زهره اخوان مقدم

زهره اخوان مقدم

مدرک تحصیلی: استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۷۵ مورد.
۲۱.

کارکردهای 12 گانه سیاق در تعیین و تبیین معنای آیات و واژگان قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۸) 55 - 79

کلیدواژه‌ها: مفردات قرآن ادبیات عرب سیاق اعجاز ترادف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۲۵۶
هر واژه در کتاب لغت دارای معنا یا معانی خاصی است ولی وقتی همین واژه در متن قرار می گیرد معنای دقیق خود را پیدا می کند و از این رو بهترین راه برای تعیین معنای واژه، توجه به قرائن کلام و بافت و سیاق است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی در صدد ارائه تعریف دقیقی برای سیاق و بیان آثار کارکردی آن در تبیین واژگان قرآن بوده و به نتائج زیر نائل شده است: سیاق، هرگونه دلیل دیگری است که در فضای الفاظ و عباراتی که می خواهیم آن ها را بفهمیم قرار دارد و به لفظی و معنوی ، پیوسته و گسسته تقسیم می شود و دارای این کارکردهاست: عدم امکان معنای الفاظ بدون کمک سیاق؛ ارائه معنای واژه دقیقتر از معنای ارائه شده توسط اهل لغت؛ تعیین معنای لفظ مشترک در آیه ؛ تبیین فرق یا فروق بین الفاظِ به ظاهر مترادف؛ تشخیص حذف و محذوف در آیات؛ تعیین نقش دستوری واژه در متن؛ تعیین مصداق واژه های مشترک معنوی؛ تعیین وجه واژه های دارای وجوه متعدد؛ ترجیح و تعیین یکی از قرائت های مرتبط با واژه ها؛ قبول یا رد روایت های تفسیری مرتبط با معنای واژه ها ، تعیین معنای واژگان اضداد در آیات ؛ کشف اعجاز لغوی قرآن؛ تعیین معنای صحیح واژه های ناظر بر احکام فقهی.
۲۲.

بررسی مفهوم فتنه در قرآن و نهج البلاغه با تأکید بر مفهوم فتنه مثبت و فتنه منفی

نویسنده:
منبع: دین پژوهی و کارآمدی دوره ۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱ 1 - 19
تعداد بازدید : ۲۵۴۶ تعداد دانلود : ۳۵۲
ریشه" ف ت ن" 60 بار و واژه "فتنه" 34 بار در قرآن آمده است. گستردگیِ کاربرد قرآنی و روائیِ این واژه، و نیز سخنان متفاوت و گاه متناقضِ عالمان واژه شناس و مفسران، موجب تشتّت و اختلاف آراء شدید گشته، که گاه معنای ریشه با مقدمات یا لوازم آن اختلاط یافته است. این نگارش به دنبال مشخص کردن مفهوم فتنه و ابعاد آن در قرآن و نهج البلاغه و سخنان امیرالمومنین است نتیجه آن شد که فتنه در بسامد قرآنی خود، به معانیِ "امتحان" "عذاب" "هلاکت" و نیز "ایجاد فضای اِضلال و شبهه افکنی" آمده است. امتحان شامل نعمت و نقمت می شود که هر دو برای تمیز انسان های صالح و طالح لازم بوده و با هدف تربیتی انجام می شود. در نهج البلاغه نیز فتنه در همه معانی فوق استعمال شده و به معنای اِضلال و اختلاف افکنی و ایجاد فضای گمراه کننده، بسیار گسترده تر بکار رفته است. از همین رو امیرالمومنین(ع) در بیان نشانه های فتنه، خاستگاه های فتنه، و نیز راه های مبارزه با فتنه همت فراوان گماشته اند. اگر چه همه این امور چنانچه دأب قرآن است، در کلام الهی بصورت کلّی ذکر شده اند، ولی در نهج البلاغه، حضرت علی(ع) مصادیق فتنه را از عصر جاهلیت تا نسل معاصر خود به طورمفصّل تحلیل نموده، و جریان شناسی و آسیب شناسی فرموده است.
۲۳.

