اکبر اصغری زمانی

رانت در معنای عام آن، آورده ای خارج از فعالیت مولد و رقابتی است که از طریق کمیابی های طبیعی یا ساختگی حاصل می شود. در مباحث شهری، تغییر تابع هدف مدیریت شهری باهدف کسب سود که به منافع عموم آسیب وارد آورد را می توان تحت عنوان رانت قلمداد کرد. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد کیفی نظریه داده بنیاد و باهدف مفهوم سازی پدیده رانت در مدیریت شهری به انجام رسیده است. مقوله های پدیده محوری با ویژگی هایی؛ اتلاف منابع؛ کالا شدگی فضای شهری، رواج روحیه و فرهنگ رانتیر، نارضایتی عموم و تقلیل سرمایه اجتماعی و در ادامه شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها به عنوان نتایج پژوهش شناسایی و دسته بندی شد که شرایط علی شامل؛ ساختار متمرکز اداری، اقتصاد نفتی، زمینه و بستر قانونی، ضعف سنت های عمل جمعی، سیاست تعدیل اقتصادی و کوچک سازی دولت، شرایط زمینه ای اعم از؛ حساسیت نهادهای نظارتی، شدت واکنش و خواست عمومی، اراده سازمانی، شرایط مداخله گر شامل؛ قوانین فرادستی، ساختار اداری، روابط برون سازمانی و روابط درون سازمانی و راهبردها شامل؛ تقویت نهادینگی مدیریت شهری، حمایت خواهی، شفافیت، بی تفاوتی و همراهی بوده است. اتخاذ هر یک از راهبردها بر اساس شرایط و زمینه هایی انجام می شود و پیامد آن می تواند بسته به آن ها در تشدید یا تضعیف رانت به عنوان پدیده محوری مؤثر باشد، یا حتی بر ادامه روند موجود صحه گذارد.

امروزه با گسترش شهرنشینی، چالش ها و مسائل متعددی ظهور پیدا کرده است؛ به طوری که دیگر برنامه ریزی متمرکز و از بالا به پایین در عرصه مدیریت شهری کارایی لازم را ندارد. در این راستا، از مهم ترین رویکردهای توسعه شهری جهت ایجاد شهری زیست پذیر و همه شمول، توجه به واحد پایه و اساسی برنامه ر یزی شهری، یعنی مفهوم محله و مدیریت محله ای، مورد توجه قرار گرفته است. محله دارای ابعاد سه گانه برنامه ریزی کالبدی، آرایش اجتماعی و شیوه حکمروایی است. در این بین، با توجه به بُعد سوم، بررسی و نیازهای زمینه ای و بسترساز جهت تبیین الگوی محله- محور از اهمیت اساسی برخوردار است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، تبیین الگوی مدیریت محله ای در حکمروایی شهری با اتخاذ رویکرد تبیینی- اکتشافی در کلانشهر تبریز می باشد. روش تحقیق این پژوهش مبتنی بر حداقل مربعات جزئی است. این روش به عنوان نسل دوم روش های مدل یابی معادلات ساختاری، یک روش ناپارامتریک است که برای اعتبارسنجی یک مدل با بررسی همزمان نقش متغیرهای و آشکار استفاده می شود. بدین منظور، از نرم افزارSmartPLS 4  و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. همچنین آزمون پایایی و ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی، روایی و میانگین واریانس استخراج شده در هر مؤلفه نیز مورد بررسی قرار گرفته که مقادیر آن نشان از آزمون پایایی و روایی مطلوب می باشد. نمونه آماری این پژوهش نیز بر اساس تعداد جمعیت کلانشهر تبریز در آخرین سرشماری سال 1395، 163096 نفر بوده که با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر محاسبه گردید. یافته های این پژوهش نشانگر این است که در بین عوامل از نظر شاخص اندازه اثر، «ساختار جامعه شبکه ای» با مقدار شاخص 254/5 در رتبه اول و «حکمروایی شهری»، «سیاست گذاری های جامعه شبکه ای»، «سرمایه اجتماعی» و «ظرفیت حکمروایی» به ترتیب با مقادیر 2/873، 2/630، 2/555 و 1/695 در رتبه های بعدی قرار دارند و از نظر شاخص ضریب مسیر، «حکمروایی شهری» با ضریب مسیر 0/288 در رتبه اول و «ساختار جامعه شبکه ای»، «سیاست گذاری های جامعه شبکه ای»، «سرمایه اجتماعی» و «ظرفیت حکمروایی» به ترتیب با مقادیر 0/268، 0/228، 0/204 و 0/181 در رتبه های بعدی قرار دارد. نتایج تحقیق بیانگر این امر است که در تبیین عوامل مؤثر در راستای تحقق الگوی مدیریت محله ای، توجه به ساختار جامعه شبکه ای و توجه به سه ویژگی آن یعنی تمرکززدایی، مجازی سازی و هوشمندسازی و آزادی انجام فعالیت ها نقش اساسی دارد.

