مهدی سلطانی محمدی

مسجد جامع نایین به عنوان یکی از مساجد شبستانی قرون اولیه به همراه مسجدجامع فهرج، تاریخانه دامغان و جامع اولیه اصفهان همواره توسط محققان در حوزه بررسی تاریخ معماری این سرزمین، مطرح شده است. این مسجد یکی از آثار فاخر و با ارزش معماری اسلامی ایران بوده و در طول حیات خود، تغییرات گسترده ای را تجربه کرده است. بر خلاف تزیینات گچبری مسجد که همواره مورد توجه محققان این حوزه بوده است، سازه های تاقی و سیر تحولات فضایی –کالبدی این مسجد موضوع کمتر تحقیقی به شمار می رود. هدف تحقیق حاضر پس شناخت آسمانه محراب(سازه و معماری)، مطالعه و تحلیل سیر تحولات فضایی –کالبدی به وقوع پیوسته در شبستان قبلی وتأثیر این تحولات بر کلیت مسجد جامع نایین است. روش تحقیق استفاده شده، اسنادی و تفسیری-تاریخی است. همچنین ضمن انجام مصاحبه های عمیق تلاش می-شود اطلاعات پایه به دوطریق اسنادی و مشاهده عینی تحلیل گردد. شایان ذکر است برخی اسناد استفاده شده در این تحقیق برای اولین بار منتشر می گردند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آسمانه محراب در شبستان قبلی در گونه پوششهای پتکانه قرار می گیرد. در قرن هشتم هجری نطام ارتفاعی این شبستان دچار تغییر شده و با ساخت کمرپوشهای شرقی و غربی، تاقهای آن افزایش ارتفاع پیدا می کند. از آن زمان تاکنون بر اثر این دگردیسی کالبدیِ شبستان، کارکرد جلوه بصری آسمانه محراب در جهت تقویت امتداد قبله، کمرنگ گشته و به آن خدشه وارد شده است. دستاودرهای تحقیق تا حد بسیاری ابهامات موجود در زمینه لایه های تاریخی این مسجد را، بخش هایی که تاکنون نادیده انگاشته شده-اند، کاسته است.

ساباط از عناصر معمارانه فضاهای شهری ایران است که هنوز در گذرهای بسیاری از شهرهای تاریخی مانند نایین یافت می شود. بررسی مطالعات موجود در تحلیل مفهوم و ساختار ساباط نشان می دهد که از یک سو، عمده این مطالعات و نتایج آنها توصیفی بوده و از سوی دیگر، بر پایه های روش شناختی روشنی، استوار نیستند. پژوهش حاضر  بر این نکته تکیه دارد که از طریق مورد کاوی ساباط در بافت تاریخی نایین، مبتنی بر تحلیلهای کیفی و کمی، می توان به ابعاد جدید از ماهیت ساباط دست پیدا کرد. در این پژوهش از روشهای تفسیری-تاریخی، توصیفی-تحلیلی، تحلیل محتوا و مورد پژوهی استفاده شده است.  این مطالعات به کمک اسناد تاریخی، مشاهدات میدانی، مصاحبه مبتنی بر تاریخ شفاهی ساباطها و محلات قرارگرفته در آنها، امکان مدلی ویژه جهت تحلیل ساباطهای بافت تاریخی نایین در قالب مؤلّفه های کمی وکیفی را فراهم آورده است. مؤلفه های کمی و کیفی در کنار هم واقعیتها را می سازند، اما در این پژوهش به دلیل بررسی دقیق تر و همچنین اهمیت و کمبود مطالعات در زمینه  شناخت کالبدی ساباطها، این دو بعد به صورت جداگانه در محله های بافت تاریخی نایین مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از بررسی این مولفه ها در بخش کیفی مشخص می سازد که با ساخت ساباط و خلق فضای بیشتر به کاربردی نمودن سطح بالای گذر بوده  می انجامد که این  فضای ایجاد شده توسط ساباط محدود به دو بدنه گذر و در نتیجه متعلّق به دو  ملکی است که در دو سوی گذر استقرار یافته اند. با ساخت و استفاده از ساباط   کارکردهای ثانویه، اجتماعی، اقلیمی و دفاعی بدان مترتّب می گردد و از یک عنصر صرفاً پوشاننده گذرها به عنصری چند عملکردی تبدیل می شود. یافته های پژوهش در بعد مؤلّفه های کمی  نشان می دهد ترکیب حجمی ساباط در تراز بالای گذر  بسته به نوع کاربری مد نظر، عرض گذر و ارتفاع بدنه ها به صورت باز (با کاربری پلِ میان خانه های مجاور ساباط، تعریف ورودی)، بسته (یک یا چند اتاق) با تعبیه بازشو در نما و نیمه باز با قرار گرفتن ایوان در جلو فضای بسته ساباط، طراحی شده است. همچنین ساباط هایی که کشیدگی شرقی- غربی(ده ساباط) دارند، سایه اندازی بیشتری نسبت به  ساباط های شمالی-جنوبی(پنج ساباط) دارند.