بررسی اصطلاح "مبهمات" در علوم قرآنی با معنای لغوی، نحوی و زبانشناسی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ ۲۲-۵

کلیدواژه‌ها: مبهمات قرآن اعلام قرآن ابهام زبان شناسی دلالت بافت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۹ تعداد دانلود : ۲۸۸
در کتب علوم قرآنی مبحثی با عنوان مبهمات قرآن مطرح شده است. پژوهشگران در معرفی این دانش از الفاظی استفاده کرده اند که ناخواسته، قرآن و الفاظ آن را مبهم و گنگ می نمایاند. در این پژوهش پس از بررسی معنای واژه «مبهم» در علم لغت، زبانشناسی، نحو عربی و مقایسه آنها با معنای «مبهم» در علوم قرآنی، مشخص شد که معنای «مبهم» در علوم قرآنی در بخشی از موارد با تعریف آن در اصطلاح نحو منطبق می شود. جریان شناسی تعریف عالمان از «مبهم» در علوم قرآنی نشان می دهد که در این دانش از «اسامی غیر مصرح در قرآن» بحث شده است. همچنین «تفسیرمبهمات القرآن» به معنای تفسیر الفاظ مبهم قرآن نیست بلکه به نام های غیر مذکور در قرآن «مبهمات» و ذکر آنها «تفسیر مبهمات القرآن» اطلاق شده است و پرداختن به «مبهمات القرآن» تضادی با تبیان و روشنگر بودن قرآن ندارد و ابهام در این دانش به معنی گنگ بودن الفاظ قرآن نیست. لذا پیشنهاد می شود که در زبان فارسی به جای استفاده از عبارت «مبهمات» از نام «اسامی غیر مصرح در قرآن» استفاده شود تا از بروز اشتباه در فهم مقصود این دانش و خلط میان تعاریف لغوی، صرفی، زبانشناسی واژه «مبهم» و تعریف آن در علوم قر آنی، چنانکه در برخی از کتب متأخر به چشم می خورد جلوگیری شود.
۲۴.

تحلیل نشانه شناختی چگونگیِ وحی بر اساس «مدل یاکوبسن» و با تکیه بر مفهوم نزول از منظر ایزوتسو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰شماره ۴۶ 59 - 80

کلیدواژه‌ها: وحی الفاظ قرآن نشانه شناسی نزول ایزوتسو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۳۳۴
اشاره به نزول وحی بر قلب پیامبرگرامی اسلام(ص) در آیاتی از قرآن، سبب ورود برخی نظرات در باب عدم وحیانی بودن الفاظ قرآن به مطالعات قرآنی معاصر شده است. در مقابل، گروهی از اندیشمندان نیز با تکیه بر دانش هایی که از گذشته رایج بوده، ادله ای جهت پاسخگویی به این دیدگاه ها ارایه کرده اند. از آنجایی که در دوره معاصر ، دانش های جدیدتری مانند زبانشناسی ظهور یافته، بررسی نزول وحی با تکیه بر این علوم نیز در کنار دانش های پیشین حائز اهمیت است. پژوهش حاضر، با تکیه بر رویکرد نشانه شناسی که از شاخه های زبانشناسی است، به بررسی وحی از منظر قرآن پرداخته و آرای محققانی چون یاکوبسن و ایزوتسو را در این باره مورد تحلیل قرار داده است.یافته های حاکی از ارتباط عمودی میان گیرنده و فرستنده وحی در مدل یاکوبسن و اختلاف سطح وجودی ایشان است. از منظر ایزوتسو در پدیده وحی،کانالی ویژه جهت ارتباط یکطرفه از سوی فرستنده ایجاد شده است. با عنایت به این که کانال ارتباطی ویژه بوده، انتقال پیام نیز در قالب نشانه های قابل فهم برای بشر (الفاظ و جملات عربی) صورت گرفته است. این امر بیانگر وحیانی بودن الفاظ قرآن است.
۲۵.

