پرویز کردوانی

زعفران به عنوان گرانبهاترین محصول کشاورزی و دارویی جهان از جمله گیاهانی است که با توجه به مقاومت خود در برابر خشکی، نیاز به آب کم، قابلیت نگهداری بالا، عدم فساد پذیری و اثرات اشتغال زایی و درآمدزایی بالا و ارز آوری در کشور و بخصوص در استان خراسان بزرگ بویژه مناطقی که محدودیت مبادرتهای صنعتی و پروژه های عمرانی دارند، توجه به امر تولید و توسعه کاشت زعفران به عنوان یک محصول استراتژیک امری ضروری و حیاتی در توسعه روستایی و کاهش مهاجرت روستا به شهر در سطح منطقه مورد مطالعه « دهستان بالا ولایت » می باشد. در این مقاله اثرات اقتصادی زعفران بر توسعه روستایی، رفاه و امنیت، اشتغال زایی، افزایش در آمد، تثبیت جمعیت و کاهش مهاجرتهای بی رویه به سمت شهر در بخش مرکزی (دهستان بالا ولایت) به وضوح محسوس است و دهستان بالا ولایت موقعیت مناسبی از لحاظ شرایط اقلیمی، آب و خاک مناسب برای کاشت زعفران در مقیاس وسیع را دارا می باشد.

نخستین اقدام در جریان برنامه ریزی بهتر، شناخت است. شناخت مستلزم تلاش ها، هزینه ها و البته کارهای علمی زیادی است که از دقت لازم و کافی برخوردار باشند. طرح های توسعه روستایی به عنوان مدل هایی پیشنهاد شده برای توسعه کالبدی، فرهنگی، اقتصادی و ... روستاها به شمار می روند که البته شکل گیری این طرح ها معمولا در ارائه خدمات رسانی به روستاها مطرح شدند که معمولا از برنامه مشخصی حداقل در دهه اول انقلاب برخوردار نبودند. واقعیت این است که ترمیم و بهبود روش های تهیه و اجرای طرح های توسعه روستایی برای بهتر شدن تصمیم سازی ها و برنامه ریزی ها ضروری به نظر می رسد و این در حالی است که عدم موفقیت در زمینه توسعه روستایی مشهود می باشد و انتخاب راهبرد مناسب برنامه ریزی از ضروریات غیرقابل انکار است. در این میان طرح های هادی بارزترین نوع طرح توسعه روستایی است که نیاز به کنکاش و ارزیابی دارد تا میزان موفقیت و اثرات آن در روستاها مشخص گردد. در این تحقیق سعی براین است که با استفاده از تکنیک توسعه یافتگی موریس و همبستگی کندال (Kendall,s ta, tb) روستاهای شهرستان بناب درجه بندی شده و تأثیر طرح های هادی در این درجه بندی مشخص شود. در این روند 28 روستا با 20 شاخص جزیی در قالب 5  شاخص کلی در مدل موریس قرار گرفتند که نتایج نشان داد 16 روستا شاخص نهایی(D.1) بالای 30 درصد را دارا می باشد که تقریباً 57.14 درصد روستاها را شامل     می شود و تعداد 4 روستا یعنی 14.28 درصد روستاها شاخص نهایی(D.1) بین 20 تا 30 را داشتند و بقیه روستاها یعنی 8 روستا با 28.57 درصد روستا هم وضعیت توسعه ای خوبی ندارند و شاخص نهایی 10 به پایین را دارند و می توان در یک تقسیم بندی گروه اول را جزء روستاهای برخوردار از امکانات و دسته دوم را جزء روستاهای نیمه برخوردار و گروه سوم را جزء روستاهای محروم و توسعه نیافته در نظر گرفت. البته با استفاده از روش همبستگی کندال ارتباط معنی داری بین وضعیت اجرای طرح های هادی روستایی و برخورداری از امکانات روستاهای بناب وجود دارد و عدد 0.74 همبستگی نشان دهند این ارتباط معنی دار و همبستگی مستقیم این دو متغیر می باشد.