همان گونه که آب انبارجهت انباشت و ذخیره آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گرفت یخچال نیز مخزنی جهت نگهداری و حفظ یخ بوده است. یخ در زمستان و در طی ماه های سرد سال تهیه شده و در طی فصول گرم، یخ ذخیره شده تا شروع زمستان سال بعد مورد استفاده قرار می گرفت. در مناطقی که اقلیم آن باعث می شده که برف و یخ زمستانی در ارتفاعا ت پایدار بماند برای استفاده در فصول گرم از این ذخایر استفاد می شد و بنای خاصی برای تولید و ذخیره یخ وجود نداشت. اما در مناطق گرم و خشک ایران مانند شهرستان نایین که دارای تابستان های نسبتاً طولانی و درجه حرارت بالای هوا در تابستان هستند با استفاده از فنون معماری ایرانی سازه ای به نام یخچال برای تولید، ذخیره و نگهداری یخ ساخته شده است. این بناها با ساختار کالبدی و ویژگی های معماری که داشتند یخ را از فصل زمستان تا آخر فصل تابستان به خوبی نگهداری می کردند . بررسی ها نشان می دهد با وجود نقش و ویژگی های یخچال های نایین، تاکنون مطالعه کاملی در مورد آن ها صورت نگرفته است. اما امروزه عللی که باعث پدید آمدن این بناها در نایین شده است به تنهایی، خود ضامن حفظ و نگهداری این آثار نمی باشد بلکه شرایط معمول زندگی امروزین با مقتضیات بهره برداری معمول از این گونه آثار سازگار نیست و در حال حاضر به دلیل مسایل بهداشتی و دستیابی به روش های صنعتی و بهداشتی تولید یخ مانند پدیدار شدن یخچال های مکانیکی خانگی، به فضاهایی فاقد کاربری و متروکه تبدیل شده اند. پژوهش حاضر از روش توصیفی-تحلیلی و ارزیابانه مبتنی بر مطالعات میدانی و کتابخانه ای استفاده می کند. براساس پیمایش میدانی مشخص شد در محدوده شهرستان نایین واقع در اقلیم گرم و خشک منطقه مرکزی ایران سه یخچال در شهر نایین، شهر بافران و محمدیه وجود دارد. حوضچه های یخ بند، دیوار سایه انداز و مخزن گنبد دار ذخیره و نگهداری یخ از فضاهای کالبدی مرتبط با یخچال ها محسوب می شوند.این بناها به عنوان یکی از راهکار های معماری بومی برای مقابله با اقلیم گرم و خشک نایین در انطباق کامل با شرایط محیطی بوده و دارای منافع اقتصادی نیز می باشند.