مبانی قرآنی اندیشه ی جهادی امام خامنه ای ناظر بر جنگ سخت و نرم

نویسنده:
منبع: پژوهش و مطالعات علوم اسلامی سال سوم مهر ۱۴۰۰ شماره ۲۷ 55 - 44

کلیدواژه‌ها: قرآن جهاد امام خامنه ای مبانی قرآنی جنگ سخت جنگ نرم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۸ تعداد دانلود : ۳۵۱
امام خامنه ای(مدّ ظلّه العالی) درباره مسائل گوناگون ازجمله جهاد، سخنانی ایراد فرمودند این سخنان گاهی ناظر بر جنگ سخت و گاهی ناظر بر جنگ نرم می باشد این پژوهش به دنبال آن است که مبانی قرآنی اندیشه امام خامنه ای ناظر بر جنگ سخت و نرم را استخراج کند. روش جمع آوری مطالب در این پژوهش کتاب خانه ای بوده و روش تحقیق توصیفی تحلیلی و در مواردی تطبیقی است. با بررسی نگاه امام خامنه ای(مدّ ظلّه العالی) در خصوص مبحث جهاد، اعم از جهاد سخت، جهاد نرم، أهمّ مبانی قرآنی ایشان مشخص شد و این نتیجه به دست آمد که در اندیشه رهبری، رهبری بر مقابله با تهدیدات و ضرورت وجود نیروهای لایق و تقویت پایگاه های نظامی تاکید دارند که سخنان ایشان براساس آیات متعدد قرآن است همچنین رهبری علاوه بر جنگ سخت، توصیه هایی در حوزه جنگ نرم در مباحثی چون جهاد سیاسی فرهنگی و اقتصادی و علمی داشته که سبب رشد و اعتلای جامعه اسلامی می شود و همه این بیانات ریشه های قرآنی داشته و بر منبع وحی استوار است.
۲۶.

دفاع از قرآن کریم و اعجاز آن در سخنان امام حسن عسکری علیه السلام

نویسنده:
منبع: دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث سال چهارم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۵ 77 - 89

کلیدواژه‌ها: اعجاز ادبی تحدی قرآن اختلاف نداشتن آیات قرآن اعجاز هدایتی قرآن شبهات قرآنی علوم و معارف قرآن و حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۲۷۸
یکی از مباحث علوم قرآنی، همانند ناپذیری و اعجاز قرآن است که در زمان نزول و پس از نزول قرآن مورد بحث مسلمانان و سپس مستشرقان قرار گرفته است. از معصومان^ نیز سخنان فراوانی در این زمینه بر جای مانده که سخنان امام حسن عسکری× محور تحقیق حاضر است. همچنین امام عسکری× به تناسب شرایط زمانه خویش به دفاع از قرآن کریم پرداختند. دلیل انتخاب فرمایشات ایشان به عنوان محور پژوهش، آن است که پردازشی مستقل از احادیث امام عسکری× ذیل موضوع اعجاز و دفاع از قرآن کریم دیده نشد. روش گردآوری اطّلاعات در این نگارش، کتابخانه ای و پردازش آن توصیفی تحلیلی است. این پژوهش نشان می دهد که در سخنان امام، اشاره به «تحدّی قرآن کریم»، «اعجاز ادبی قرآن»، «اعجاز عدم اختلاف در قرآن»، «وجود اخبار غیبی در قرآن» و «اعجاز هدایتی قرآن»به عنوان جنبه های همانندناپذیری این کتاب آسمانی وجود دارد و ایشان با پاسخ به شبهات به دفاع از قرآن می پردازند.
۲۷.

تحلیل پیشنهاد ساخت «بنا» و «مسجد» بر اصحاب کهف از دیدگاه فریقین (و ارتباط آن با مسئله ساخت قبور صالحان و مسئله زیارت)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۳ 189 - 214

کلیدواژه‌ها: سوره کهف مسجد سیاق وهابیت ساختن قبور زیارت مطالعه تطبیقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۱ تعداد دانلود : ۳۸۵
در عصر جدید، پژوهش های تطبیقی بین مذهبی عمدتاً در حوزه شیعی با هدف بررسی دیدگاه های فریقین و نقد و ارزیابی آن ها در حال انجام است. در همین راستا، این نوشتار به بررسی آیه بیست و یکم سوره کهف که دیدگاه های مفسران فریقین و همچنین روایات تفسیری اهل بیت، صحابه و تابعان درباره آن متفاوت بوده، پرداخته است. بدین صورت که نظرات مفسران صحابه و تابعان از یک سو و روایات اهل بیت از دیگرسو گزارش شده و سپس با تطبیق نظرات مفسران شیعه و اهل سنت، آرای آنان ارزیابی گردیده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی، حاصل شد که پیشنهاد ساخت مسجد بر اصحاب کهف، از سوی بدعت گذاران و مشرکان نبوده، بلکه از طرف موحدان بوده است. از دلایلی که برای تأیید این نظریه از آن بهره گرفته شد، می توان به سیاق آیه، سیاق و محور اصلی سوره و آیات دیگر مشتمل بر «بنا»، و نیز سکوت قرآن در برابر این پیشنهاد اشاره کرد. از سوی دیگر به شبهاتی که از سوی اهل سنت به این نظریه وارد شده، پاسخ داده شده است.
۲۸.