به منظور تحلیل سیلاب های لارستان، روزهای بارش 0.1 میلیمتر و بیشتر در دوره آماری 2005 – 1960 از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. ابتدا فراوانی روزهای بارانی بر اساس تداوم آنها گروه بندی، سپس شدیدترین بارش های منطقه در طول دوره آماری شناسایی آنگاه بارش محتمل و دوره بازگشت بارش های سیل آسای لارستان تعیین گردید. یافته های تحقیق نشان داد که: 1- مهمترین عامل وقوع سیلابهای لار، شدت ومدت بارش و سپس توپوگرافی منطقه می باشد. 2- اصلی ترین مسیل لار که به بافت قدیم شهر آسیب می رساند مسیل وربند، و به بافت جدید شهر، مسیل تنگ اسد می باشد.

این تحقیق در حوضه آبخیز رودخانه وربند لارستان واقع در استان فارس در سطحی معادل 5/925 کیلومتر مربع و با استفاده از تصاویر ماهواره ای IRS و سنجندهP6 (سال 2006 ) انجام گردیده است بطوریکه با استفاده از نرم افزار ERDAS8.7 تصحیحات مکانی تصاویر مربوطه با استفاده از 15 نقطه و با معادله آفاین با RMSE=0.42 و تصحیحات رادیومتری از طریق الگوریتم مستطیل های معادل انجام گردید و با استفاده از فاکتور شاخص مطلوب ، بهترین ترکیب باندی انتخاب و برای تهیه نقشه کاربری از طبقه بندی نظارت شده با الگوریتم حداکثر احتمال تشابه انجام گردید ، و با استفاده از آزمون صحت کلی وآماره کاپا صحت لایه کاربری به ترتیب 90/0 و88/0 برآورد گردید سپس با استفاده از الگوریتم TPSs وگرادیان ارتفاع- بارش نقشه همباران  در محیط ARCGIS9.2 تهیه شد و با استفاده از نقشه گروههای هیدرولوژیک وکاربری، نقشه شماره منحنی تهیه گردید. بالا بودن شیب حوضه، نامناسب بودن تشکیلات سازندها، تبخیر و تعرق بالا،بافت ریز خاک، شدت بالای رگبارش، تغییر کاربری،تراکم پائین تاج پوشش وفقیر بودن مراتع ازجمله عوامل موثر در سیل خیزی حوضه میباشد. بررسی تک تک پارامترهای مورفومتری حوضه نشان می دهد که عوامل شیب، مساحت، شکل حوضه، زمان تمرکز، درصد تراکم آبراهه از مهمترین عوامل تاثیر گذار در حوضه می باشد. وجود بارش های با شدت 15 دقیقه ای برای رگبارش های 6 ساعته عامل اصلی در تخریب ساختمان خاک وتسریع در جریان تجمعی رواناب سطحی درحوضه وربند می باشد .نقشه پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی حوضه در 4 کلاس خیلی کم، کم، متوسط و زیاد ارائه گردید نتایج این تحقیق نشان داد کل رواناب تولیدی در این حوضه 6/42283796 مترمکعب می باشد، که زیر حوضه های M ،K وA به ترتیب با 7/11 ، 3/11 و 01/10 درصد دارای سیل خیزی بالا و زیر حوضه های  CوG به ترتیب با3/4 و3/5 درصد دارای کمترین  هستند.  

