محسن نوکاریزی

پژوهش حاضر به بررسی رفتار اطلاع­یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه­های بیرجند و فردوسی در فراگرد تهیه طرح پژوهش پایان­نامه­های خود بر اساس الگوی فراگرد جست­وجوی اطلاعات کولثاو می­پردازد. آزمودنی­های این پژوهش 236 نفر از دانشجویان کارشناسی ­ارشد دانشگاه­های بیرجند و فردوسی بودند که طرح پژوهش پایان­نامه­های آنها تا پایان نیم سال اول تحصیلی 1387-1388 به تصویب شورای تحصیلات تکمیلی دو دانشگاه رسیده بود. در نهایت 158 (95/66 درصد) پرسشنامه قابل استفاده از نمونه مورد بررسی گردآوری شد. این پژوهش در دو مرحله انجام گرفت: در مرحله نخست از پرسشنامه و در مرحله دوم از مصاحبه برای گردآوری داده­­ها استفاده شد. یافته­های حاصل از هر دو مرحله این پژوهش نشان می­دهد دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه­های بیرجند و فردوسی در فراگرد تهیه طرح پژوش پایان نامه های خویش همان مراحل ذکر شده در الگوی فراگرد جست­وجوی اطلاعات کولثاو را با تفاوتهای جزئی طی کرده و تقریباً احساسات و اندیشه های متناظر با مراحل موجود در الگوی کولثاو را نشان داده­اند. نتایج هم­چنین نشان می­دهدکه به طور کلی بین دانشجویان مرد و زن همچنین بین دانشجویان حوزه­های تحصیلی مختلف (علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی و کشاورزی) از نظر احساسات و اندیشه های حاکم بر مراحل مختلف فراگرد جست وجوی اطلاعات تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که الگوی کولثاو به جنسیت و حوزه تحصیلی خاصی وابسته نیست و در همه حوزه­های تحصیلی و برای هر دو جنسیت مرد و زن قابل کاربرد است

پژوهش حاضر به روش ارزیابانه انجام گرفته و هدف آن، ارزیابی ساختار و محتوای پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی «سید»، «مگ ایران» و «نمامتن» است. اطلاعات در بخش ساختار از طریق سیاهه وارسی و در بخش محتوا از طریق مشاهده و مصاحبه سازمان یافته با مدیران سه پایگاه گردآوری شد. میزان مطابقت سه پایگاه سید، مگ ایران و نمامتن با معیارهای ساختار به ترتیب 43/50%، 70/54% و 88/41% برآورد شد. نتایج حاصل از ارزیابی جامعیت، گویای آن بود که پایگاه مگ ایران بیشترین جامعیت (35/36%) را در مقایسه با مجله های کل کشور، و پایگاه سید بیشترین جامعیت (94%) را در مقایسه با مجله های علمی و پژوهشی دارند. بر اساس بررسیهای صورت گرفته در پوشش موضوعی، پایگاه سید در حوزة موضوعی پزشکی و پیراپزشکی غنیتر بود، ولی پایگاه های مگ ایران و نمامتن در حوزه موضوعی علوم انسانی، مجله های بیشتری را دربرداشتند. پایگاه نمامتن بر خلاف دو پایگاه سید و مگ ایران، به دلیل استفاده از زبان نمایه سازی کنترل شده، روند مشخص و منسجمی برای نمایه سازی مجله ها داشت. پایگاه های سید و مگ ایران به دلیل روزآمدسازی روزانه، و پایگاه نمامتن به دلیل پوشش گذشته نگر وسیع تر، در شرایط بهتری قرار داشتند. نتایج حاصل از بررسی ویژگیهای منحصر به فرد ساختاری و محتوایی پایگاه ها مبین آن بود که پایگاه سید از این نظر در رتبة نخست قرار دارد. یافته های حاصل از محاسبه همپوشانی سنتی نشان داد بیشترین همپوشانی بین پایگاه های مگ ایران و نمامتن (82/23%) و کمترین همپوشانی بین دو پایگاه سید و نمامتن (67/0%) بود. همپوشانی کلی بین سه پایگاه نیز 12/5% برآورد شد. محاسبه همپوشانی نسبی در پایگاه مگ ایران (47/10%) بود. به طور کلی، هر سه پایگاه میتوانند با توجه بیشتر به معیارهای مطرح شده در سیاهة وارسی، بر قابلیتهای ساختاری خود بیفزایند. در بخش محتوا نیز افزایش جامعیت و توسعة پوشش موضوعی، استفاده از رویکرد ترکیبی، یعنی زبان آزاد و کنترل شده، عدم گزینش در نمایه سازی، افزایش پوشش گذشته نگر و کاهش دورة روزآمدسازی، در هر سه پایگاه توصیه میشود.