محله نوگ آباد واقع شده در انتهای بازار یکی از محلات هفت گانه بافت تاریخی نایین می باشد که دارای میراث تاریخی ارزشمندی است. از دهه پنجاه، به دنبال ترک محله توسط ساکنان قدیمی و ورود گروه های مهاجر و طبقات کم در آمد و همچنین خالی از سکنه شدن اکثر خانه های محله، فرآیند فرسودگی این محلهتاریخی در تمام ابعاد کالبدی، اجتماعی و اقتصادی آغاز شد. ساباط های این محله که بر روی گذرهای اصلی احداث شده اند؛ از عناصر معمارانه فضاهای شهری محسوب می شوند. به تبعیت از این فرآیند کلی، ساباط ها نیز دچار آسیبهایی شده و در اکثر موارد، دیگر نقش گذشته خود را دارا نیستند. سطح زیرین ساباط مربوط به فضای عمومی گذر بوده و مالکیت فضای قرارگرفته در تراز بالای گذر نیز در ساباطهای این محله، در دو دسته عمومی و خصوصی قرار می گیرد. پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و برداشتهای میدانی، استفاده کرده و فرآیند شکل گیری مقاله در پرتو ایجاد نظمی منطقی در مطالب پراکنده موجود با استفاده از راهبرد استدلال منطقی می باشد. هدف تحقیق با استفاده از رهیافتی کیفی، شناسایی توالی فعالیتها به منظور تدوین طرحهای مرمتی بناهای معماری است که در قالب یک چارچوب تحلیلی – روش شناختی، در ساباطهای محله نوگ آباد بافت تاریخی نایین، به عنوان نمونه موردی ارائه گردد. در پایان نتایج تحقیق نشان داد که با توجه به ماهیت و کارکرد ساباطها به منظور ارایه دستورالعملهای پیشنهادی مرمت آنها، تعیین جایگاه آنها در طرح باززنده سازی محله ضروری است. به ترتیب، بررسی و ارزیابی طرحهای فرادست بافت تاریخی، شناخت و تجزیه و تحلیل محله توسط ماتریس سوات، تدوین اهداف و راهبردها در چهارمؤلفه(کالبدی، عملکردی، اجتماعی، اقتصادی)، از اولویتهای طرح باززنده سازی محله، قبل از تعیین حوزه های مداخله محسوب می گردند. حوزه های سه گانه مداخله بر اساس همگنی کاربری های موجود، پتانسیل نهفته، و شناخت کامل نسبت به محله، مشخص و تفکیک گردیده است. ساباطهای اطمینان، باقریان و دو ساباط مسجد خواجه در حوزه مداخله 1 با هدف تبدیل شدن این حوزه به یک مجموعه گردشگری- خدماتی قرار می گیرند. دو ساباط فاطمی و امینی در حوزه مداخله 2 واقع شده اند. این حوزه با هدف تبدیل به یک مجموعه مسکونی مطلوب و مناسب با نشاط شهری بر اساس نیازهای ساکنان آن، تعریف شده است.

