بتول کیخا

نسخ خطی از مهم ترین ارکان فرهنگی بشر و نشانگر تاریخ و تمدن یک سرزمین از زوایای مختلف می باشند. از آن جا که زبان فارسی بیش از چهارصد سال زبان رسمی شبه قارّه ی هند بوده، نسخ خطی فارسی بسیار زیادی در کتابخانه ها و مراکز اسناد این کشور یافت می شود که هریک از این آثار، میراث ارزشمندِ فرهنگی و تاریخی شبه قاره و ایران به شمار می آیند. از این رو با در نظر گرفتن گستره ی زبان و ادب فارسی در هند و با هدف صیانت از این میراث فرهنگی، مطالعه در حوزه ی نسخ خطی فارسیِ موجود در مجموعه های این کشور ضروری به نظر می رسد. در این مقاله با استفاده از روش مروری- کتابخانه ای و سندی، ضمن معرفی نسخ خطی، به گردآوری و ارائه ی فهرست نامه های این آثار در کتابخانه ها و مراکز اسناد هندوستان پرداخته می شود. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که تاکنون 135 عنوان فهرست نامه از نسخ خطی فارسی در هند تنظیم و تدوین شده که در 39 کتابخانه و مرکز اسناد این کشور نگهداری می شوند. طبیعتاً محتمل است که درصد زیادی از این آثار به دلیل شرایط نامناسب حفاظت و نگهداری، از بین رفته و یا مهجور مانده، به ثبت نرسیده باشند.

زمینه و هدف: حاشیه نشینی و سکونت در زاغه ها و حاشیه شهرهای بزرگ، همواره بسترساز معضلات و جرائم فراوانی است. یکی از مهم ترین دلایل عمیق شدن این معضلات، فقر آگاهی های اجتماعی ساکنان این مناطق است. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر حاشیه نشینی بر وقوع جرائم اجتماعی، با در نظر گرفتن نظریه شکاف دانش اجتماعی در مناطق حاشیه نشین کلان شهر زاهدان است. روش شناسی: پژوهش از نوع کاربردی- پیمایشی و در زمره مطالعات مقطعی است. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان سیاسی و اجتماعی استانداری سیستان و بلوچستان، کارشناسان اجتماعی فرمانداری، کارشناسان معاونت اجتماعی نیروی انتظامی شهرستان زاهدان و کارشناسان معاونت اجتماعی اداره کل بهزیستی استان بوده اند. مصاحبه حضوری و یک پرسشنامه دو قسمتی محقق ساخته با روایی مطلوب و پایایی (85/0=r)، ابزار جمع آوری داده ها بوده و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار آماری،Spss انجام شده است.  یافته ها و نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن است که پیچیدگی مؤلفه های محیط اجتماعی حاشیه شهرها و تهدیدهای متعدد آن از یک سو و مسئله شکاف دانش و فقر آگاهی های اجتماعی ساکنان آن از سوی دیگر، هر کدام به نوبه خود می تواند بسترساز مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عدیده ای در جامعه باشد که همه این معضلات و تبعات ناشی از آن، تهدیدهای مهم و جدی در افزایش وقوع جرائم اجتماعی و همچنین در برقراری و بسط امنیت مناطق حاشیه ای و نهایتاً اجتماعات شهری به شمار می آید.