پاسخگویان این پژوهش دانشجویان کارشناسی ­ارشد دانشگاه­های بیرجند و فردوسی بودند که طرح تحقیق پایان­نامه­ ایشان تا پایان نیمسال اول سال تحصیلی 1388-1387 به تصویب شورای تحصیلات تکمیلی دو دانشگاه رسیده بود. در این پژوهش اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه و از یک نمونه 236 نفری از دانشجویان کارشناسی ­ارشد مورد نظر در دو دانشگاه بیرجند و فردوسی جمع‌آوری شد که در نهایت 156 پرسشنامه (10/66 درصد) قابل استفاده دریافت گردید. بررسی میزان اضطراب اینترنتی پاسخگویان نشان داد که اکثریت (1/82 درصد) آن­ها پایین­تر از حد متوسط (نمره 60) دچار اضطراب اینترنتی بودند، با این­ حال توزیع نمره اضطراب اینترنتی در نمونه مورد مطالعه، نرمال بود. نتایج، تفاوت معناداری را بین میانگین نمرات اضطراب اینترنتی جامعه مورد مطالعه و نمره متوسط اضطراب اینترنتی (نمره 60) نشان داد و مشخص شد که اضطراب آن­ها به طور معناداری در جامعه از سطح متوسط پایین­تر است. با این حال بین میانگین نمرات اضطراب اینترنتی دانشجویان مرد و زن، و نیز دانشجویان حوزه­های تحصیلی مورد مطالعه تفاوت معناداری یافته نشد.

جامعه پژوهش حاضر، کتابداران کاربر نرم­افزار سیمرغ در 44 کتابخانه دانشگاهی بودند. نتایج نشان داد که میزان درک کلی کتابداران پاسخگو از واژگان محیط رابط نرم­افزار سیمرغ 4/58% بود که با میزان درک مطلوب (80%) تفاوت معنادار داشت. تفاوت معناداری بین میانگین نمرات میزان درک کتابداران زن و مرد از واژگان محیط رابط نرم­افزار وجود نداشت؛ اما بین میزان درک کتابداران شاغل در بخش­های مختلف کتابخانه از واژگان محیط رابط، در سطح 05/0 تفاوت معنادار وجود داشت. بین میانگین نمرات میزان درک کتابداران از واژگان بخش فنی نرم­افزار و واژگان بخش جستجو تفاوت معنادار وجود نداشت. همچنین بین میزان درک کتابداران با مقاطع تحصیلی مختلف، کتابداران دانش‌آموخته در رشته کتابداری و دانش‌آموخته در دیگر رشته­ها، و کتابداران با سوابق و تجربه کاری مختلف، تفاوت معنادار وجود نداشت. برگزاری دوره­های آموزش نرم­افزار و استفاده از راهنمای نرم­افزار، در سطح 05/0 بر قابلیت درک واژگان محیط رابط نرم­افزار در حد زیاد مؤثر بود.

در این مقاله وب سایت های دانشگاه های زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزشی پزشکی با استفاده از روش وب سنجی بررسی شده است. کل پیوندها، پیوندهای دریافتی، هم پیوندی ها، میزان رویت، عامل تاثیرگذار خالص و تجدید نظر شده وبی و همکاری گروهی میان دانشگاه ها تحلیل شده است. از میان 119 وب سایت دانشگاه ها، به دلیل مشکلات فنی فقط 111 دانشگاه بررسی شد. این تعداد در بخش تحلیل هم پیوندی ها و تعیین وب سایت های پربسامد، به 101 وب سایت کاهش یافت. نتایج نشان داد وب سایت دانشگاه علوم بهزیستی دارای بالاترین و وب سایت علوم پزشکی قم دارای پایین ترین میزان رویت بودند. ضریب تاثیرگذاری کلی وب سایت دانشگاه علوم پزشکی شاهرود با 44/6، بالاترین و دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان با 08/0، پایین ترین بودند. از نظر عامل تاثیرگذار تجدید نظر شده، وب سایت دانشگاه محقق اردبیلی با 5/3 در رتبه نخست و وب سایت سه دانشگاه (گیلان، علوم پزشکی شهید بهشتی، و علوم پزشکی گیلان) با 04/0 در رتبه آخر قرار گرفتند. در این مطالعه وب سایت 23 دانشگاه به عنوان هسته انتخاب شد. یافته های ناشی از تحلیل هم پیوندی این وب سایت ها به روش دسته بندی خوشه ای و مقیاس چندبعدی نشان داد که آن ها در 9 خوشه با هم دسته شدند و فقط در روش نخست، 16 وب سایت به صورت مستقل باقی ماندند.