شهرها و سکونتگاه های فلات ایران در پیوند و وابستگی عمیق و متقابل با منابع تأمین آب و نظام های حاکم بر آن ها شکل گرفته، پایدار شده و توسعه یافته اند. یکی از نمونه های بارز پیوند همه جانبه نظام تولید، سکونتگاه ها و تقسیم آب در حاشیه کویر مرکزی ایران، در روستای محمدیه شکل گرفته است. نظامی که بر پایه استحصال و هدایت آب های زیر زمینی توسط فن آوری قنات به وجود آمده و امروزه نیز با تغییراتی پا برجا مانده است. این نظام، نقشی چند وجهی در مجتمع زیستی و زندگی ساکنان آن دارد و طی سالیان متمادی که از برقرار شدن آن می گذرد به صورتی پایدار وجود داشته و سیستم وار با آن توسعه یافته است. بررسی مطالعات موجود در تحلیل تأثیرات آب بر سکونتگاه ها نشان می دهد که از یک سو عمده این مطالعات و نتایج آن ها توصیفی بوده و تنها جنبه کالبدی را بررسی کرده اند و از سوی دیگر برپایه های روش شناختی روشنی استوار نیستند. لذا با توجه به تمرکز عمده مطالعات پژوهشگران ایرانی بر مناطق کویری و همچنین ساختار شناخته شده و پا برجای نظام آبی محمدیه واقع در فلات مرکزی ایران، این روستا به عنوان نمونه مطالعاتی پژوهش انتخاب شده است. پژوهش حاضر با استفاده ازروش تحلیلی و پیمایشی و در قالب مطالعه ای ترکیبی (کمی وکیفی) به بررسی نحوه تعامل محمدیه با نظام آبی پرداخته است. پژوهش تلاش می کند با یافتن جنبه های مختلف پیوند این نظام با ساختار کالبدی- فضایی و کارکردی –فعالیتی از یک سو و زندگی اجتماعی ، ذهنیات و باورها از سوی دیگر اصول حاکم بر شکل گیری و توسعه این نظام را جستجو کند. نتایج پژوهش نشان می دهد نظام آبی مبتنی بر قنات، در لایه های مختلف، ارتباط تنگاتنگ و عمیقی با ساختار کالبدی و اجتماعی شهر و حوزه های شخصی و عمومی برقرار ساخته است. در نتیجه رابطه چند بعدی این نظام با ساختار شهر، از یک نظام زیرساختی با نقش خدماتی و کارکردی صرف به نظامی چند بعدی تبدیل شده و در پیوندی متقابل و همزمان با دو بعد کالبدی-فضایی و اجتماعی- فرهنگی قرار گرفته است.

فضاهای زیر زمینی دستکند قدیمی ترین نوع سرپناه بشر محسوب می شوند که دارای پیشینه ای فراتر از اولین بناهای معمول ساخته شده هستند. زمین به عنوان نخستین جایگاه و مصالح ساخت سر پناه، نقش به سزایی در شکل گیری معماری داشته است. یکی از کارکردهای زمین در معماری بومی فرو رفتن در دل زمین است. در نایین به بناهایی که در دل زمین و با معماری دستکند ایجاد شده اند «بین» Bin اطلاق می گردد. در این بین ها نوعی گوناگونی کالبدی مشاهده می شود یعنی هر «بین» با توجه به کاربری و نوع استفاده ای که از آن می شود اجزاء، حجم و تناسبات خاص خود را دارد. همچنین نمونه های باارزشی از دوره های مختلف تاریخی و فضاهایی با کاربری سکونتی، آسیاب ها، مساجد، کارگاه های نساجی و ... را در بر می گیرد. بررسی ها نشان می دهد با وجود نقش، تنوع و ویژگی های خاص این آثار، تاکنون مطالعه کاملی در مورد آن ها صورت نگرفته است اما امروزه عللی که باعث پدید آمدن این نوع معماری در نایین شده است به تنهایی، خود ضامن حفظ و نگهداری همه این آثار نمی باشد بلکه شرایط معمول زندگی امروزین با مقتضیات بهره برداری معمول از این گونه آثار سازگار نیست و در نتیجه در معرض خطر نابودی و تخریب قرار گرفته اند. براساس پیمایش میدانی مشخص شد در محدوده شهرستان نایین بین های متنوعی باقی مانده و تعدادی نیز در اثر عوامل مختلفی که باعث آسیب به آثار دستکند می شوند، بکلی از بین رفته اند. بنابراین صرف بررسی و مستندنگاری آن ها ارزشمند می باشد و علاوه بر این ، مقاله حاضر می تواند الگوی مطالعات بعدی در جهت مستندنگاری بیشتر آثار معماری دستکند گردد. مقاله با استفاده از روش های توصیفی-تحلیلی، مورد پژوهی و برداشت های میدانی، می کوشد عوامل مؤثر بر این گوناگونی بین ها را شناسایی کند و یک گونه شناسی از آن ها ارائه دهد. لازم به ذکر است که نقشه برخی از این بین ها حاصل برداشت های میدانی نگارندگان است که برای اولین بار ارائه می شود. نتایج مقاله نشان داد که آثار دستکند نایین بر اساس معیارهای ویژگی های طبیعی بسترزمین و همچنین طرح ساخت و نحوه پیشروی درون بستر در دو گونه بین های زیرزمینی و بین های کنده شده بر دیواره رسی قرار می گیرند.