واکاوی تعارض آراء مفسران عامه در معنای «یعصمک» با احادیث مسموم شدن پیامبر(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۵ 143-162

کلیدواژه‌ها: تفسیر کلامی عصمت پیامبر مسموم شدن پیامبر شهادت پیامبر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۱ تعداد دانلود : ۳۶۳
در آیه تبلیغ عبارت وعده حفظ الهی خطاب به پیامبر | با عبارت «یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» دیده می شود، ولی تصریح نشده که این حفظ، ناظر به کدام شأن ایشان است: هرگونه صدمات بدنی، حفظ جان از قتل، حفظ آرمان و دین پیامبر را می تواند شامل شود. مفسران شیعه بر پایه شأن نزول و سیاق آیات معتقدند مراد آیه نمی تواند حفظ جان پیامبر | باشد اما مفسران عامه به دلیل عدم پذیرش شأن نزول، معتقدند مراد آیه «حفظ جان نبی» است. ازاین رو به ورطه تعارض ها و ناهماهنگی های متعددی افتاده اند، ازجمله: تعارض با آیات دیگر و نیز روایات سبب نزول و بدیهیات عقلی. ازآنجاکه بین قرآن و سنّت در هندسه فهم دینی نباید تعارضی باشد، عالمان عامه باید این تعارض را برطرف کنند. اما چون روایات مسمومیت را خود پذیرفته اند و نمی توانند ردّ کنند، منصفانه ترین راه، پذیرش شأن نزول آیه است.
۲۹.

عوامل، نشانه ها و پیامدهای احساس تنهایی در آموزه های دینی و روان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۳ 5-29

کلیدواژه‌ها: احساس تنهایی تنهایی پاتالوژیک و مثبت فرسودگی روانی و جسمی قرآن و روانشناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۲ تعداد دانلود : ۶۸۱
در روان شناسی، اگرچه برخی از انواع و مراحل احساس تنهایی، امری عادی و واقعی است، ولی برخی از اقسام و مراحل آن، پاتالوژیک و بیمارگون است. در متون دینی، نیز به خاطر معیت همیشگی و همراهی خداوند، احساس تنهایی نوعی آسیبِ بینشی، نگرشی، احساسی و عاطفی است، اما تنهایی مفید و مثبت نیز وجود دارد؛ چون انسان ها، به کناره گرفتنِ آگاهانه و تنها شدگیِ انتخابی، برای رشد، تکامل و محفوظ ماندن از آلودگی های فکری، اجتماعی و فرهنگی نیز نیاز دارند. شناخت دقیق مرزهای احساس تنهایی پاتالوژیک و تنهایی مفید، با شناختِ عوامل، نشانه و پی آمدهای آنها، میسر است. پژوهشِ پیشِ رو، با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت مقایسه ای؛ سه نشانه برای احساس تنهایی پاتالوژیک، معرفی کرده و پی آمدهای آن را دارای دوگونه «فرسودگیِ روانی» و «فرسودگی جسمی» دانسته؛ گونه اول را دارای ده آسیب و گونه دوم را با چهار آسیب، شناسانده است. یافته های پژوهش، نشانگر آن است که بین آیاتِ قرآن، روایات، دیدگاه مفسران و نظریات روان شناسان، همسویی دیده می شود.
۳۰.

اعتبارسنجیِ تعاریف «معجزه» در منابع اسلامی، با محوریت قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۵ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیایی ۱۸) 1-34

کلیدواژه‌ها: اعجاز قرآن معجزه تحدی علم کلام نبوت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۰ تعداد دانلود : ۲۷۲
یکی از مباحث کلامی که در ذیل آیات تحدی شکل گرفت، مبحث "معجزه" است. اندیشمندان این اصطلاح را برای سند و نشانه نبوت پیامبران جعل کرده اند؛ اما تعریف متقن و جامعی برای معجزه ارائه نداده-اند، هر کسی با توجه به شناخت و درک خود از قرآن کریم و برخی گزارشات تاریخی و همچنین آیات تحدی موجود در قرآن، تعریفی برای معجزه ارائه کرده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر عبارت اند از: 1. معجزه در لغت، اسم فاعل و به معنای عاجز کننده می باشد که اندیشمندان مسلمان آن را برای فعلی خارق الطبیعه که سند و مثبِت رسالت مدعی نبوت بوده می باشد، انتخاب کرده اند؛ 2. معجزه بر اساس آیات قرآن در خصوص معجزات حضرت عیسی و موسی7و ادلّه عقلی از ضروریات و لوازم پیامبری است و آنچنان که برخی از اندیشمندان بیان داشته اند ضرورت دفاعی صِرف نیست؛ 3. ضرورت ارائه معجزه ، استدلال و برهان آفرینی آن می باشد تا عقل بتواند صدق ادعای مدعی نبوت را تأیید کند؛ 4. معجزه در دلالت خود بر صدق مدعی نبوت نیاز به قواعد اصولی ندارد؛ 5. بهترین تعریف جامع و مانع از نظرگاه قرآن، معجزه عبارت است از: صدور دفعی فعلی خارق الطبیعه از مدعی نبوت جهت دلالت بر صدق مدعای خود.
۳۱.