توانمندسازی زنان فقیر شهری با تاکید بر نگرش مثبت شهروندی، به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی در زنان است که می تواند بسترهایی را به وجود آورد که فرصت هایی را برای شکوفایی استعدادها، توانایی ها و شایستگی زنان فقیر شهری باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی بوده و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای محله آخماقیه در شهر تبریز است که در منطقه 7 شهرداری واقع شده است. حجم نمونه بر اساس مدل اصلاح شده کوکران 342 نفر برآورد شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم افزار Warp-PLS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بیشترین تاثیر در مدل ساختاری یر متغیرهای توانمندسازی و نگرش مثبت شهروندی به ترتیب متغیرهای موثر بودن با ضریب تاثیر 362/0 و خود رضایتمندی با ضریب تاثیر410/0 بوده است. همچنین کمترین ثاثیر در مدل ساختاری برای این متغیرها به ترتیب برای متغیرهای نگرش مثبت شهروندی با ضریب تاثیر 172/0 و تحمل پذیری با ضریب تاثیر 215/0 بوده است. در این تحقیق مدل ضرایب تعیین متغیرهای وابسته نشان می دهد که 4/13درصد از واریانس متغیر توانمند سازی را متغیرهای وارد شونده بر آن توجیه می کند. همچنین نتایج آزمون استون- گیسر، که برای متغیر وابسته توانمندسازی برابر با 152/0و برای متغیر نگرش مثبت شهروندی برابر با 138/0 محاسبه شده است، نشان می دهد که مدل در نظر گرفته شده، ظرفیت و توان پیش بینی لازم را دارد.

بافت های تاریخی- فرهنگی به واسطه ویژگی های باارزش خود از سایر بافت های شهری متمایز هستند؛ اما اغلب به دلیل عدم انطباق با سرعت تغییر نیازهای ساکنین وارد فرایند فرسودگی می شوند. همین امر لزوم بازآفرینی را در بافت های تاریخی تأیید می کند. روش پژوهش حاضر براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت، توصیفی -تحلیلی محسوب می شود و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و نیز بررسی های میدانی در قالب توزیع پرسشنامه (384 نفر) انجام شده است. شیوه ی نمونه گیری، تصادفی ساده است. برای سنجش اعتبار، از نوع اعتبار محتوا و برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 904/0، برآورد شده است. برای سنجش وضعیت پایداری از 5 مؤلفه کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی ، پیوستگی و انسجام فضایی در قالب62 شاخص ترکیبی استفاده شده است. جهت تعیین وزن هریک از شاخصها از مدل تحلیل شبکه (ANP) ، جهت تجزیه و تحلیل شاخص ها از مدل های t-test  ، کداس(CODAS)  و از آزمون تحلیل مسیر(Path Analysis) استفاده شده است و از نرم افزارهای Decisions Super،SPSS ،Excel ،Lisrel  و از طیف لیکرت بهره گرفته شده است و نتایج تحقیق نشان داد که تمامی معیارها در این محدوده پایین تر از حد متوسط لیکرت و میزان ضرایب تاثیرعوامل موثر در بازآفرینی پایدار شهری در محدوده مورد مطالعه؛ عوامل پیوستگی و انسجام فضایی 60/0 ، عوامل زیست محیطی 55/0 عوامل اجتماعی 38/0 ، عوامل اقتصادی 27/0 و در نهایت کالبدی برابر با 16/0 است.