هدف : هدف از این پژوهش، واکاوی جایگاه مؤلفه های سواد اطلاعاتی در اَسناد بالادستی نهاد کتابخانه های عمومی کشور و تطبیق نتایج حاصل، با سند سواد اطلاعاتی ایفلا است . روش : پژوهش بر پایه تحلیل های نظری نگاشته شده و از نظر رویکرد، در زمره مطالعات کیفی جای دارد . جامعه پژوهش هشت فقره از اَسناد نهاد کتابخانه های عمومی کشور و همچنین سند رهنمود توسعه سواد اطلاعاتی ایفلا است که با ابزار سیاهه وارسی و با روش تحلیل محتوای کیفی با استفاده از نرم افزار اِن وایوو ( NVivo ) ، با تکیه بر تکنیک گال ( Gal ) انجام شده است . یافته ها : در مجموع 44 مضمونِ مرتبط با مؤلفه های سواد اطلاعاتی شناسایی شد که در پنج مقوله اصلی : آموزش، پژوهش ، سواد رسانه ای، کارآفرینی و یادگیری مادام العمر دسته بندی شدند. مضامین مرتبط با آموزش سواد اطلاعاتی بیشترین توجه را در اَسناد داشتند و سند برنامه پنج ساله راهبردی، حائز بیشترین مضامینِ مرتبط با مؤلفه های سواد اطلاعاتی ایفلا بود. علی رغم اهمیت سواد اطلاعاتی برای مخاطبان کتابخانه های عمومی، به نقش سازنده این مهارت ها آن گونه که باید، در اَسناد بالادستی و همچنین در برنامه های توانمندسازی جامعه مخاطب، توجه نشده است . اصالت / ارزش: نتایج حاصل از این واکاوی بستری برای توجه جدی و گنجانده شدن صریح تر مؤلفه های سواد اطلاعاتی در اَسناد نهاد کتابخانه های عمومی است تا از این رهگذر برنامه های مستمر آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی برای جامعه مخاطب کتابخانه های عمومی کشور تدوین و اجرا شود .

هدف : کتابخانه های عمومی به عنوان یکی از مجاری مهم و پرکاربردِ ارائه اطلاعات نقش مشارکتیِ قابل توجهی در آموزش و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی کاربران دارند. هدف این مقاله، تعیین مؤلفه ها و شاخص های مؤثر بر ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی در بافت کتابخانه های عمومی کشور با در نظر داشتن خلأ مهارتی جامعه مخاطب و همچنین فقدان برنامه ریزی های منسجم و اجرای مستمر آموزش های مهارت های سواد اطلاعاتی، در بافت مذکور است. روش شناسی: پژوهش از نظر هدف کاربردی و رویکرد آن آمیخته است. داده های پژوهش با تحلیل محتوای چارچوب های سواد اطلاعاتی و برگزاری سه دور پنل دلفی خبرگان سواد اطلاعاتی گردآوری، شده است. جامعه پژوهش، در بخش جامعه اسنادی متشکل از چهار چارچوب سواد اطلاعاتی و در بخش جامعه انسانی متشکل از 11 نفر از خبرگان در دور اول و 10 نفر در دورهای دوم و سوم بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش کدگذاری و نرم افزار مکس کیودی ای استفاده شد. یافته ها: نتایج پنل دلفی، با 48 شاخص و هفت مؤلفه اصلی به این ترتیب حاصل آمد: «مهارت های درک و تشخیص نیاز اطلاعاتی»، «مهارت های دسترسی به اطلاعات»، «مهارت های ارزیابی اطلاعات»، «مهارت های استفاده از اطلاعات»، «مهارت های ترکیب اطلاعات»، «مهارت های اشاعه اطلاعات» و مهارت های «فراسواد». مؤلفه «فراسواد» یکی از مهم ترین مؤلفه های حاصل از پژوهش حاضر با کسب 18 شاخص، یکی از وجوه اصلی و تمایز مؤلفه های برآمده از نتایج این پژوهش با چارچوب ها و مدل های پیشین سواد اطلاعاتی برای کتابخانه های عمومی است. نتیجه گیری: نتایج حاصل از این مطالعه، ضمن رفع خلأهای موجود و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتیِ جامعه مخاطب می تواند با جریان سازی علمی مناسب در پر کردن شکاف های پژوهشی در حوزه سواد اطلاعاتی در بافت کتابخانه های عمومی کشور، نیز مؤثر واقع شود.