پیوند معنایی آیات هر سوره بر محور غرض سوره؛ با تأکید بر سوره تحریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۶۹ «ویژه قزن و خانواده» 133-153

کلیدواژه‌ها: اصل تناسب آیات پیوند معنایی آیات غرض سوره سوره تحریم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۷ تعداد دانلود : ۵۰۹
تلاش های قرآن پژوهان نشان می دهد که آیات هر سوره در مسیر غرض اصلی سوره حرکت می کند و نظم ویژه ای بر ساختار سوره حاکم است. نظریه تکامل یافته اصل تناسب، «پیوند معنایی آیات» در هر سوره است که مفسران از سبک های متعددی برای نمایش آن استفاده کرده اند که سبک نمودار درختی نسبت به سایر سبک ها برتری دارد. در این مقاله ضمن ارائه گزارشی از «پیوند معنایی آیات» در هر سوره، فواید آن و معرفی سبک نمودار درختی که پوشش دهنده سایر سبک ها است، این سبک بر سوره تحریم اعمال شده است تا نمونه عینی و مصداقی قابل تطبیق برای این سبک باشد. با اعمال سبک نمودار درختی بر سوره تحریم نمایان می شود که آیات سوره نظم یکپارچه ای دارند و بر مدار محوری مشخص چیده شده اند. محور سوره آن است که همسران رسول خدا 6 باید رفتاری مناسب، به دور از خود خواهی و حسادت داشته باشند تا دست آوزی برای سودجویی دشمنان پیامبر 6 (منافقان و کفار) قرار نگیرد و نمونه و الگویی برای تمام مردم در همه اعصار باشد
۳۲.

بررسی تطبیقی اقسام توحید و مسئله ی رویت خدا از منظر علامه طباطبایی و شنقیطی

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۹ 9 - 27

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی شنقیطی توحید رویت بررسی تطبیقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۲۶۳
مسلمانان در اصل توحید و برخی شئون آن اختلافی ندارند اما در برخی مسائل توحید اختلافاتی وجود دارد علامه طباطبایی و شنقیطی دو مفسر معاصر هستند که هردو تفسیر خود را به روش قرآن به قرآن نگاشته اند علی رغم وجود اشتراکات، اختلافاتی میان این دو مفسر در حوزه توحید و رویت وجود دارد این نگارش به بررسی اشتراکات و اختلافات علامه و شنقیطی در حوزه توحید می پردازد. روش جمع آوری مطالب در این تحقیق کتابخانه ای بوده و روش تحقیق توصیفی و تطبیقی می باشد. پس از بررسی ها مشخص شد که هر دو مفسر در بسیاری از مسائل توحیدی اشتراکات فراوانی دارند اما شنقیطی در حوزه صفات خدا، قائل به جسمانیت است و صفات را بر معنای ظاهری حمل می کند درحالیکه علامه جسمانیت خدا را مخالف قرآن و عقل می داند. همچنین شنقیطی قائل به رویت خدا در آخرت است اما علامه رویت خدا را در دنیا و آخرت محال می داند.
۳۳.

اعتبارسنجی آراء مفسران در «أفعل تفضیلی» یا «أفعل تعیینی» بودن واژه «خَیر» در قرآن با تکیه بر دیدگاه علامه جوادی آملی