وب سایت دانشگاه ها دروازه ای برای ورود به محیط مجازی است. امروزه اطلاعات بسیار مفیدی درباره کارکنان، اعضای هیئت علمی، دوره های تخصصی، مجله های علمی و سایر انتشارات دانشگاه ها و ... بر روی این وب سایتها قابل دسترسی است. پژوهش حاضر در نظر دارد با تحلیل پیوندهای مختلف وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران، به بررسی میزان رؤیت، میزان تأثیرگذاری و همکاری آنها با استفاده از شیوه وب سنجی بپردازد. جامعه پژوهش حاضر، کلیة وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران میباشد. کلیه وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران که در مجموع 42 وب سایت را شامل میشود، در یک دوره زمانی یکماهه (تیرماه 1386) با استفاده از راهنمای اینترنتی یاهو بازیابی و به منظور تحلیل پیوندهای آنها بر روی رایانه شخصی، بارگذاری گردیدند. نتایج پژوهش نشان داد وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی شیراز با 12700، تهران با 10400 و اصفهان با 5170 پیوند دریافتی، دارای بالاترین میزان رؤیت بودند و وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی بقیة الله بوشهر و بابل به ترتیب دارای بالاترین میزان تأثیرگذاری در محیط وب بودند و وب سایت دانشگاه علوم پزشکی فسا با ضریب تأثیری برابر با 81/0 پایین ترین میزان تأثیرگذاری را داشت. نتایج تحلیل هم پیوندی این وب سایتها نشان داد وب سایتهای مورد مطالعه در 7 خوشه با هم همکاری میکنند. از سوی دیگر، استفاده از مقیاس چند بعدی نشان داد این وب سایتها در 4 خوشه با هم همکاری دارند

اطلاعیابی با اهداف و مقاصدی برانگیخته میشود و رفتارهای اطلاعیابی از نظر جامعه شناسی همان کنشهاست. الگوهای اطلاعیابی به روشی ساده روابط قضایای نظری و فرایندهای مربوط به شناسایی و پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی را ارئه میکنند. صاحب نظران مختلف براساس رویکردهای شناختی، فرایندگرا و کاربرگرا، الگوهای رفتاری متفاوتی را ارائه کرده اند. در این مقاله، تلاش میشود مشهورترین الگوهای رفتاری اطلاعیابی مانند الگوی الیس، ویلسون، کولثاو، دروین، بلکین و برخی الگوهای مبتنی بر وب و نظام اطلاعاتی فرامتن، مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد. بررسیها نشان میدهد در آینده باید تلاش شود نظامهای بازیابی اطلاعات هوشمند و شهودی طراحی گردد تا کاربر را وارد تعامل معنادار با اطلاعات کند. موفقیت و عدم موفقیت یک راه حل در فناوریهای جدید نهفته نیست، بلکه در درک نیازها و رفتارهای انسان نهفته است

هدف مقالة حاضر بررسی تأثیر مهاجرت متخصصان یا فرار مغزها بر روند فعالیت های علمی، فناوری، اقتصادی و بر جریان اطلاعات است. در این مقاله به پدیدة فرار مغزها به عنوان فرار سرمایه های اطلاعات علمی و فنی کشور نگاه شده است. ابتدا مفهوم و تاریخچة این پدیده در سطح جهان و ایران بررسی، و سپس به دلایل فرار مغزها، راه های پیشگیری، سیاست جذب مغزها به جای فرار پرداخته شده است. مهمترین دلایل فرار مغزها مشکلات اقتصادی، نبود امکانات مناسب آموزشی و پژوهشی، فراهم نبودن زمینة رشد علمی، وجود بحران های متعدد مقطعی و نبود امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ذکر شده است. فرار یا مهاجرت نخبگان به عنوان مغزهای اطلاعات علمی و فنی باعث کاهش فعالیت های علمی، فناوری و اقتصادی، کاهش تولید و مصرف اطلاعات، کاهش میزان فعالیت مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها و کاهش میزان تقاضا برای استفاده از بانکهای اطلاعاتی خارجی میشود.