سعیده مرادی فر

اوباما با راه اندازی حساب کاربری «@POTUS» در ایکس برای رئیس جمهوری آمریکا می خواست به اهداف سیاست داخلی و خارجی ایالات متحده در نظام بین الملل معنا ببخشد. پس از اوباما، ترامپ و بایدن نیز تلاش بسیاری صرف مشروعیت بخشی به ایده ها و روایت های خود در نظام بین الملل از طریق حساب ایکس «@POTUS» بر مبنای نوع نگاه خود کردند. اما آنها چگونه با ساخت روایت ها و تصویرسازی از دستاوردهای خود در ایکس، اهداف و آرزوهای خود را در نظام بین الملل بیان کرده اند؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، در این مقاله با به کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی، دو مفهوم روایت راهبردی ملی و روایت راهبردی نظام بین الملل در سه حساب ایکس «@POTUS»،  از می 2015 تا ژوئن 2023، بررسی شده است. یافته ها نشان می دهد این حساب درصدد برساخت نقشی سازنده برای آمریکا به عنوان دولت بدون نقص «در داخل» و مسئولیت پذیر «در خارج» بوده است. روایت راهبردی ملی کاخ سفید شامل 8 مقوله (نظام سلامت، رشد فزاینده اقتصاد، حفظ نظم اجتماعی، حامی علم، حامی ورزش، کاهش جرائم، اهمیت محیط زیست و مبارزات حزبی) و روایت راهبردی نظام بین الملل شامل 3 مقوله (حفظ جایگاه در نظام بین الملل، حفظ ارزش های لیبرال دموکراسی و مقابله با تهدیدات ترسیم شده) است. این مقولات برای سه رئیس جمهوری آمریکا اهمیت یکسانی نداشته اند.

ارتباط ترکیه و اتحادیه اروپا از سال 1999 تا 2020 را می توان به سه دوره آغاز اروپایی شدن (2005-1999) کند شدن فرآیند اروپایی شدن(2011-2005) و اروپازدایی(2020-2011) تقسیم بندی کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تاثیرات این سه دوره برسیاست خارجی ترکیه است. به طور مشخص سوال اصلی پژوهش این است که فرآیندهای اروپایی گرایی و اروپا زدایی چه تاثیری بر سیاست خارجی ترکیه داشته است؟ مقاله حاضر استدلال می کند که مهم ترین تاثیر فرآیند اروپایی شدن بر سیاست خارجی ترکیه، افزایش تمایل آنکارا به استفاده از قدرت نرم، روی آوردن به همکاری های اقتصادی، تصمیم گیری گروهی در دستگاه سیاست خارجی و اتخاذ رویکرد برد- برد نسبت به روابط منطقه ای بود. از سوی دیگر، مهم ترین تاثیر اروپازدایی نیز تمایل به استفاده از قدرت سخت( نظامی گری)، افزایش همکاری های امنیتی به جای همکاری های اقتصادی، تشدید فردی شدن روند تصمیم گیری( اردوغانیسم) و دیدگاه برد- باخت در روابط با کشورهای مختلف منطقه ای و جهانی می باشد.

با شیوع کووید-19 روابط دیپلماتیک دولت ها به چالش کشیده شد، اما با استفاده از این وضعیت دولت امریکا درصدد بهره برداری از دیپلماسی دیجیتال علیه چین برای ساخت روایت های راهبردی، و بیان هویت و تصاویر خود و دیگری در نظام بین الملل برآمده است. در این پژوهش تلاش شد تا به پرسش های زیر پاسخ داده شود:1. چگونه وزارت خارجه امریکا در پی اوج گیری بحران جهانی پاندمی کووید-19 با ساخت روایت های راهبردی، اهداف و سیاست های خود را در نظام بین الملل علیه چین بیان می کند؟ 2. دلایل مهم این نهاد دولتی امریکا برای تولید و رواج این روایت ها چیست؟ در فرضیه پژوهشی استدلال می شود که افزایش محبوبیت رسانه های اجتماعی در جهان در دوران پاندمی کووید-19 به افزایش اهمیت دیپلماسی دیجیتالی به عنوان ابزار سیاست خارجی امریکا برای تولید روایت های راهبردی در تقابل با چین منجر شده است. با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، معانی پنهان محتوای سه رسانه اجتماعی توئیتر، اینستاگرام و یوتیوب وزارت خارجه امریکا نشان داده می شود. برجسته سازی دو روایت راهبردی را می توان نام برد: رفتار درست امریکا در سیاست خارجی و داخلی، و رفتار نادرست چین در سیاست خارجی و داخلی. در روایت راهبردی رفتار درست امریکا در سیاست خارجی و داخلی، دو ژانر (منجی جهان در همه گیری کووید-19، مقابله کننده با سیاست های نادرست چین به عنوان تهدیدکننده امنیت) نشان داده شد. در عین حال در روایت راهبردی رفتار نادرست چین در سیاست خارجی و داخلی هم دو ژانر دیگر (دولت غیرشفاف و بی مسئولیت در قبال کووید-19، اقتدارگرا در داخل و تهاجمی در خارج) مشخص شد. 