شهرها و سکونتگاه های فلات ایران در پیوند و وابستگی عمیق و متقابل با منابع تأمین آب و نظام های حاکم بر آن ها شکل گرفته، پایدار شده و توسعه یافته اند. یکی از نمونه های بارز پیوند همه جانبه سکونتگاه و قنات در حاشیه کویر مرکزی ایران و در محمدیه شکل گرفته است. نظامی که بر پایه استحصال و هدایت آب های زیرزمینی توسط فن آوری قنات به وجود آمده و امروزه نیز با تغییراتی پابرجا مانده است. در محمدیه دو گونه قنات دیده می شود یکی قنات مزروعی که بلافاصله از مظهر وارد زمین های کشاورزی می شود (قنات حَنفَش) و دیگری قنات شهری- مزروعی که بعد از مظهر وارد بافت مسکونی شده و مسیر تقسیم و بخشایش آن شامل بعضی کاربری های خصوصی و عمومی می گردد. سپس قنات بعد از استفاده در بافت برای آبیاری وارد باغات و کشتخوان محمدیه می شود. هدف از پژوهش، تحلیل نقش و تأثیرات قنات بر مؤلّفه های ساختار کالبدی بافت محمدیه و همچنین بررسی تأثیر قنات در تغییرات ساختاریِ عناصر دسترسی به آب در مقیاس بناهای عمومی و خصوصی است. برای این منظور، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شده است و جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای، میدانی و مصاحبه شفاهی است. یافته های پژوهش حاکی از نمود تأثیرات قنات بر ساختار کالبدی محمدیه درمؤلّفه هایی از قبیل مکان یابی و انتخاب محل استقرار (در ارتباط با توپوگرافی و بستر طبیعی)،کلیت بافت (ارگانیک و کاملاً فشرده)، شکل گیری شریان های ارتباطی و شبکه معابر (تبعیت شبکه معابر از مسیر قنات و الگوی  شکل گیری تدریجیِ ارگانیک) و شکل گیری فضاهای عمومی و واحدهای مسکونی است. به منظور استفاده از آب در مقیاس بناهای معماری، قنات محمدیه شامل شبکه تقسیم سازمان یافته ای است که در پیوند با نیازهای سکونتگاه شکل گرفته است و دربرگیرنده عناصر و فضاهای عمومی و خصوصی از قبیل خانه های مسکونی، گرمابه، مرکز محله، مسجد، گذرها و غسّال خانه می گردد. در هر یک از این بناها تأثیر قنات بر تفاوت های ساختاریعناصر دسترسی به آب، در قالب طراحی جوی (زیرزمینی و روزمینی)، حوض (روباز و سرپوشیده) و «کِه» (پایاب) قابل بیان است.

