شیوه های ساخت و کارکرد نوواژه های ترکیبی در شعر شفیعی کدکنی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ایرانی سال ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۳
493 - 547
شاعران صاحب سبک در هر دوره با نوآوری، به سخن خود نوعی تشخّص بخشیده اند. یک مورد از این نوآوری ها ساخت ترکیبات تازه است. شفیعی کدکنی از جمله شاعرانی است که بهره گیری از واژه های ترکیبی در شعر او بسامدی چشمگیر دارد. پاره ای از این واژه ها، برساخته شاعر هستند و پاره ای دیگر کمابیش در شعرکهن یا شعر معاصر فارسی سابقه کاربرد دارند. در این مقاله، توجّه و تأکید بر نوواژه های مشتق و مرکّبی است که شاعر متناسب با زبان شعر خود، ساخته و به کارگرفته است. با توجّه به اهمیّت واژه سازی در شعر، ضروری می نماید که این ویژگی در شعر شاعران شاخص زبان فارسی کاویده شود. شفیعی کدکنی یکی از شاعران برگزیده شعر معاصر است که سروده هایش مجال چنین کاوشی را می دهد. دستمایه پژوهش پیش رو، شیوه های ترکیب سازی در دو مقوله اسم و صفت و تأثیر آن در بهسازی سروده های این شاعر است. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده مورد بررسی، هفده دفتر شعر شفیعی کدکنی است که سرانجام در سه مجموعه، تجمیع شده اند. ساخت اسم و صفت مرکّب و مشتق در شعر شفیعی کدکنی به یکی از این چند روش انجام گرفته است: اسم یا صفت مشتق حاصل از افزودن وند اشتقاقی به تکواژ پایه؛ دو اسم در کنار هم (اضافه مقلوب)؛ یک اسم و یک صفت (ترکیب وصفی مقلوب)؛ دو اسم در کنار هم با رابطه تشبیه (اضافه تشبیهی) و ... . بسامد و گوناگونی اسامی و صفات مرکّب و مشتق به کار رفته در شعر شفیعی کدکنی، شامل 85 مورد اسم، و 93 مورد صفت است.