پژوهش حاضر با هدف تبیین جایگاه تربیت اخلاقی در فضای مجازی با تکیه بر اخلاق دینی؛ به تحلیل دلایل ضرورت توجه به تربیت اخلاقی در فضای مجازی و موانع موجود بر سر راه آن از منظر زنان پرداخته است. پژوهش با روش پدیدارشناسی انجام شده است. دیدگاه های جامعه پژوهش، با استفاده از مصاحبه اکتشافی نیمه ساختاریافته با سؤالات باز گردآوری و داده ها با الگوی کلایزی، تجزیه و تحلیل شد. یافته ها نشان داد که اختلاف نظر در اصول و مبانی تربیت اخلاقی از دیدگاه کاربران و ضعف در رعایت آن در زندگی حقیقی، تلاش برای جذب مخاطب بیشتر به هر طریق ممکن و ضعف و ناآگاهی در فرهنگ استفاده از قابلیت های فضای مجازی از مهمترین چالش هایی هستند که توجه به تربیت اخلاقی در فضای مجازی را به ضرورتی مهم مبدل ساخته است. نتایج حاکی از آن بود که بهره گیری از رهنمودهای تربیتی و آموزه های اخلاقی بر پایه دین، باور به حضور همیشگی خداوند، برجسته سازی هویت انسانی کاربران، توصیه به رعایت اخلاق و بهره گیری از روش های بازدارنده برگرفته از مبانی اخلاقی، تشریک مساعی، اهتمام خانواده ها در تربیت نسل جوان مطابق با الگوهای اسلامی– ایرانی و استفاده از مطالعات و دیدگاه های اندیشمندان بین رشته ای، می تواند در جهت نیل به این هدف و رفع موانع موجود، مؤثر واقع شود.

هدف: هدف مقاله حاضر تحلیل روش شناختی پژوهش های حوزه سواد اطلاعاتی در بافت کتابخانه های عمومی کشور است. نوع، روش و جامعه : پژوهش ازنظر هدف کاربردی است که با استفاده از ابزار سیاهه وارسی و با روش های سرشماری و مرور اسناد بر پایه تحلیل های روش شناختی نگاشته شده است. جامعه پژوهش متن کامل کلیه آثار پژوهشی این حوزه اعم از مقاله های مجلات علمی، پایان نامه ها و طرح های پژوهشی نمایه شده در پایگاه های اطلاعاتی فارسی زبان شامل: اس آی دی، مگیران، نورمگز، ایرانداک و سامانه مدیریت طرح های پژوهشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور بودند که بدون بازه زمانی و بدون نمونه گیری، گردآوری و بررسی شدند. برای استخراج داده ها از نرم افزار اکسل استفاده شد. یافته ها: از مجموع آثار پژوهشی منتشرشده در این حوزه، میانگین تعداد نویسندگان به تعداد پژوهش ها 4/2 است. از مجموع 56 پژوهشگر این حوزه، زنان 52 درصد و مردان 48 درصد مشارکت را به خود اختصاص داده اند. از مجموع 23 پژوهش مورد بررسی، 74 درصد پژوهش ها با روش های کمّی و 22 درصد با روش های کیفی و 4 درصد با رویکرد آمیخته برای گردآوری و تحلیل داده ها انجام شده است. پرسشنامه بیشترین ابزار گردآوری داده ها و آزمون تی، پراستفاده ترین آزمون آماری در این پژوهش ها بوده است. پژوهشگرانِ دانشگاه الزهرا (س) بیشترین وابستگی سازمانی را در میان مؤسسات آموزشی و پژوهشی به خود اختصاص داده اند. بیشترین فراوانی پژوهش ها مربوط به پایان نامه های ثبت شده در ایرانداک و مقاله های منتشرشده در فصلنامه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی و طرح های پژوهشی ثبت شده در سامانه مدیریت طرح های پژوهشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور است. نتیجه گیری: به رغم اینکه نزدیک به سه دهه از ظهور و تبیین اهمیت مهارت های سواد اطلاعاتی در کشور می گذرد؛ توجه به بافت کتابخانه های عمومی در پژوهش های منتشرشده در حوزه سواد اطلاعاتی ضعیف ارزیابی می شود. همچنین باتوجه به اینکه در بیشتر پژوهش ها عمدتاً از رویکردهای کمّی استفاده شده است به نظر می رسد توجه به انجام پژوهش های کیفی و آمیخته در حوزه سواد اطلاعاتی در بافت مذکور ضرورتی است که می تواند با جریان سازی علمی مناسب در پر کردن شکاف های پژوهشی این حوزه مؤثر واقع شود.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی جایگاه سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی و برنامه های آموزشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور در کتابخانه های عمومی انجام شده است. روش: این پژوهش از نظرِ هدف پژوهشی توسعه ای و در زمره مطالعات کیفی است. جامعه پژوهش سیاست گذاران و مسئولان نهاد کتابخانه های عمومی کشور بودند. داده ها با استفاده از مصاحبه حضوری عمیق نیمه ساختاریافته گردآوری شده است. روایی پرسش های مصاحبه با روش روایی محتوایی توسط متخصصان سواد اطلاعاتی و ضریب پایاییِ کدگذاری با فرمول هولستی محاسبه شده است. کدگذاری و تحلیل داده ها با تلفیق روش تحلیل مضمون و الگوی کلایزی و استفاده از نسخه 12 نرم افزار مکس کیودی ای انجام شده است. یافته ها: از کل مصاحبه ها 313 کد استخراج شد و در پنج مقوله اهمیت سواد اطلاعاتی، اسناد بالادستی نهاد، برنامه های آموزش سواد اطلاعاتی برای مخاطبان، خلأهای سواد اطلاعاتی و عوامل بروز خلأها و راهکارهای ارتقای جایگاه مؤلفه های سواد اطلاعاتی دسته بندی شدند. نبود برنامه های منسجم و یکپارچه آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی نهاد، اشاره های گذرا و محدود به مهارت های سواد اطلاعاتی، تأخر بازنگری های اسناد بالادستی و ابلاغیه ها، عدم حضور کتابداران و متخصصان سواد اطلاعاتی کشور در تدوین اسناد، نبود نگاه بالادستی به مفاهیم مهارت محور سواد اطلاعاتی در اسناد از مهم ترین نارسایی های جایگاه مهارت های سواد اطلاعاتی در برنامه های نهاد کتابخانه های عمومی کشور به شمار می روند. اصالت/ارزش: نتایج پژوهش حاضر ضمن ترسیم وضعیت فعلی می تواند با افزودن مباحث جدید در بازنگری های اسناد بالادستی و آیین نامه های مربوطه منجر به نیل به وضعیت مطلوب و تعمیق جایگاه سواد اطلاعاتی در نهاد کتابخانه های عمومی کشور شود و از این طریق در آموزش و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی جامعه مخاطب کتابخانه های عمومی کشور گام های مؤثری برداشت.

