده از روش تحلیل محتوا، دسته بندی شده اند. در مواردی نیز برای تصدیق حکم، به دیگر آثار عطار نیز استناد شده است. به نظر می رسد مشرب عرفانیِ «وحدت وجودی»، هسته مرکزی سامانه ی یزدان شناختی عطار را تشکیل می دهد. کاربست مفاهیم الهیاتی در نظام فکری عطار، به گونه ای است که تطابق کامل بین صفات و ذات الهی وجود ندارد. به باور او، اسما و صفات الهی از طریق منطق عقلانی درک نمی شوند که چنین رویکردی برگرفته از آرای اشاعره است. او گاه وجود حق را یک ذات می داند که دارای صفات متعدد است که انعکاسی از آرای معتزله است و گاه نیز صفات خداوند را، نه عین ذات و نه غیر ذات مقدسش می داند؛ بلکه قائم به ذات احدیت می داند که طنینی اشعری دارد. به علاوه، عطار در مسئله ی رؤیت خداوند نیز، دیدگاهی متناقض دارد که نسبت دادن او به یکی از مکاتب کلامی را دشوار می سازد.