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۰ 60 - 78

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم تفسیر تسنیم أفعل تعیینی سیاق آیات واژه خَیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۶ تعداد دانلود : ۲۶۷
درروش تفسیری «قرآن به قرآن» توجه به سیاق و ارتباط آیات با یکدیگر از اهمیت بالایی برخوردار است و در احراز تفسیر صحیح قرآن جایگاه ویژه دارد. واکاوی در تفاسیر سنی و شیعه نشان داد که واژه «خَیر» در اکثر تفاسیر قرآنی، به عنوان أفعل تفضیل به معنای «بهتر و بهترین» به حساب آمده است. علامه جوادی آملی معتقداست این واژه در شرایطی با توجه به سیاق، در معنای أفعل تفضیل نیست بلکه أفعل تعیین می باشد. از این رو، پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی واژه «خَیر» در تفسیر «تسنیم» پرداخته است. بررسی «تفسیر تسنیم» نشان داد که مجموعا در 33 آیه، واژه ی «خَیر» بر وزن أفعل تعیینی است. بنابر دیدگاه علامه جوادی آملی، در برخی مواقع و باتوجه به سیاق وقتی دو چیز با هم مقایسه می شوند، اگر هر دو از یک منبع و ریشه باشند، قابل مقایسه است ولی اگر ریشه و ذات دو شیء با هم یکسان نباشند، این مقایسه و ترجیح و برتری یکی بر دیگری، اساساً اشتباه است.
۳۴.

بررسی و تحلیل آراء مفسران پیرامون آیات مشتمل بر اسلوب ادبی بلاغی «ما أَدْراک... » و اعجاز بیانیِ آن در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۳۲) 123 - 140

کلیدواژه‌ها: اعجاز ادبی بلاغت قرآن اسلوب «ما أَدْراک... »

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۱ تعداد دانلود : ۴۴۲
یکی از اسلوب های ادبیِ قرآن، «ما أَدْراک... » است که در عصر نزول به کار می رفته و مردمان آن زمان با کارکردهای آن آشنا بوده اند و بعدها خیلی مورد توجه نبوده است. از آنجا که یکی از وجوه اعجاز قرآن، وجهِ بیانیِ آن است، تبیین معنای این اسلوب بیانی، اهمیت این پژوهش را نمایان می سازد. این اسلوب که تنها در سور مکی قرآن و آن هم سیزده بار ذکر شده، دارای کارکردهای بلاغی متعددی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی، به بررسی معنایی و نیز تحلیل صرفی و نحوی «ما أَدْراک... » و بسامد قرآنی آن پرداخته و دیدگاه های مفسران در ابعاد مختلف اینگونه آیات و از جمله اینکه خطاب به پیامبر (ص) است یا مطلق انسان و... را تبیین نموده و آن را بسته اصطلاحی ادبی خاص قرآن دانسته که برای جلب توجه شنونده، هنگام تفخیم و تعظیم مطلب، به هنگام بیان مباحثی بسیار مهم و تاکید بر آنها، همچون قیامت و شب قدر استفاده می شود و از نشانه های اعجاز ادبیِ قرآن است که بهترین اسلوب های بلاغیِ عرب را طبق اهداف خود به کار برده است.  
۳۵.

مقایسه دیدگاه سید مرتضی با زمخشری در معنای «... أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا ...» آیه16 سوره اسراء(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۵ 7 - 21

کلیدواژه‌ها: سید مرتضی (ره) محمود زمخشری سوره اسراء فسق طاعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۲۸۴
دریافت معنای آیات قرآن منوط به داشتن علوم و مقدمات متعددی است که گاه بدون آن ها، در بدو امر برخی شبهات یا تناقض ها ایجاد می شود. یکی از آن ها آیه 16 سوره اسراء است. پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی بر آن است معنا و تفسیر { ... أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا ... } را که با اختلاف نظر مواجهه شده، بررسی کند. با محوریت نظر تفسیری سید مرتضی(ره) می توان دریافت: 1. اراده هلاکت محقق نمی شود مگر به هلاکت حسن و قبیح؛ مانند این که بگوییم امر کردیم او را به خیر، اما او عصیان کرد (امرته فعصی)، مأمور به محذوف است، هرچند بعد از کلمه «امرنا» «فسق» واقع شده است؛ 2. متعلق «امرنا» طاعت است، زیرا اگر «فسق» باشد، باید پاداش داده می شدند، نه عقاب. واژه «امرنا» را به سه حالت قرائت کرده اند که در هر حالت معنای خاصی دارد؛ 3. «امَرْنا مُتْرَفِیها» صفت «قریه» است؛ یعنی هر گاه بخواهیم قریه ای را که طبقه مرفه آن را امر کرده ایم و آن ها نافرمانی کرده اند، هلاک کنیم، بنابراین جواب «اذا» محذوف است و نیازی هم به آن نیست؛ 4. «اراده» در معنای مجازی به کار رفته است که در زبان عرب مجاز و استعاره و آرایه های ادبی زیادی به کار می برند؛ 5. در آیه تقدیم و تأخیر صورت گرفته و اگر شرط و جواب شرط جابه جا شود، تغییری در حکم ایجاد نمی شود.
۳۶.