نظام شهری مجموعه ای از شهرهای بزرگ و کوچک است که در کنار هم بافت یک ناحیه را تشکیل می دهند و در طول زمان در حال تغییر و تکامل هستند. از آنجایی که نحوه پراکنش نقاط سکونتگاهی در پهنه سرزمین، گسیختگی و عدم انسجام ساختار فضایی از مشخصه های نظام شهری در سطح کشور است، بنابراین بررسی آن در کلیه مناطق کشور، از جمله استان کردستان به منظور شناخت پیوندها و تفاوت ها امری اجتناب ناپذیر است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل و ارزیابی فضایی-زمانی ساختار نظام شهری و شهرنشینی استان کردستان است. روش گردآوری داده ها به صورت اسنادی و کتابخانه ای بوده و برای تجزیه و تحلیل وضعیت نظام شهری استان از مدل های رتبه- اندازه، نیمرخ سلسله مراتب شهری، شاخص های تمرکز و نخست شهری، شاخص دو شهر، شاخص چهار شهر مهتا، ضریب تفاوت، ضریب کشش پذیری، منحنی لورنز و ضریب جینی استفاده شده است، همچنین با استفاده از نرم افزارGIS در هر دوره سرشماری، توزیع فضایی شهرستان ها در سطح استان مشخص شده است. نتایج بدست آمده نشان دهنده ی این است که شبکه ی شهری استان گرایش به عدم تعادل و گسیختگی دارد و با یک شبکه ی شهری نیمه متعادل روبه رو می باشد. در این صورت افزایش تمرکز در سطح استان، موجب گسیختگی در نظام شهری استان و عدم تعادل بیشتر در آینده خواهد شد.

ساختار فضایی شهرها نحوه ی استقرار مجموعه ای از عناصر کالبدی و عملکردی در ارتباط با محورهای مواصلاتی، فرم شهری و جمعیت می باشد. در سیر توسعه ی شهرها تغییرات گسترده ای در ساختار فضایی آنها رخ داده است که این تغییرات مواقعی به تعادل فضایی بین عملکردهای شهری و جمعیت و مواقعی به قطبی شدن و نابرابری فضایی منجر گردیده است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از تحقیق حاضر ارزیابی ساختار فضایی کلان شهر تبریز از منظر پراکنش هسته های عملکردی به منظور بازاندیشی در توزیع فضایی عملکردهای شهری در مناطق 10گانه متناسب با جمعیت می باشد. روش تحقیق در مطالعه ی حاضر توصیفی-تحلیلی با ماهیت علی-همبستگی می باشد که به منظور جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش های مرکز میانگین، بیضی انحراف معیار، تخمین تراکم کرنل، شاخص نزدیک ترین همسایه و رگرسیون وزنی جغرافیایی استفاده شده است. قابل ذکر است که در این تحقیق 9 عملکرد مذهبی، آموزشی، تجاری، درمانی، فرهنگی، صنعتی، فضای سبز، تفریحی-گردشگری و اداری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که پراکنش فضایی هسته های عملکردی به جزء عملکردهای صنعتی، تجاری و تفریحی-گردشگری دارای ساختار فضایی تک هسته ای در مرکز شهر می باشند. از طرفی همبستگی بین هسته های عملکردی و جمعیت کلان شهر تبریز بر اساس آزمون رگرسیون فضایی در حد متوسط یعنی 59 درصد بوده است. بدین ترتیب عدم تعادل در توزیع هسته های عملکردی در کلان شهر تبریز نمایان است و مطلوب ترین رابطه بین هسته های عملکردی با جمعیت نیز مربوط به مناطق 2، 8، 3 و 4 می باشد.