زیستگاه های بشری همواره در معرض آسیب ناشی از بلایای طبیعی و سوانح انسان ساخت قرار داشته اند. از آنجا که کشور ایران از قرون گذشته در مسیر حوادث تاریخی و در معرض حمله ها و تهاجم های نظامی ملل مختلف و قبایل همسایه واقع شده است، یکی از راهکارهای ابداعی، استفاده از شیوه ها و عناصردفاع غیر عامل برای کاهش آسیب پذیری جوامع است. طراحی قلعه ها در نقاط مرتفع برای دیده بانی، ایجاد برج و بارو، استقرار دروازه ها در مسیر معابر و گذرها برای کنترل رفت و آمد و... نمونه ای از این شیوه های دفاع غیر عامل محسوب می شوند. مقوله معماری دفاعی که در دوره های تاریخی، با اندیشه و جهان بینی های مختلفی شکل گرفته، یکی از ارزش های مستتر در بافت های تاریخی است. امنیت و نظام تدافعی و شیوه مقابله با هجوم بیگانگان، تأثیر زیادی در شکل گیری سکونتگاه و تغییرات به وجود آمده در بافت کالبدی آن ها داشته است. خطر حمله دشمن و همچنین خطرات طبیعی (مانند بادهای سهمگین کویری) بافت مجتمع های زیستی را در حالت تدافعی قرار می داده است. روستای محمدیه از توابع استان اصفهان و شهرستان نایین یکی از باارزش ترین بافت های روستایی تاریخی را در خود جای داده است. این بافت مانند اکثر بافت های مناطق گرم و خشک مرکزی ایران، متأثر از اقلیم کویری منطقه به صورت کاملاً فشرده و متراکم می باشد. هدف پژوهش حاضر تلاش برای یافتن انواع عناصر دفاع غیر عامل در منظومه دفاعی گذشته محمدیه و چگونگی تأثیر مقوله دفاع و معماری دفاعی، بر شکل کالبدی آن می باشد. پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی بر اساس مطالعات میدانی و شواهد موجود، استفاده از منابع کتابخانه ای و همچنین مصاحبه با معمرین و آگاهان محلی انجام گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که در مجتمع زیستی محمدیه غیر از قلعه ها و دروازه ها که از عناصر محسوس نظام دفاعی هستند، بافت کالبدی به هم فشرده و پیوسته و همچنین شبکه ارگانیک معابر به صورت پیچ در پیچ و غیر مستقیم، علاوه بر کارکردهای اصلی، در مقوله دفاع غیر عامل نیز به عنوان تقویت کننده و مکمل مؤثر بوده و کارآیی داشته اند.

مجموعه بناهای آرامگاهی گروه ویژه ای را در معماری دوره اسلامی ایران تشکیل می دهند. بنیان اولیه شکل گیری این مجموعه ها تدفین یک فرد شاخص مذهبی یا سیاسی بوده و معمولاً به تدریج و درطول زمان های بعدی، بناهای جانبی دیگری مانند مسجد، مدرسه، خانقاه، و غیره به آنها افزوده می شده است. در دوره ایلخانی که یکی از دوره های درخشان و تأثیرگذار در تاریخ معماری اسلامی ایران است؛ روند ساخت مجموعه های آرامگاهی بیش از پیش دنبال شد. مجموعه باباعبدالله یکی از بناهای ایلخانی شهر نایین است که طی مداخلات و مرمت های سالیان اخیر، ابعاد تازه ای از این بنا آشکار و اطلاعات تازه ای از گونه و کارکرد آن و نیز مراحل توسعه تاریخی اش نمایان شد. در پژوهش حاضر که به روشی توصیفی تحلیلی و به اعتبار بررسی های میدانی و کتابخانه ای به انجام رسیده، خصوصیات سبکی و نیز مراتب توسعه و تحولات معماری مجموعه باباعبدالله موردبحث و بررسی قرار گرفته است. از نتایج پژوهش آن است که بنیان اولیه مجموعه، به صورت مقبره منفرد و گنبددار ایلخانی بوده که بعداً مسجد درکنار آن احداث شده است؛ لذا مجموعه باباعبدالله جزء بناهای آرامگاهی توسعه یافته ای است که روند تدریجی مداخله در آن، از دوره ایلخانی تا به امروز تداوم داشته است.