مؤلفه های شناختی خودکنترلی در روایات امام رضا(علیه السلام) با روش تحلیل محتوا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 175 - 208

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) خودکنترلی مؤلفه شناختی تحلیل محتوا اخلاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۰ تعداد دانلود : ۶۰۹
خودکنترلی توانایی فرد در کنترل ارادی فرایندهای درونی و برون دادهای رفتاری است و معیار سنجش کنترل نفس، انطباق با موازین شرع و آموزه های الهی است. هدف از این پژوهش، شناسایی و تحلیل مولفه های شناختی خودکنترلی در کلام  امام رضا (ع) و تعیین میزان توجه به آن است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی از نوع تحلیل محتواست و واحد تحلیل، مضمون روایت و جامعه پژوهش روایات امام رضا (ع) در کتاب مسندالرضا(ع) است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مولفه شناختی خودکنترلی در کلام امام رضا(ع) در بر گیرنده ۹۲ مضمون روایت و ۳۰ درصد از مجموع روایات رضوی است. مؤلفه شناختیِ «خودکنترلی» شامل آگاهی از زمینه های تحقق خودکنترلی، آشنایی با عوامل ایجاد خودکنترلی، آشنایی با آثار خودکنترلی و شناخت موانع خودکنترلی است. نتیجه آن که بُعد شناختی خود کنترلی علاوه بر تأثیر بر بعد عاطفی و رفتاری به رشد آگاهی ها و اعتلای مهارت های عقلانی، تحلیل وتفکر در کنترل نفس و در نهایت سعادت بشر منجر می شود.  
۳۷.

گونه های تجلی تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت(ع)

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۳ 34 - 13

کلیدواژه‌ها: قرآن تفسیر موضوعی اهل بیت (ع) روش تفسیر اصول عقاید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۲۳۰
به نظر می رسد در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم، اسلوب غالب بر تفسیر، تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم اقبال کمتری به تفسیر موضوعی داشته اند، این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از نظر اصطلاحی، اصطلاحی جدید باشد، ولی اصل و ریشه آن از زمان نزول قرآن و همراه تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات پیامبر و معصومین که منشاء علم تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است، قابل اثبات است از سویی عنایت اهل بیت به تفسیر موضوعی می تواند دلیلی قاطع بر صحت و اعتبار این سبک تفسیری باشد. در ا ین نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای احادیث اهل بیت(ع) و بررسی سیر تاریخی تفسیر ومنابع موجود صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت (ع) در دو عرصه ظهورو نمود داشته است که یکی از دو عرصه نمود مربوط به بهره گیری گسترده اهل بیت از این روش و بیان معارف و اصول عقاید و احکام توسط معصومین(ع) به شیوه ی موضوعی است و عرصه دیگر نمود مربوط به آثاری است که توسط شاگردان و اصحاب معصومین(ع) به منظور بیان و تفسیر آیات به شیوه ی موضوعی در عصر اهل بیت(ع) و یا نزدیک به عصر ایشان تالیف شده است.
۳۸.

نگاهی نو به معنای مهجوریت قرآن در آیه 30 سوره فرقان، براساس واژه های همنشین و سیاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۱ 5-29

کلیدواژه‌ها: مهجوریت قرآن تبیین اهل بیت (ع) ثقلین تحریف خودبسندگی ولایت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰۳ تعداد دانلود : ۶۷۴
یکی از آیات مهم قرآن که ناظر بر تعامل مسلمانان با این کتاب شریف است، و در آن شکایت پیامبر(ص) از مهجوریت قرآن بدون تصریح به زمان آن مطرح شده، آیه سی اُم سوره مبارکه فرقان است. مفسران و مترجمان قرآن در باره این آیه عموماً سخن از بی توجهی به قرآن، متروک گذاشتن و وانهادن آن، و عمل نکردن به فرامین آن گفته اند و گاه « مَهْجُوراً » را به معنای سخن های ناروا و زشت دانسته اند که به قرآن نسبت داده می شد. پژوهش حاضر با توجه به واژه های همنشین از قبیل « ذالک » ، « قوم » ، و « اِتّخَذَ » در صدد بیان این مطلب است که هدف آیه اساسا وانهادنِ قرآن نیست، بلکه گرفتن قرآن است، اما به شکل دورشده. در آیه 30 فرقان، متعلَقِ « مَهْجُوراً » بیان نشده، اما با توجه به سیاق آیه و مصداقِ « ظالم » ، و با توجه به احادیث مربوط به همراهی قرآن و مبیّنان آن، و نیز حدیث ثقلین معلوم می شود که قرآن را از مبیِن و قرین خود، یعنی شخص پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) دور و مهجور ساخته اند. نیز زمانِ آیه، روز رستاخیز نیست، و مراد از « قوم » در آیه نیز، همه مسلمانان تا قیامت نیست، بلکه قوم رسول خدا است که قرآن را خودبسنده و کافی پنداشتند.
۳۹.