در این پژوهش، نگارندگان برای تعیین تصاویر و بازنمایی تصویر ترامپ از خود و ایران، به رفتارهای کلامی وی در توئیتر بسنده کرده اند. این پژوهش با استفاده از نرم افزار Maxqda 10 و از طریق کدگذاری طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام شده و بدنبال پاسخ به این پرسش ها است: ترامپ چه تصویری از آمریکا و ایران را در توئیتر بازنمایی کرده است؟ و دلایل این تصویرسازی چیست؟ یافته های پژوهش در قالب دو مفهوم تصویر از خود و تصویر از دیگری می باشد. نگارندگان در مفهوم تصویر از خود با دو مقوله فرعی دستاوردهای جمهوری خواهان و دستاوردهای دموکرات ها مواجه شده اند؛ دو مقوله ای که ترامپ در تلاش است تا تصویر احیاگر قدرت آمریکا را برای جمهوری خواهان (با 4مقوله) و تصویر تهدیدگر قدرت آمریکا از سوی دموکرات ها و اوباما (با 2مقوله) در قبال ایران را بمنظور توجیه اقدامات ضدایرانی خود و تمدید پست ریاست جمهوری اش بازنمایی کند ، که این مهم به نوبه خود سبب دوقطبی شدن سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران شده است. همچنین در مفهوم تصویر از دیگری، ایران به عنوان دشمن آمریکا بازنمایی شده است که شامل 3مقوله رژیم اقتدارگرا، ناقض دموکراسی و برهم زننده نظم بین الملل است. در واقع این نوع تصویرسازی ترامپ از خود و دیگری متاثر از گفتمان ضدایرانی در آمریکا، نفوذ حامیان اسرائیلی و اطرافیان ضدایرانی ترامپ، ویژگی های شخصیتی ترامپ، نشان دادن خویش به عنوان عمل کننده به وعده های انتخاباتی 2016 و تنفر وی از اوباما بوده که بصورت ضمنی و صریح در توئیت های ترامپ خود را بروز داده است

وجود بازیگران غیردولتی همانند اتحادیه اروپا در عرصه روابط بین الملل سبب تحول در ماهیت چندجانبه گرایی شده است. این تحول سبب ظهور نوع جدیدی از چندجانبه گرایی تحت عنوان چندجانبه گرایی2 یا چندجانبه گرایی نوین شده است. این مفهوم به استعاره گرفته شده از وب2 بوده که از اصلی ترین ویژگی های آن تنوع سازمان های چندجانبه گرایانه، اهمیت روزافزون بازیگران غیردولتی مانند سازمان های منطقه ای، نظم چندقطبی و سیستمی باز است. از اینرو نگارندگان در تلاشند تا مفهوم چندجانبه گرایی2 را به عنوان یک استعاره برای درک نقش اتحادیه اروپا در بافت بین المللی در حال تحول روابط بین الملل معرفی کنند. این مقاله بدنبال پاسخ به این پرسش بوده که اتحادیه اروپا چگونه در این نوع چندجانبه گرایی پیشرو بوده است؟ در مقام پاسخ به این مهم اشاره می شود که برای ورود به سیستم چندجانبه گرایی2 نیاز به ایفای نقش بایگران منطقه ای است، اتحادیه اروپا به عنوان بازیگر منطقه ای با عضویت در سازمان ملل و گروه8 توانسته پیشرو در حالت2 چندجانبه گرایی باشد. در واقع اتحادیه اروپا بدنبال سازگاری خود با این تحولات بوده تا خود را بر اساس بافت و شرایط در حال تحول، دوباره باز تعریف و معرفی کند. نگارندگان در این مقاله سعی کردند به شیوه توصیفی-تحلیلی سوال و فرضیه مقاله را مورد ارزیابی قرار دهند.