مقدمه امروزه یکی از چالش های مهم پیش رو، مسئله اسکان نایافتگی و سکونتگاه های غیررسمی است. بحث اسکان غیررسمی یک چالش بشری است که پیامدهای آن هنوز هم در جهان در حال توسعه نمایان است. اسکان غیررسمی در کنار اینکه پدیده ای جغرافیایی و شهری و معماری است، به طور جدی پدیده ای اجتماعی هم تلقی می شود. اسکان غیر رسمی به طور کلی به عنوان تولید فزاینده، غیرمجاز و خود سازمان یافته محله های جدید شهری تعریف می شود. این نوع سکونتگاه ها اغلب به مکانی برای جذب مهاجران از روستا به شهر، تأمین کننده مسکن ارزان قیمت برای بیش از یک میلیارد نفر و ایجادکننده زیرساخت های اولیه محله در شهرهای در حال توسعه تبدیل شده اند. مواد و روش هامقاله پیش رو از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت، توصیفی و تحلیلی است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز نیز با استفاده از روش های آینده نگاری و بهره گیری از ابزار پرسش نامه و مصاحبه با متخصصان و خبرگان تکمیل شد. جامعه آماری در این مقاله، کارشناسان، خبرگان و متخصصان مرتبط با موضوع پژوهش بوده و قلمروی مکانی پژوهش نیز شهر میانه اندام خوی است. انتخاب کارشناسان و خبرگان از حوزه های زیر صورت گرفته است: خبرگان دانشگاهی و جامعه علمی با حوزه تخصصی برنامه ریزی شهری و مسکن، مدیران و کارشناسان فعال در حوزه مدیریت شهری، مدیران و عوامل اجرایی درگیر در مسائل شهری (شهرداری و اداره راه و شهرسازی). در این پژوهش از تکنیک دلفی برای جمع آوری داده ها و از روش تحلیل ساختاری به منظور بررسی و شناسایی عوامل و متغیرهای تأثیرگذار استفاده شده است. عوامل کلیدی نیز با بهره گیری از نرم افزار میک مک شناسایی شدند و در نهایت روش سناریونگاری با بهره گیری از نرم افزار Scenario Wizard به منظور تدوین و تحلیل سناریوهای محتمل و مطلوب به کار گرفته شد. یافته هابرای شناسایی عوامل اولیه مؤثر بر روند آینده سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی، تکنیک دلفی به کار گرفته شد. به این منظور پرسش نامه هایی به صورت تشریحی طراحی و در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گرفت. سپس پرسش نامه های دریافتی مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجه آن، تعداد 72 عامل در 6 حوزه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی، کالبدی و فیزیکی، مدیریتی و سیاست های مدیران شهری، سیاست های کلان استانی و کشوری) مورد شناسایی قرار گرفتند. در راند بعدی تکنیک دلفی، متغیرهای مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی، وارد ماتریس اثرات متقابل شده تا شدت تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن ها بر همدیگر و بر وضعیت آینده گسترش سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی مشخص شود. میزان تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر از صفر تا 3 مورد سنجش قرار گرفت. عدد صفر نمایانگر فقدان تأثیر عوامل بر همدیگر است، عدد 1 نمایانگر تأثیرگذاری ضعیف متغیرها بر همدیگر، عدد 2 نمایانگر تأثیرگذاری میانه عوامل بر یکدیگر و عدد 3 نمایانگر تأثیرگذاری بالای عوامل بر یکدیگر است. پس از معین شدن میزان و شدت تأثیرگذاری متغیرها، ماتریس اثرات ساختاری جهت بیان متغیرهای کلیدی وارد نرم افزار میک مک شد. ابعاد این ماتریس 72×72 بوده و درجه پر شدگی آن نیز 60 درصد است که بیان می کند متغیرها در بیش از 60 درصد روی یکدیگر تأثیرگذار بوده اند. از مجموع 5184 رابطه ممکن و محتمل در این ماتریس، 2060 نسبت عدد صفر، 1936 نسبت عدد 1، 870 نسبت عدد 2 و 310 نسبت عدد 3 است. نتیجه گیریاین مقاله با هدف بررسی وضعیت آینده سکونتگاه های غیررسمی در شهر میانه اندام خوی با رویکرد آینده نگاری انجام شده است. گسترش روزافزون حاشیه نشینی و سکونتگاه های غیررسمی در اطراف شهر خوی و سرایت مشکلات این مناطق به درون شهر خوی و لزوم ارائه عوامل تأثیرگذار در رشد و گسترش این مناطق باعث انجام این پژوهش شده است. در این تحقیق برای شناسایی عوامل اولیه مؤثر بر روند آینده رشد و گسترش سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی از دلفی مدیران استفاده شد. در راند اول پرسش نامه هایی به صورت تشریحی و با سؤال های باز طراحی شد، در این پرسش نامه ها از کارشناسان خواسته شد تا عوامل مؤثر و دخیل در سیستم مورد مطالعه را شناسایی کنند. پس از بررسی پرسش نامه های دریافتی از کارشناسان تعداد 72 عامل در 6 حوزه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی، کالبدی و فیزیکی، مدیریتی و سیاست های مدیران شهری، سیاست های کلان استانی و کشوری) استخراج شدند. در ادامه پرسش نامه دلفی، عوامل تأثیرگذار وارد ماتریس اثرات متقاطع شده تا میزان تأثیرگذاری آن ها بر یکدیگر و بر وضعیت آینده گسترش سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی مشخص شود. اگر تعداد عوامل شناسایی شده N باشد، یک ماتریس تأثیرگذاری N× N تشکیل می شود. میزان این تأثیرگذاری از عدد صفر تا 3 مورد سنجش قرار می گیرد. از مجموع 72 عامل اولیه تأثیر گذار بر آینده سیستم، 26 عامل به عنوان عوامل کلیدی انتخاب شدند. در ادامه برای سناریو نگاری، تعداد 78 وضعیت پیش رو برای این عوامل کلیدی طراحی شد. این وضعیت های محتمل برای روند آینده پیش روی سیستم از نظر سیاست گذاری بسیار بااهمیت هستند. می توان اذعان کرد که لازمه تدوین سناریوها، تحلیل شرایط پیش روی سیستم است. روندهای احتمالی برای هر عامل از سایر متغیرها متفاوت است و تنها خاصیت اشتراکی بین آن ها وجود طیفی از روندهای مطلوب، بینابین و نامطلوب است. از مجموع 678 وضعیت حاکم بر روند آینده گسترش سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی، تعداد 275 وضعیت روندی مطلوب، تعداد 267 وضعیت روندی ایستا و تعداد 136 وضعیت روندی نامطلوب را برای آینده سیستم متبادر هستند. در مقاله حاضر سناریوهای منتخب به دو دسته کلی تقسیم بندی شدند:سناریوهای منتخب با توجه به درجه مطلوبیت آن ها در دو گروه دسته بندی می شوند: سناریوهای کاملاً مطلوب (سناریوهای اول تا نهم) و سناریوهای با وضعیت بینابین و نامطلوب (سناریوهای دهم تا بیست و ششم).