آسیاب ها، این دستاوردهای معماری و مهندسی ایران، در گذشته نقش حیاتی در زندگی مردم داشته اند ولی در سال های اخیر در اثر برخی عوامل مانند خشک یا کم آب شدن قنات ها و در نتیجه عدم مقرون به صرفه بودن، رونق خود را از دست داده اند. این بناها به عنوان میراثی از دانش گذشتگان و نمودی از بهره برداری مناسب از محیط، تلفیق و تجمیعی از علوم و فنون مختلف (در زمینه های معماری، سازه، مهندسی آب و مهندسی مکانیک و معدن) هستند. کارکرد آسیاب ها به عنوان یکی از بناهای وابسته به قنات، باعث شده که در نقطه ای استقرار یابند که امکان دسترسی و استفاده از آب قنات برای آن ها فراهم باشد. در آسیاب آب دیده نمی شود امّا تجلّی نیروی آن را در حرکت سنگ آسیاب می توان دید و پیرو عملکردی بودن بنا، آب نیز تنها جنبه عملکردی خود را آشکار می کند. براساس پیمایش میدانی مشخّص شد در محدوده شهرستان نایین 12 آسیاب باقی مانده و تعدادی نیز بکلّی تخریب شده است لذا صرف بررسی و مستندنگاری آن ها ارزشمند است. لکن در آسیاب های نایین نوعی گونه گونی کالبدی ویژه مشاهده می شود یعنی هر آسیاب اجزاء، حجم و تناسبات خاص خود را دارد؛ حال آنکه محدوده استقرار این بناها کوچک، اقلیم این محدوده یکسان و منبع آب همه آن ها قنات است؛ حتّی نحوه کارکرد آن ها تقریباً یکسان بوده است. سه جزء متفاوت ولی در عین حال مکمل در یک آسیاب، فضاهای معماری، کانال های ورود و خروج آب و تنوره، اجزای سیستم مکانیکی مانند چرخاب (توربین ، پره ها و تبری) هستند که در آسیاب های نایین تنوعی جالب توجّه دارند. مقاله می کوشد عوامل مؤثر بر این گوناگونی را شناسایی کند و یک گونه شناسی از این آسیاب ها ارائه دهد. نتایج بررسی نشان داد که آسیاب های نایین بر اساس معیارهای معماری و موقعیت قرارگیری به 3 گونه رو زمینی، دستکند زیرزمینی و دستکند بر دیواره رسی قابل تقسیم بندی هستند. روش پژوهش توصیفی تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و برداشت میدانی است. نقشه های برداشت شده از آسیاب ها، برای اوّلین بار در این مقاله ارائه شده است.

خانه ی سید رسول حسینی یکی از خانه های با ارزش ازمجموعه ی عمارت تاریخی خان است. عمارت خان در بافت میانی خوراسگان که یکی از قدیمی ترین بافت های تاریخی شرق شهر اصفهان می باشد، واقع شده است. این عمارت با داشتن قدمتی چندصد ساله و مساحتی حدود 2.2 هکتار، از جمله ی کم نظیرترین مجموعه خانه های تاریخی ایران است. هدف این پژوهش ابتدا بررسی خانه سید رسول حسینی و پس از آن نقد و ارزیابی طرح احیای پیشنهادی سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان برای این خانه و ارائه ی طرح احیای پیشنهادی برای آن است. تحقیق حاضر به خاطر تأملی که در ویژگی های تاریخی و فرهنگی می کند به روش تحقیق تفسیری تاریخی انجام می شود و دارای یک نمونه موردی خاص است و به خاطر نیازی که به توصیف های متعدد دارد و نقدی که در آن صورت می گیرد، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی هم استفاده شده است. در طرح ارائه شده توسط سازمان میراث فرهنگی برای خانه سید رسول حسینی کابری فروشگاه و کارگاه صنایع دستی در نظر گرفته شده بود اما انتخاب این کاربری جدید برای بنا نیاز به بررسی بیشتری دارد چراکه کاربری کارگاه صنایع دستی ممکن است چندان برای یک خانه ی تاریخی که با شواهد و مدارک موجود، به نظر می رسد که یک خانه باغ بوده است، سازگار نباشد، به آن لطمه وارد کند و در نهایت احیای موفقی صورت نپذیرد. در پژوهش حاضر به تحقیق در مورد کاربری سازگار با خانه ی سید رسول حسینی با تکیه بر اصالت و هویت تاریخی آن پرداخته می شود.