 توئیتر از جمله میکروبلاگینگ های اثرگذار در سیاست خارجی و دیپلماسی دیجیتال بشمار می رود. اغلب سیاستمداران جهان برای انتشار اطلاعات، برقراری تعامل با مخاطب و تصویرسازی از خود و دیگری بمنظور دیپلماسی عمومی در این میکروبلاگینگ حضور فعالی دارند. مایک پمپئو و محمد جواد ظریف از جمله سیاستمدارانی هستند که با تصویرسازی از خود و دیگری از طریق توئیپلماسی بدنبال جلب مثبت افکار عمومی جهانی نسبت به سیاست های دولت متبوع شان هستند. از اینرو نگارندگان با استفاده از نرم افزار مکس .کیو.دی.ای و از طریق کدگذاری سه مرحله ای، به این پرسش پاسخ خواهند داد: این دو سیاستمدار چه تصویری از خود و دیگری را و با چه هدفی در مقابل یکدیگر در توئیتر بازنمایی می کنند؟ نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل محتوای توئیت های ظریف حاکی از تصویرسازی کشور قانونگرا و صلح جو برای ایران و تصویر زورگو و تروریسم اقتصادی برای آمریکا بوده است. این در حالی بوده که پمپئو در تصویرسازی از خود، تصاویر آمریکای صلح طلب و بدنبال مهار ایران و در تصویر از ایران (دیگری)، تصاویر حامی ترویسم، اقتدارگرا، میلیتاریست و هرج و مرج طلب را نمایش داده است. این پژوهش از نوع کمی-کیفی و به روش تحلیل محتوا انجام شده و نگارندگان با بکارگیری تئوری تصویر، سعی در ارزیابی بازنمایی این دو سیاستمدار از سیاست های کشور خود در توئیتر دارند.

دنیایی که امروزه در آن زندگی می کنیم، از منظر فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی، دنیای مجازی خوانده می شود. این دنیای مجازی به شدت تحت تأثیر «فناوری های وب 2» قرار دارد. فناوری های وب 2 به ابزار رسانه ای الکترونیکی و اینترنتی اشاره دارد که امکان مشارکت شهروندان در امور مختلف، به ویژه امور سیاسی را افزایش می دهد. این فناوری ها به عنوان نسل دوم سرویس های اینترنت دارای بعد اجتماعی است که در شکل رسانه های اجتماعی متجلی می شود. از این رو بحث تأثیر این فناوری ها بر عملکرد دولت، اهمیت دارد. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که فناوری های وب 2 علاوه بر مشارکت شهروندان، چه تأثیری می تواند بر عملکرد خود دولت داشته باشد؟ و اثرگذاری آن در دولت به چه شکلی متجلی می گردد؟ فرضیه مقاله حاکی از آن است که فناوری های وب 2 به طور بالقوه، روش و عملکرد دولت سنتی را دگرگون کرده، منجر به شکل گیری نوع جدیدی از دولت شده است که در ادبیات مربوط به علوم ارتباطات و سیاسی از آن به عنوان «دولت 2» یاد می شود. این پژوهش نشان می دهد که وب 2 منجر به افزایش سطح عملکرد دولت می شود. در واقع دولت 2 نه تنها از ادغام فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی جدید تأثیر پذیرفته، بلکه از آثار این فناوری ها نیز بهره مند شده است. مکانیسم هایی که وب 2 از طریق آن باعث افزایش سطح عملکرد دولت 2 می شود، عبارتند از: ایجاد فرهنگ باز، افزایش مشارکت شهروندان، ارتقای شفافیت دولت، شهروند محور کردن دولت و ترویج دموکراسی. در این مقاله سعی شده تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی - تحلیلی، پرسش و فرضیه پژوهش ارزیابی شود.