چیستی اعراف و اعرافیان با رویکرد تحلیل آراء مفسران فریقین بر مبنای سیاق آیات

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵ 104-116

کلیدواژه‌ها: اعراف اعرافیان سیاق آیات مفسران شیعه مفسران اهل سنت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۳۷۹
یکی از مفاهیم قرآنی در باب معاد، مساله اعراف و اعرافیان است که در آیات 46تا 49 سوره اعراف، بدان اشاره شده-است. درباره اینکه منظور از اعراف چیست و کجاست و نیز اعرافیان چه کسانی هستند، عالمان و مفسران بر اساس آیات و روایات، دیدگاه های گوناگونی را مطرح کرده اند. در این مقاله دیدگاه مفسران در مورد چیستی و کیستی اعراف و اعرافیان بر اساس سیاق آیات مورد بررسی قرار گرفته است. اعراف در لغت جمع «عُرف» است و این کلمه به هر معنا که استعمال شود، معناى علو و بلندى در آن هست. معنای واژه اعراف در قرآن کریم نیز ارتباط زیادی با اعتلاء دارد و با جایگاه اعرافیان که نوعی انتساب به نقطه بلندی دارند هم خوانی دارد. به نظر می رسد بر اساس سیاق اعراف مکانی مرتفع میان بهشتیان و جهنمیان است. در مورد کیستی اعراف نیز می توان گفت بر اساس سیاق منظور از اصحاب اعراف افرادی صاحب نفوذ و با کرامت هستند که بر احوال بهشتیان و جهنمیان آگاه هستند و بر این اساس نمی توان منظور از اصحاب اعراف را کسانی دانست کﻪ ﺣﺴﻨﺎت وﺳیﺌﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ زیرا ﺑﺎ ﺳیﺎق آیﺎت، ﻣﻨﻄﺒﻖ نیست. به نظر می رسد مفسران شیعه در تفسیر اعرافیان بیش تر به سیاق آیات توجه داشته اند و رای و نظری را برگزیده اند که با سیاق آیات بیش تر مطابقت دارد، این در حالی است که قول مفسران اهل تسنن با توجه به کثرت منابع کسب معرفت، بیش تر اجتهادی بوده و از سیاق آیات دورتر است.
۴۰.

جامعیت حداکثری قرآن بر پایه بهره های روش شناختیِ علوم از قرآن و ضرورت وجود الگوهای روش شناسانه در دین و قرآن

نویسنده:
منبع: دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث سال دوم بهار ۱۳۹۹ شماره ۸ 15-33

کلیدواژه‌ها: تبیان جامعیت دین قلمرو هدایت قرآن علم امام اکمال دین علوم قرآن و تفسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۵ تعداد دانلود : ۴۳۱
درباره جامعیت قرآن، دیدگاه های مختلفی ابراز شده که هر کدام بر پایه تفسیری خاص از آیات و روایات است. آیه 89 سوره نحل با عبارت «تِبیانًا لِکُلِّ شَی ءٍ» و با وجود لفظ «کُلّ»، عمومیت محتوایی را نشان می دهد. مخالفان این تعمیم با تکلّف، آیات و روایات ناظر بر جامعیت بیشینه ای را تأویل برده و تخصیص هایی بدون دلیل ذکر می کنند. مقاله کنونی می خواهد جامعیت حداکثری قرآن را از نگاهی نو و با روشی تحلیلی ثابت کند. این نوشتار با توجّه کردن به گزاره های اساسیِ علوم، بر آن است تا به این نتیجه برسد که گذشته از جامعیت قرآن نسبت به همه نیازهای دنیایی و آخرتی بشر، این کتاب آسمانی حتّی در ارائه اصول و روش های علوم نیز جامعیت دارد؛ چراکه علوم مختلف هم یکی از نیازهای بشر است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان