دوستعلی سنچولی

سیستان پس از فرمانروایی یعقوب و عمرو لیث (حک: 287-247 ه.ق)، عرصه رواج و گسترش تعصبات مذهبی ازجمله فرقه های حنفی و شافعی بود که گاه از آن ها به نام های سمکی و صدقی نیز یادشده است. تعصباتی که ریشه در باورهای قومی و قبیله ای اعراب مسلمانی داشت که به سیستان مهاجرت کرده بودند. هرچند یعقوب و برادرش عمرو لیث توانستند تا حد زیادی از گسترش آن جلوگیری کنند، اما پس از اسارت عمرو لیث، در زمان جانشینانش، این امر شدت گرفت و تا سقوط حکومت صفاریان به عنوان یک پدیده غالب سیاسی و اجتماعی درآمد. به همین منظور در این پژوهش که با روش تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته، سعی گردید تا تعصبات مذهبی حنفی (سمکی) و شافعی (صدقی) موردبررسی قرارگرفته و آثار و پیامدهای آن در سیستان در دوره حکومت صفاریان بررسی و تحلیل شود. بی ثباتی سیاسی، ضعف و ناکارآمدی حکام، رقابت های سیاسی، نابرابری های اجتماعی، نقش علما و رهبران دینی در گسترش اختلافات مذهبی بین عوام و جهل و نادانی حاکم بر فضای جامعه، از مهم ترین علل سیاسی و اجتماعی تعصبات و منازعات این دو فرقه مذهبی در سیستان به شمار می آید که منجر به تضعیف قدرت سیاسی، تشدید ناامنی و آشوب، گسترش حملات خارجی، سقوط حکومت صفاری، گسترش عداوت و دشمنی بین عامه مردم، از بین رفتن وحدت و انسجام اجتماعی، تشدید جنگ و خونریزی، تخریب و نابودی زیرساخت های اقتصادی و درنهایت گسترش فقر و فلاکت مردم سیستان گردید.

عبدالرحمن بن محمد، مشهور به ابن اشعث (متوفی 85 هجری)، از چهره های سرشناس سیاسی و نظامی دوره خلافت بنی امیه بود که نخست به پاس خدماتش به امویان، به منظور سرکوب شورش ها و تثبیت اقتدار حکومت اموی و رفع تهدیدهای آن، از جانب حجاج بن یوسف ثقفی در رأس سپاهی بزرگ و مجهز به امارت سیستان روانه شد. او پس از متوقف ساختن جنگ در قلمرو رتبیل و خشم و عصبانیت حجاج از این کار، موضع سیاسی خود را نسبت به امویان تغییر داد و به سلک مخالفان آن ها درآمد. در این پژوهش که با روش تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای صورت گرفته، به بررسی و تحلیل علل و پیامدهای همراهی مردم سیستان با ابن اشعث در مبارزه با امویان پرداخته شده و سعی گردیده به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مهم ترین علل همراهی مردم سیستان با ابن اشعث در مبارزه با امویان چه بوده و چه آثار و پیامدهایی داشته است؟ به نظر می رسد که ظلم و ستم حاکمان اموی نسبت به مردم سیستان، زیر پا نهادن ارزش های اسلامی، تبعیض نژادی و تحقیر مردم، مخالفت علما و شیعیان با خلافت اموی و تحمیل هزینه های هنگفت مالی و جانی در آن منطقه از جمله مهم ترین علل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که مردم سیستان را علیه امویان برانگیخت. این مبارزات هرچند به ظاهر به شکست انجامید، اما ماهیت ضد اسلامی فرمانروایی امویان را هرچه بیشتر آشکار نموده و ضربه مهلکی بر پیکر حکومت آنان وارد ساخت. البته پس از آن با برقراری صلح در مرزهای شرقی سیستان، از هزینه های مالی و جانی مردم منطقه کاسته شد.

گسترش اندیشه های شیعی و حتی تأسیس حکومت های شیعه مذهب در مناطق مختلف هند، ازجمله دکن، همزمان با اوج گیری اندیشه های شیعی و تأسیس حکومت شیعه مذهب صفوی در ایران بوده است. در این میان، یوسف عادل شاه که در سال 895 هجری، حکومت عادل شاهیان را تأسیس کرد، در سال 908 هجری، بنا به تمایلات شخصی و نیز تحت تأثیر نفوذ گروه های شیعی (آفاقی ها)، مذهب شیعه را در بیجاپور رسمیت بخشید که اکثر جانشینان وی نیز سیاست مذهبی او را در پیش گرفتند. از آنجا که بررسی عوامل مؤثر بر سیاست مذهبی حاکمان عادل شاهی به عنوان نخستین حکومت شیعی و تبیین فراز و فرود سیاست های مذهبی آن ها از اهمیت خاصی برخوردار است، در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته، به این پرسش اساسی پاسخ داده شده که حکام عادل شاهی بیجاپور دکن در قبال مذهب تشیع چه سیاست هایی اتخاذ کردند؟ درحقیقت اکثر حکام عادل شاهی، سیاست حمایت از مذهب شیعه را در پیش گرفتند و تعداد اندکی نیز تحت تأثیر مسائل داخلی و خارجی سعی کردند از مذهب اهل سنت حمایت کنند.  

متفکران و مصلحان اسلامی در طول دو قرن اخیر، تلاش فراوانی نموده اند کرده اند تا تمدن اسلامی را از ضعف و رکودی که به دلیل سلطه ه استعمار و سیطره ه حاکمان نالایق گرفتار آن شده، رها سازند و عظمت افتخارآفرین آن را مجدداً به امت اسلامی برگردانندبازگردانند. آنان بر این باورند که رسیدن به پیشرفت و تعالی، تنها در سایه ه دلبستگی به فرهنگ اسلامی و جلوگیری از تسلط بیگانان میسر است. شناخت و معرفی عوامل شکوفایی تمدن اسلامی، که چندین سال به عنوان پیشرفته ترین تمدن در جهان معرفی شده، برای اعتلای تمدن نوین اسلامی از اهمیت و ضرورت بسیار جدی برخوردار می باشداست. در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای، به بررسی و تحلیل نقش قدرت و اقتدار سیاسی حاکمان اسلامی، در شکوفایی تمدن نوین اسلامی بررسی و تحلیل می شودپرداخته می شود. عصر طلایی تمدن اسلامی مرهون اقتدار سیاسی جهان اسلام بوده است و این اقتدار برخاسته از مؤلفه هایی همچون: دین محوری و معنویت گرایی، امامت و رهبری، اتحاد و همبستگی، علم و دانایی، عزت و استقلال خواهی، توان مالی و اقتصادی و توان مندی های نظامی بوده است. بدیهی است که به کارگیریبه کارگیری این مؤلفه ها در ارتقای اقتدار سیاسی جهان اسلام و به تبع آن، در شکوفایی و پیشرفت تمدن نوین اسلامی، نیز نقشی بسیار مهمی ایفا می نماینددارد.

اهل سنت در ایران، به ویژه اندیشمندان آنان، از قرون نخستین اسلامی تاکنون نسبت به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله عشق می ورزیده و در آثار و تألیفات خویش، به ذکر فضایل آنان می پرداخته و از دشمنانشان تبری می جسته اند. حکیم سنایی غزنوی یکی از شاعران متعهد و سنی مذهب ایرانی در قرن ششم هجری است که در آثار خویش، عشق و ارادت خود را به خاندان نبوت و امامان شیعه بی پرده ابراز داشته است. توجه و اختصاص بخشی از اشعار سنایی به بیان فضایل امام حسن مجتبی علیه السلام و دخالت معاویه در به شهادت رساندن آن امام همام و ابراز انزجار از خاندان اموی، ضرورت و اهمیت این تحقیق را بیان می دارد. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی به بیان دیدگاه سنایی دربارة گوشه ای از فضایل اخلاقی و راز شهادت امام حسن علیه السلام پرداخته است. عشق و ارادت سنایی به امام حسن علیه السلام و دخالت معاویه در شهادت ایشان، از جمله باورهایی است که در آثار این شاعر حکیم هویداست.

حکیم سنایی غزنوی، یکی از شاعران متعهد و سنی مذهبی است که در آثار خویش عشق و ارادتش را به خاندان پیامبر(ص) و امامان شیعه بی پرده ابراز داشته است. او هم در کتاب حدیقة الحقیقه و هم در دیوان اشعارش، در کنار مدح برخی از صحابه و خلفای راشدین، بارها از فرزندان پیامبر(ص) و اولاد علی(ع)، در نهایت احترام، اصالت و تقدس یاد کرده است. در این مقاله با مطالعه آثار حکیم سنایی و منابع تاریخی، با روش توصیفی تحلیلی، به بیان دیدگاههای سنایی درباره گوشه ای از فضایل اهل بیت(ع) و خلفای راشدین پرداخته شده است. سنایی با ابراز عشق و ارادت به اهل بیت(ع) و خلفای راشدین در عصری که تعصبات مذهبی امت اسلامی را آزار می داد، به گونه ای تلاش نموده تا با تبلیغ اندیشه تقریب بین مذاهب اسلامی از آفتها و آسیبهای تفرقه و تعصب مذهبی بکاهد.