مشارکت شهروندان در سیاست از اصلی ترین عوامل دموکراسی در جامعه محسوب می شود، که از بسیاری عوامل تأثیر می پذیرد. از جملة این عوامل پیشرفت فناروی های اطلاعاتی و ارتباطی، نظیر فناوری های وب2 (Web2 ) است که فرصتی برای مشارکت سیاسی افراد فراهم می کند. اخیراً این فناوری ها به ویژه شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام و دسترسی آسان به این نرم افزار از طریق گوشی های هوشمند، سبب تقویت گفت وگوی عمومی در بین شهروندان، به خصوص جوانان شده است.  در این پژوهش، تأثیر استفاده از شبکة اجتماعی تلگرام در گوشی های هوشمند بر رویکرد مشارکت سیاسی بررسی شده است. پژوهش حاضر، به صورت پیمایشی، با استفاده از پرسشنامه طراحی شده و با حجم نمونه 375 نفر، بین دانشجویان دانشگاه اصفهان سال 1396 انجام شد و در پی پاسخگویی به این پرسش است که آیا بین ابعاد استفاده از شبکة اجتماعی تلگرام در گوشی های هوشمند با رویکرد مشارکت سیاسی، رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟ برای آزمون فرضیه ها نیز از روش تحلیل همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شده است.  نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل پرسشنامه نشان می دهد، بین مدت زمان استفاده و فعالیت کاربر در شبکة اجتماعی تلگرام با مشارکت سیاسی، اثربخشی سیاسی و آگاهی سیاسی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. به گونه ای که زمان استفاده و فعالیت کاربر در تلگرام از طریق گوشی های هوشمند، سبب تقویت مشارکت سیاسی، آگاهی سیاسی و اثربخشی سیاسی داخلی و خارجی می شود

اینترنت به عنوان مهم ترین ابزار ارتباطی عصر حاضر، تنها در انحصار دولت ها و نهادهای بین المللی نیست؛ چرا که دسترسی آسان به این فناوری سبب شده است تا در اختیار افراد و گروه های مختلف؛ حتی گروه های تروریستی قرار گیرد. داعش را می توان ازجمله گروه های تروریستی سازمان یافته ای دانست که نه تنها از نسل اول اینترنت برای پیشبرد اهداف خود عبور کرده؛ بلکه به دنبال به کارگیری ابعاد اجتماعی و معناگرایی نسل دوم و سوم اینترنت در فضای مجازی بوده است. از این رو، پژوهش حاضر به این پرسش مهم پاسخ می دهد که داعش چگونه از سه نسل وب (وب 1، وب 2، وب 3) برای پیشبرد اهداف خود استفاده کرده است؟ در مقام پاسخ، قابل ذکر است که پیشرفت فناوری های ارتباطات سبب شده است تا تروریسم از شیوه های سنتی برقراری ارتباط با جهان خارج، دست شوید و به حوزه های گفتمانی منعطف سه نسل وب وارد شود. داعش با به کارگیری این سه نسل توانسته است علاوه بر فعالیت های عقیدتی، تبلیغی و کسب حمایت های مالی، در برقراری ارتباط بین هواداران و جلب توجه جوانان برای عضوگیری در سراسر جهان به نحوی موفقیت آمیز عمل کند. البته داعش به لحاظ سلطه سرزمینی، (اکتبر 2017) نابود شده است، اما بی تردید، استفاده از انواع وب را در دنیای دیجیتال ادامه می دهد. هدف از این پژوهش تبیین شناخت فناوری های ارتباطات از سوی داعش برای اهداف سیاسی بوده است.

پیشرفت های اخیر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی موجب شده تا شیوه های نوینی برای کسب اطلاعات و ارتباطات سیاسی از طریق نسل دوم فناوری های وب بوجود آید. بدلیل محدودیت ایجاد محافل عمومی بحث و گفتگو و روند کاهنده علاقه مردم به رسانه های سنتی نظیر روزنامه و غیره، نقش رسانه های اجتماعی مبتنی بر وب2 همواره رو به افزایش بوده است. هدف پژوهش حاضر مطالعه اثرگذاری فناوری های وب2 بر مشارکت سیاسی رای دهندگان در انتخابات پیشین می باشد. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه طراحی شده و با حجم نمونه 384 نفر در بین رای دهندگان بالای 18 سال استان مازندران انجام شده است. این پژوهش بدنبال پاسخگویی به این پرسش بوده آیا بین استفاده از رسانه های اجتماعی و مشارکت سیاسی رابطه معناداری وجود دارد؟ برای آزمون فرضیه ها از روش تحلیل همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شد. طبق نتایج بدست آمده از تحلیل پرسشنامه؛ بین استفاده خبری کاربران با میزان مشارکت سیاسی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. همچنین بین مدت زمان استفاده، عضویت و فعالیت تفریحی کاربران از فناوری های وب2 با میزان مشارکت سیاسی رابطه معناداری وجود ندارد.