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست، که در آن همه کنشگران درگیر می شود این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود در واقع توسعه پایدار جزء لاینفک بازآفرینی جهت بهبود وضعیت در ابعاد مختلف با نگاهی پایدار است برای رسیدن به این امر نیازمند تفکر درباره شهرها با رویکرد جامعه محور، یکپارچه، استراتژیک و فراگیر هست .این پژوهش عوامل موثر بر ناپاپداری محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی تبریز را با رویکرد جامع و آینده پژوهی مورد مطالعه قرار داده است بر این مبنا روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است. از منظر هدف از دسته تحقیق های کاربردی محسوب می شود. در جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه پژوهش پرداخته شد. متغیرهای بدست آمده، از طریق مصاحبه با متخصصان مورد بررسی قرار گرفت در نهایت 39 متغییر به عنوان عوامل موثر بر ناپایداری محلات شمالی بافت های تاریخی – فرهنگی شهر تبریز شناسایی شد. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی استفاده شده است . سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 39 *39 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان که شناخت کافی در این زمینه داشتند؛ قرار گرفت. داده های به کار رفته در این پرسشنامه به صورت کمی و از طریق وزن دهی دلفی تهیه شده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها وارد نرم افزار Mic Mac شده است . یافته های تحقیق نشان داد که 15 عامل نقش کلیدی در پایداری محلات مورد مطالعه دارند.

نظریه ی لوفور در زمینه ی تولید فضا بسیار موردتوجه قرار گرفته است و اهمیت آن به ویژه در این است که آن را به طور سیستماتیک در مورد مقوله های شهر و فضا به صورت یک تئوری اجتماعی جامع و قابل فهم ادغام می کنند. نظریه ی لوفور در زمینه ی تولید فضا طی سال های اخیر رنسانس قابل توجهی داشته و برای سؤالات زیادی که در اوایل دهه ی 70 میلادی مطرح شد، پاسخ مناسبی داشته است. نقطه ی عزیمت لوفور سه فرآیند درهم تنیده به شکل دیالکتیکیِ تولید است. سه وجه تولید فضا را باید بسان وجوهی فهمید که اساساً ارزش همسانی دارند. فضا در آنِ واحد درک شده، تصور شده و زیست شده است. هسته ی نظریه ی تولید فضا سه لحظه ی تولید را شناسایی می کند: نخست، تولید مادی؛ دوم، تولید دانش؛ و سوم، تولید معنا. فضا در معنایی کنش گرانه و بسان شبکه ی درهم بافته ی روابطی فهمیده می شود که پیوسته تولید و بازتولید می شوند. نتایج مطالعه نشان می دهد که آنچه بازنمایی فضایی را در مطالعه ی حاضر مهم می نماید، انتزاعی و معقول بودن آن و متکی بودن برنامه ریزی ها بر آن است؛ چراکه سیاست مداران در تصمیم گیری های سیاسی خود و برنامه ریزان شهری به منظور ارائه ی برنامه ها و طرح های شهری بهتر ناگزیر از مطالعه بر روی بازنمایی فضاهای شهری هستند. از سویی تصاویر ذهنی، حاصل تعامل میان انسان و محیط بوده و شامل آگاهی های ذهنی فرد از محیط هستند. ازاین جهت مطالعه ی تصاویر ذهنی نقطه ی آغازین هرگونه تحلیل در زمینه ی روابط متقابل انسان و محیط دانسته می شود. چنین می توان بیان کرد که در شکل گیری تصویر ذهنی، ابتدا محیط شهر ادراک و سپس تصور می شود و وجه سوم این امر، تولید معنا و نماد است و از این نظر می توان گفت که تصویر ذهنی همواره تولید و بازتولید می شود.

پژوهش حاضر بر آن بوده تا با بهره گیری از ترکیب معیارهای کالبدی، اقتصادی- اجتماعی و ترافیکی بتواند پتانسیل ترافیکی در شهر ارومیه را موردسنجش و تحلیل قرار دهد. نوع تحقیق حاضر کاربردی بوده و روش انجام کار توصیفی- تحلیلی می باشد و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت پذیرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، 25 شاخص در قالب 3 معیار کالبدی، ترافیکی و اقتصادی- اجتماعی انتخاب گردیده و جهت محاسبه ضریب اهمیت شاخص ها از روش BWM استفاده شده که پرسش نامه آن بین 50 نفر از نخبگان در دو مرحله (1- انتخاب بهترین و بدترین شاخص 2- تکمیل پرسش نامه مقایسه زوجی ارجحیت بهترین شاخص بر سایر شاخص ها و ارجحیت دیگر شاخص ها بر بدترین شاخص) توزیع گردیده و نتایج در نرم افزار GAMS استخراج شده است. بیش ترین وزن به دست آمده، مربوط به شاخص فاصله از هسته های شهری و کم ترین وزن مربوط به شاخص متوسط قیمت زمین بوده است. برای اینکه بتوان پتانسیل ترافیکی را در مناطق پنج گانه شهر ارومیه به تصویر کشید، مدل SECA در نرم افزار Lingo با مقادیر مختلف β اجرا گردیده است. یافته های به دست آمده گویای آن بوده که 13 درصد محدوده شهر در پهنه پتانسیل ترافیکی خیلی کم، 32 درصد در پهنه ترافیکی کم، 21 درصد در پهنه ترافیکی متوسط، 19 درصد در پهنه ترافیکی زیاد و 15 درصد در پهنه پتانسیل ترافیکی خیلی زیاد واقع شده است. نتایج به دست آمده بیانگر آن بوده که پتانسیل ترافیکی در مناطق شهری ارومیه به ترتیب از بیش ترین تا کم ترین مربوط به مناطق چهار، پنج، یک، سه و دو بوده است

رفتار انسان در فضا به شدت تحت تأثیر عوامل کمی و کیفی قرار دارند. علاوه بر تأثیر پیکره بندی فضایی، در مطالعه حاضر فرض می شود که رفتار عابران پیاده در خیابان ها تحت تأثیر واکنش های ارزیابانه نیز قرار دارد. در مرحله اول از رویکرد نسر، البته به روشی متفاوت، استفاده شد. کاربران مکان را براساس نوع ادراک و همچنین وجود یا عدم وجود ویژگی های مکان های امن تر ارزیابی کرده اند. روش ما با استفاده از پرسشنامه آن لاین که با نرم افزار تحت وب ایجاد گردید، اجرا شد. نتیجه این پروژه تصویر ذهنی ارزیابانه جمعی بود که ترجیحات و ارزیابی های مکانی کاربران را در مورد امنیت هنگام استفاده از خیابان های مرکز شهز نشان می دهد. مرحله اول با روش تحلیل نحو فضا ترکیب شد تا ویژگی های نحوی الگوی خیابان مورد توجه قرار داده شوند. تحلیل نحو فضا با استفاده از نقشه محوری و درنظرگرفتن برخی از ارزش های نحوی مانند هم پیوندی، انتخاب، اتصال و وضوح انجام شد. سپس، مشاهده کامل رفتار فضایی آشکار برای به دست آوردن اطلاعات در مورد الگوهای استفاده از فضا با استفاده از روش دروازه انجام شد. یافته ها حاکی از آن است که استفاده عابران پیاده از خیابان صرفاً براساس مسائل مربوط به نحو فضا نیست بلکه بیش تر متضمن مؤلفه های معنایی و ارزیابانه منظر است. می توان نتیجه گرفت که استفاده از فضاهای باز شهری به پیکره بندی شبکه شهری و مؤلفه های معنایی و ارزیابانه منظر بستگی دارد.

امروزه نقش و کارکردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات محور بسیاری از تحولات شهری- روستایی شناخته شده است. لذا دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات زمانی حداکثر تاثیرگذاری را در زندگی بشر خواهد داشت که بتواند در تمام زمینه ها و در میان تمام اقشار جامعه رسوخ کند. هدف از این پژوهش بررسی کاربرد و جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شهرستان زنجان    می باشد. نوع تحقیق کاربردی، روش مورد استفاده توصیفی- تحلیلی و برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه، مشاهده) استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمارهای توصیفی و استنباطی (t تک نمونه ای، فریدمن، همبستگی و تحلیل مسیر) استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان داد که براساس آزمون t تک نمونه ای مبین بالا بودن مقادیر میانگین بدست آمده در مولفه های مورد نظر تحقیق از حد میانگین (3) می باشد. به طوری که، در سطح معناداری و تفاوت آنها از مطلوبیت عددی نیز به شکل مثبت ارزیابی و برآورد شده است. براساس آزمون فریدمن، بیشترین میانگین رتبه ای مربوط به مولفه های اقتصادی و کمترین آن مربوط به مولفه های فرهنگی می باشد. از سوی دیگر، نتایج آزمون اسپیرمن، نشان می دهد که بیشترین همبستگی را مولفه های اقتصادی با 715/0و  کمترین همبستگی را مولفه های فرهنگی با 176/0 دارا می باشد. در نهایت آزمون تحلیل مسیر نشان داد که بیشترین اثر کلی مربوط به متغیر شاخص های اقتصادی با 765/0 می باشد، یعنی با گسترش رابطه شهر و روستا توسعه اقتصادی و افزایش کارهای خدماتی و تا حدودی افزایش عدالت اجتماعی بین شهر و روستا در منطقه مورد مطالعه را به دنبال داشته است.

با توجه به چالش های پیش رو در نحوه و نوع مدیریت مناطق آزاد از جمله ساختار مدیریتی غیر دموکراتیک، درآمد ناپایدار، عدم شفافیت، پاسخگویی، پیچیدگی و تنوع الگوهای مدیریتی که از آن به عنوان روندها یاد می شود. جهت دستیابی به آینده ای روشن برای منطقه آزاد ارس، شناسایی و ترسیم پیشران های کلیدی ضروری است. پژوهش حاضر، با نگرش آینده پژوهی، درصدد شناسایی عوامل حیاتی موثر بر وضعیت حکمروایی خوب شهری در منطقه آزاد ارس و بررسی میزان اثرگذاری این عوامل بر یکدیگر می پردازد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از روش های کتابخانه ای، پیمایشی، ماهیت آن بر پایه روش های نو در آینده پژوهی با رویکرد تحلیلی و اکتشافی با بکارگیری مدل های کمی و کیفی و روش تحلیل و اثرات متقاطع ساختاری ماننده میک مک و روش دلفی بهره گرفته است. بر این اساس، طی جلسات متعدد بحث و اخذ نظر کارشناسان و گروه خبره و صاحب نظران منطقه آزاد ارس به تعداد 15 نفر به عنوان نمونه آماری جامعه هدف، 60 گویه یا متغیر در قالب 8 شاخص اصلی حکمروایی خوب شهری شناسایی گردید. سپس، متغیرهای فوق در قالب ماتریس60*60 اثرات متقاطع توسط گروه نخبه وزن دهی و در نرم افزار میک مک تعریف گردید. آنچه از وضعیت نقشه پراکندگی متغیرها قابل فهم می باشد، ناپایداری سیستم است. لذا با توجه به رتبه بندی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها و امتیازدهی آنها، تعداد 21 متغیر که دارای وزن بیشتر در هر دو حالت بودند که به عنوان پیشران اصلی حکمروایی خوب شهری در منطقه آزاد شناسایی شدند. از بین متغیر ها اعتماد شهروندان و مسئولان به همدیگر بیشترین امتیاز و حیاتی ترین عامل موثر بر حکمروایی خوب شهری در منطقه آزاد ارس و پایبندی مدیران به قانون، بینش راهبردی، عدالت اجتماعی در رده های بعدی قرار گرفته اند.

خط آسمان می تواند مؤلفه مؤثری در تبیین ویژگی های مکانی و کیفی منظر شهری باشد. نادیده گرفتن این مقوله مهم و همچنین عدم رعایت تناسب میان ارتفاع جداره نسبت به عرض خیابان، منجر به ایجاد سیما و منظر ناهنجار و در بعضی موارد به وجود آمدن محصوریت بیش از حد در خیابان های شهری می گردد. بدیهی است که خیابان ها فقط دارای بعد کالبدی نبوده بلکه نمایانگر حیات و پویایی در جوامع و شهرها می باشند. از این رو خط آسمان میتواند یک مؤلفه مؤثر در ارتقای کیفیت منظر شهری باشد.در این تحقیق از روش کتابخانه ای و پیمایش میدانی بهره گرفته شده است. همچنین از نرم افزار سیتی انجین و آرک سین در جهت مدلسازی سه بعدی، شبیه سازی ارتفاعی و تحلیل های مورد نیاز (خط آسمان، گراف خط آسمان و...)، استفاده گردیده است. محدوده های منتخب در شهر، از بافت جدید با قدمت کمتر از ۲۰ سال، بافت میانی با قدمت حدود ۵۰ سال و بافت قدیمی با قدمت بیش از ۵۰ سال (از هسته اولیه شهر)، انتخاب شده اند. نتایج بدست آمده از تحلیل گراف خط آسمان نشان می دهد الگوی خط آسمان خیابان شریعتی جنوبی (بافت قدیمی) با میانگین عددی 74.06% دید افق وضعیت بهتری نسبت به خیابان های امام خمینی با میانگین 63.5% و تختی با میانگین عددی 55.66% دارد. نتایج حاصل از تحلیل های سه بعدی نشان از وجود رابطه مستقیم بین ارتفاع ساختمان ها، گشودگی فضا و تعادل خط آسمان دارد. هرچه ارتفاع ساختمان ها متناسب تر، فضا گشوده تر و معبر عریض تر باشد، شعاع گراف خط آسمان پهن تری را شاهد هستیم.

در طول تاریخ شهرها مهم ترین آثاری هستند که به دست بشر ساخته شده و در طول حیاتشان تغییرات زیادی را به خود دیده اند؛ به طوری که امروزه بیشتر جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند. این روند رو به رشد جمعیت شهری مسائل و مشکلاتی را در شهرها به وجود آورده است. در میان رویکردهای مختلفی که برای رهایی شهرها از مشکلات ارائه شده، زیست پذیری به عنوان مهم ترین رویکرد می باشد که ضرورت پرداختن به آن افزایش یافته است. عواملی نیز مانند آلودگی زیست محیطی، تغییرات اقلیمی و کمبود منابع اکولوژیکی به نوعی بر زیست پذیری شهری تأثیر می گذارد که توجه به اثرات متقابل آن ها به یکدیگر ضروری می باشد. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی تأثیر پارامترهای زیست محیطی، اقلیم و اکولوژی بر زیست پذیری شهری مناطق ده گانه کلان شهر تبریز می باشد. روش پژوهش با توجه به موضوع تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و از نظر نوع هدف کاربردی می باشد. داده های مورد استفاده نیز از طرح جامع شهر تبریز، بلوک های آماری شهرستان تبریز، اطلاعات ایستگاه های پایش کیفیت هوای کلان شهر تبریز، پروداکت های TerraClimate و داده های سایت OSM جمع آوری شده و سپس داده ها و اطلاعات بعد از عضویت دهی و نرمال سازی با استفاده از تحلیل های رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) و رگرسیون وزنی جغرافیایی اصلاح شده (MGWR) جهت بررسی و کشف رابطه مکانی بین متغیر وابسته (زیست پذیری) و متغیرهای مستقل (زیست محیطی، اکولوژی و اقلیم) در نرم افزار MGWR و نرم افزار ArcGIS 10.8.2 تحلیل گردیده است. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان داد که تأثیر این پارامترها بر مناطقی که از وضعیت زیست پذیری مناسبی برخوردار نیستند و بیشتر از سایر مناطق است و همچنین پارامتر اقلیم با مقدار R2 - 0/5 بیشترین تأثیر را در بین پارامترها بر زیست پذیری شهری کلان شهر تبریز دارد.