شهرستان بستک در شمال غربی هرمزگان واقع شده است. به لحاظ شرایط محیطی گرم و خشک حاکم بر آن از جمله نقاط فقیر کشور از نظر منابع آب محسوب می شود. این در حالی است که سالانه 24/7 میلیارد متر مکعب آب در استان هرمزگان به صورت هرز آب و سیلاب به دریا ریخته و از دسترس خارج می شود.(سازمان آب هرمزگان 1372) از سوی دیگر با توجه به پراکندگی سازندهای زمین ساختی شور و کیفیت نا مناسب آبهای زیر زمینی اهمیت آب در این منطقه دو چندان می گردد. مردم این منطقه در بیشتر ایام سال از کمبود شدید آب آشامیدنی و هم چنین کشاورزی رنج می برند. این منطقه از لحاظ زمین شناسی تحت تاثیر دو عامل زمین ساختی، یکی چین خوردگی کلی زاگرس و دیگری پدیده دیاپیریسم قرار دارد. برای آبیاری بیشتر اراضی کشاورزی منطقه از منابع آب زیر زمینی شور، قلیایی و سنگین و یا جریانات سطحی که از سازند های شور عبور می کنند، استفاده می شود. و از طرف دیگر بالا بودن سطح آب زیر زمینی و شدت تبخیر همواره از حاصلخیزی خاک منطقه کاسته می شود. گذشته از شور و قلیایی بودن خاک، فاکتور فرسایش نیز در کاهش حاصلخیزی آن بسیار موثر بوده است. این تحقیق بیشتر به دنبال پیدا کردن شواهد ژئومرفیک تاثیر گذار روی منابع آب و خاک منطقه بوده، به نحوی که بتوان نسبت به ردیابی و ارائه راهکار در این نواحی اقدام کرد. و در نهایت گنبد های نمکی به عنوان یکی از عوامل اصلی شوری آب و خاک منطقه معرفی شده است از فعالیتهای میدانی و روشهای کتابخانه ای و اسنادی برای رسیدن به این هدف استفاده شده است و جهت جلوگیری از تخریب منابع آب و خاک می بایست طرحهای کنترل شوری به اجرا در آیند که این طرحها به علل زیادی دارای مشکلات فراوان است. لذا سعی شده پیشنهادهایی منطقی در دو حیطه ساخت سازه های مکانیکی و بیولوژیکی مبتنی بر شرایط منطقه برای حفاظت آب و خاک ارائه گردد. 

به منظور تحلیل و پیش بینی آماری و سینوپتیکی دوره های خشک و تر تهران طی دوره سرد ، روزهای با بارش 0/1 میلی متر و بیشتر ایستگاه مهرآباد به عنوان روزهای مرطوب طی دوره آماری 2004-1985 به صورت روزانه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت . جهت تعیین دوره های خشک و تر از مدل زنجیره مارکوف مرتبه دوم استفاده گردید. ابتدا فراوانی روزهای بارانی و خشک بر اساس تداوم آ ن ها گروه بندی و فراوانی هر کدام از توالی ها به صورت مجزا مطالعه گردید . سپس احتمال وقوع هر یک از توالی ها به صورت ماهانه و شش ماهه سرد محاسبه گردید. حداکثر فراوانی روزهای بارانی 51 روز و حداقل آن 25 روز در سال است. ماه مارس با 188 روز و ماه اکتبر با 81 روز بارش به ترتیب بیشترین و کم ترین فراوانی را دارا بوده اند. سال 1995 به عنوان خشک ترین و سال 1996 مرطوب ترین سال در طول دوره آماری منطقه بود ه اند. پس از تعیین توال یها بررسی الگوهای فشار موثر در ایجاد بارش در روزهای 27 الی 30 نوامبر و 1 تا 7 دسامبر 2003 به عنوان طولان یترین دوره بارش منطقه و همچنین بارش روزهای 10 الی 13 دسامبر 1995 به عنوان یک دوره 4 روزه مرطوب در خشک ترین سال دوره مطالعاتی مورد تجزیه و تحلیل سینوپتیکی قرار گرفته است . بدین منظور از نقشه های فشار سطح دریا و 500 هکتوپاسکال همچنین نقشه های جهت و سرعت باد و نم ویژه در تراز 700 هکتوپاسکال استفاده شده است. مقایسه فراوانی توالی های پیش بینی شده با فراوانی توالی های مشاهده شده دقت مدل زنجیره مارکوف را در پیش بینی توالی های خشک و تر منطقه تهران که ناهماهنگی شدید بارش دارند نشان داد. در بررسی سینوپتیکی از نقشه های هوا در سطوح 500 هکتوپاسکال و سطح دریا و همچنین جهت و شدت باد و نم ویژه در تراز 700 هکتوپاسکال مشخص گردید که مهمترین منبع رطوبتی ایران دریای سرخ و خلیج عدن بوده است که توام شدن این منابع رطوبتی با خلیج فارس و پشته عربستان موجب انتقال بیشتر رطوبت به داخل ایران و تهران شده است.