هدف: هدف این پژوهش پایش مؤلفه های سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی آموزش عالی در دانشگاه های کشور و تحلیل نتایج حاصل با عناصر چهارچوب سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی (ای سی آر ال) است.روش: پژوهش بر پایه تحلیل های نظری نگارش یافته و ازنظر رویکرد در زمره مطالعات کیفی قرار دارد. جامعه پژوهش 4 فقره سند بالادستی آموزش عالی کشور و همچنین چهارچوب سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی (ای سی آرال، 2016) بود که با ابزار سیاهه وارسی بر پایه فن گال با روش تحلیل محتوای کیفیِ هدایت شده و مقوله ای با استفاده از نرم افزار اِن وایوو، انجام شده است.یافته ها: درمجموع 99 مضمونِ مرتبط با مؤلفه های سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی آموزش عالی کشور شناسایی شد و بر اساس عناصر چهارچوب سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی در 4 مقوله اصلی: پیاده سازی دانش، جلوه و بازتاب، خودارزیابی و ارزیابی های ممکن، در مقوله های فرعی: کنش های دانشی و کنش های نگرشی دسته بندی شدند. مضامین مرتبط با مقوله «جلوه و بازتاب» با 35/35% بیشترین و مضامین مقوله «خودارزیابی» با 13/13% فراوانی کمترین توجه را در اسناد داشتند. سند نقشه جامع علمی کشور با 51 مضمون از بیشترین مضامینِ مرتبط با عناصر چهارچوب سواد اطلاعاتی برخوردار بود. علی رغم اهمیت آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی به جامعه دانشگاهی در سطح جهانی، به نقش سازنده این مهارت ها در جهت توانمندسازی مخاطبان؛ آن گونه که شایسته است در اسناد بالادستی آموزش عالی کشور توجه نشده است.نتیجه گیری: بازنمون نتایج حاصل از این پایش می تواند بستری برای توجه جدی تر و گنجانده شدن صریح تر عناصر چهارچوب سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی آموزش عالی کشور باشد. ره آورد توجه به این مهم، تدوین و اجرای برنامه های مستمر آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی در دانشگاه ها و توانمندسازی مخاطبان بر اساس دستورالعمل ها و چهارچوب هایِ نوین بین المللی خواهد بود.