از منظر نظریه های روابط بین الملل، نظام بین الملل محیطی است که تمامی رفتارها، جهت گیری ها، نیت ها و خواسته های اجزای تشکیل دهنده از آن محیط تأثیر می پذیرند؛ بنابراین هر تحولی که در این نظام صورت می گیرد، ممکن است قانونمندی های رفتاری بازیگران را تغییر دهد. تحولات اوکراین در سال 2013 که آثار آن تا به امروز نیز تداوم داشته است، یکی از جدیدترین تحولاتی است که آثار متعددی بر نظم منطقه ای و بین المللی داشته است. باوجود اهمیت بررسی پیامدهای منطقه ای تحولات اوکراین، شناسایی آثار این تحولات بر عرصه بین المللی بیش ترین اهمیت را دارد که هدف این پژوهش نیز بررسی همین آثار است. این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که تحولات سال 2013 اوکراین چه آثار و پیامدی بر نظام بین الملل داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که عمده ترین تأثیر این تحولات در سال 2013، نزدیکی روسیه و چین و تقویت توازن قوا در قرن بیست و یکم است. برخی عقیده دارند که توازن قوا استعاره ای قدیمی است که توان تحلیل پدیده های قرن بیست و یکم را ندارد، اما پژوهش حاضر استدلال می کند که آنچه بعد از تحولات اوکراین در عرصه بین المللی در حال وقوع است، توازن قوایی است که روسیه و چین از طریق نزدیکی به همدیگر در حال شکل دادن به آن هستند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، استقلال کشورهای قفقاز جنوبی (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان) با مسائل تنش زا مانند اختلاف های قومی و ارضی همراه بود. بحران قره باغ، آبخازیا، اوستیای جنوبی، نمونه این اختلاف ها هستند که تا به امروز حل نشده و باقی مانده اند. سؤال اصلی این است که دلیل حل نشدن این اختلاف ها چیست؟ در چه شرایطی منطقه قفقاز جنوبی به صلح و آرامش می رسد؟ پاسخ احتمالی به این پرسش این است که یکی از مهم ترین دلایل این امر برجسته شدن امنیت نظامی در دوران پس از جنگ سرد در قفقاز جنوبی است و درصورتی که سایر مسائل مانند موضوع های اقتصادی- اجتماعی مورد توجه کشورهای منطقه قرار گیرد می توان به گرم تر شدن روابط امیدوار بود. روش این نوشتارتوصیفی- تحلیلی است.

برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران از سال 2002 تاکنون از مهم ترین مباحث مطرح در سطح بین المللی است. از زمان مطرح شدن این برنامه، کشورهای غربی و در راس آنها ایالات متحده، واکنش شدیدی علیه این برنامه ابراز و به تبع آن رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز سعی در بزرگنمایی و تهدید جلوه دادن آن دارند. لذا نوشتار حاضر به تببین و بررسی کنش کلامی رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن و بزرگنمایی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران در طی ده سال گذشته پرداخته است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش ها می باشد: رویکرد رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن فعالیت هسته ای ایران چگونه است؟ چرا روزنامه های پر مخاطب غرب و آژانس بین المللی انرژی اتمی از واژگان و عباراتی حاوی بار منفی برای بزرگنمایی برنامه هسته ای ایران استفاده می کنند؟ فرضیه نوشتار بیان می کند که رسانه های غربی و آژانس در برساختگی بار امنیتی برنامه هسته ای ایران نقش موثری داشته اند. این رسانه ها و آژانس با انتخاب واژگان و عبارات حاوی بار منفی، به عنوان ابزاری برای امنیتی ساختن برنامه هسته ای ایران، در تلاش ا ند که فضای ذهنی مخاطبان و بازیگران منطقه ای و جهانی را از برنامه هسته ای ایران منفی نمایند. در این پژوهش به روش تحلیل محتوا، تعدادی از سرمقاله های چهار روزنامه پرمخاطب واشنگتن پست، گاردین ، وال استریت ژورنال، دیلی تلگراف و اسناد صادره توسط آژانس بین المللی انرژی هسته ای مورد بررسی قرار گرفته و همچنین در این پژوهش از مکتب کپنهاگ به عنوان چارچوب تئوریک استفاده شده است.