بخش بیضاء از توابع شهرستان سپیدان در استان فارس با دارا بودن 83 پارچه آبادی و تنوع سرزمینی، علیرغم توان بالای اقتصادی و محیطی در نگهداشت جمعیت خود ناموفق بوده و امروزه شاهد مهاجرت وسیع ساکنین آن به سمت شهر شیراز هستیم به نحوی که برخی از آبادی های بخش دارای نرخ رشد منفی و برخی از آنها در حال تخلیة کامل هستند. فعالیت هایی که طی دو دهة گذشته به منظور خدمات رسانی به روستاها از طرف سازمان های مختلف و به ویژه جهاد کشاورزی (جهاد سازندگی سابق) صورت گرفته، نتوانسته است موجبات توسعه را در این بخش از کشورمان فراهم کند. نگرش سطحی مسئولین و تصمیم گیران به ابعاد مختلف زندگی مردم روستایی، پیچیدن نسخة واحد برای درمان مشکلات روستاها، در نظر نگرفتن مردم روستاها به عنوان بخشی مهم از فرایند برنامه ریزی توسعه، غارت منابع آب، تخریب خاک و پوشش گیاهی، عدم توجه به توان های محیطی و عدم استفاده از شیوه های نوین بهره برداری، برخی از دلایل این توسعه نیافتگی است. در این مقاله ضمن استفاده از روش های علمی متداول در جهت دسته بندی آبادی های بخش بیضاء، به منظور شناخت و اولویت بندی مسائل و مشکلات از روش سریع (روش چمبرز) که اساس آن بر گفتگو با روستاییان و پرسشگری از آنان و همچنین اولویت بندی مسائل از طرف خود آنان است، استفاده شده است. . واژگان کلیدی : توسعة روستایی، مشارکت، بخش بیضاء، رتبه بندی

این مقاله با هدف شناخت و بررسی صنعت گلاب گیری و فعالیت های جنبی آن ( ÷رورش گل محمدی تولید اسانس و عرقیات گیاهی ) در بخش قمصر کاشان به عنوان مهمترین و مناسب ترین منطقه در سطح کشور در زمینه صنعت گلاب گیری به رشته تحریر در آمده واحتمالا نتایج زیر حاصل گشته است باتوجه به خصوصیات ویژه بخش قمصر در قالب توان های محیطی و استعدادهای طبیعی و زیر ساختی که در زمینه صنعت گلاب گیری دارا می باشد و از سوئی وجود سابقه کهن و ÷ربار ومنحصر به فرد در این صنعت صنعتی که بر خلاف اغلب صنایع دستی یک نوع صنعت تکمیلی از فراودره های خام کشاورزی است و همچنین بازار رو به گسترش آن در مصارف غذایی طبی و داروئی و تزئینی و از همه مهمتر انحصاری بودن آن در تولید می توان ابراز داشت که بخش قمصر و به ویژه از ÷تانسیل بالایی در این زمینه برخوردار است نکته دیگر اینکه بخش قمصر و به ویژه شهر قمصر مرکز بخش بعلت واقع شدن در یک بن بست فضائی مکانی ÷ایدار از مدار توسعه و جذب اثرات ان خارج است وامکان هرگونه فعالیت های جدید اقتصادی از قبل سرمایه گذاری صنعتی در آن نیست نمونه بارز این امر شهرک خاموش صنعتی شهر قمصر می باشد و این مشکل ساختاری دیر زمانی ÷ا برجا خواهد بود لذا اولین قدم برای شروع فعالیت های اقتصادی و تحول در روند توسعه منطقه آن هم بدون نیاز به هیچ گونه سرمایه گذاری و متکی بر استعداد ها و ÷تانسیل های محلی که خود نمونه بارز یک توسعه ذاتی و ÷ایدار است تنها توسعه صنعت گل و گیاه وگلاب گیری خواهد بود

کشور ما به دلیل ویژگیهای خاص طبیعی از نظر تنوع گونه بسیار غنی بوده به طوری که در برخی از رویشگاههای آن توده های منحصر به فردی مثل توده های جنگلی فندق استقرار یافته است فندق درخت بومی ارو÷ا آسیای صغیر قفقاز و ایران است که در برخی از مناطق نیمکره شمالی از جمله برخی از مناطق ایران و به ویژه شمال ایران توسعه دارد و در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله کشور ترکیه در سطح وسیعی کشت و تولید می شود در ایران منطقه اشکورات رودسر هم از نظر سطح زیر کشت و هم از نظر میزان تولید قطب فندوق کشور میباشد که کشت و کار آن با مسائل و مشکلات متعددی از قبیل کمبود شدید آب آفت ها و بیماریها عدم استفاده از ارقام ÷ر محصول و .... مواجه است همچنین کشت و تولید این محصول در منطقه اشکورات دارای اثرات اقتصادی اجتماعی مهم و قابل توجهی می باشد که ایجاد اشتغال از طریق جذب نیروی کارگر ایجاد و تولید در آمد برای خانوارهای روستایی و ... از مهمترین این اثرات است

حدود90% کشور عزیزمان (ایران) را مناطق خشک تشکیل میدهند و عرصه های وسیعی از آنها را ‘ نواحی مختلف کویری و بیابانی شامل می شوند. درباره مسایل این وسیع ترین بخش مملکت‘طرحهای تحقیقاتی متعددی اجرا میشود‘سخنرانیها و مقالات بسیاری ارائه می گردند و کتابهای زیادی چاپ و منتشر میشوند ... اما متأسفانه در اغلب منابع مشاهده میشود که با ویژگیهای مناطق خشک و انواع آنها آشنا نیستند‘ کویر را با بیابان عوضی میگیرند و یا کویر را همان بیابان می پندارند ‘ و خلاصه با بسیاری مفاهیم و خصوصیات درباره انواع مختلف مناطق خشک و به ویژه نواحی کویری و بیابانی ‘ آشنا نیستند . بدیهی است که این عدم شناخت کامل از ویژگیهای مساحت وسیعی از کشور‘مسائلی را در زمینه های مختلف به وجود می آورد . بر این اساس نگارنده سعی کرده است با استفاده از 4-3 دهه کار و تجربه و نیز مسافرتهای متعدد به مناطق مختلف خشک و کویری و بیابانی ایران و جهان ‘ طی این مقاله ابتدا به تعریف و طبقه بندی انواع مختلف مناطق خشک بپردازد‘ آنگاه کویر و بیابان را که در دل مناطق خشک قرار دارند ‘ از جنبه های مختلف (تعاریف‘مفاهیم‘ویژگیها و چگونگی پیدایش و...)مورد مطالعه و شناخت قراردهد و فرق بیابان با کویررا مشخص کند. خلاصه ‘هدف اصلی این مقاله تذکر اشتباهها و بیان تعاریف صحیح برای بیابان و کویر و آشناکردن علاقه مندان با ویژگیهای مناطق خشک و کویری و بیابانی ونیز اشاره ای به راههای بهره برداری از امکانات و استعدادهای طبیعی و همچنین مناظر زیبای آنها برای جلب توریست و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است.

در سالهای اخیر‘ چینی ها ادعا کرده اند که قنات (کاریز) اختراع آنان و چین‘ خاستگاه قنات است و این فن دستیابی به آب زیرزمینی‘ از این کشور به دیگر ممالک جهان انتشار یافته‘ اما نگارنده‘ به ویژه با استفاده از منابع خارجی و بالاخص از کتاب آقای گوبلو‘ طی این مقاله ثابت می کند که قنات اختراع ایرانیان است و دهها قرن هم قدمت دارد‘ در حالی که چینی ها فن حفر قنات را تازه حدود 200 سال پیش از ایرانیان آموخته اند.