حسین افخمی روحانی

مقدمه: سیر تطور تاریخ مدیریت عنصر اصلی تغییر پارادایم ها در نظریات سازمان و مدیریت را نوع نگرش و نگاه به انسان نشان می دهد. به بیان دیگر انسان رُکن اصلی سازمان و فلسفه کلیدی ظهور نظریات متعدد در عرصه سازمان است که باید بطور خاص مورد توجه قرار گیرد. به رغم این تأکید، مطابق نظر صاحب نظران، انسان در سازمانِ فعلی با عناوینی نظیر توسعه شغل، کار تیمی، دموکراسی صنعتی و استقلال مسئولیت، در پوشش و ظاهری زیبا مورد بی حرمتی قرار می گیرد و انسانیت او قربانی توجه به اهداف سازمان می شود که همان کسب منافع بیشتر برای سرمایه گذاران است. به بیان دیگر پس از سال ها تلاش پژوهشگران، هنوز سازمانی در خور و شأن انسان ایجاد نشده است و مدیریت امروزین و نوین اگر چه در مسیر توسعه خود مشکلات فراوانی را حل کرده و به کارآمدسازی کسب و کارها کمک کرده ولی میلیون ها نفر را در سازمان های شبه فئودال و دیکتاتورمآب به بندگی واداشته و شواهد اندکی وجود دارد که آنها را اخلاقی تر هم کرده باشد.مفروض این پژوهش این است که مدیریت نوین برای حل این مسئله پاسخ را درون پارادایم های موجود جستجو می کند. پارادایم هایی که اغلب در چارچوب اندیشه ای اومانیستی شکل گرفته است. بنابراین با حرکتی نوآورانه درصدد است که به منظور تحقق مفهوم حقیقی تعالی انسان، با استفاده از منبعی متصل به عرش الهی و عاری از مشوبات دنیایی، لایه های پیچیده این شبکه مختلط را رمزگشایی کند تا به مفهوم سازمانی دست یابد که جایگاه محوری انسان در نظام اجتماع را به رسمیت بشناسد و مدلی را برای رسیدن به تعالی وی ترسیم کند.روش : معناشناسی این پژوهش در رابطه با مفهوم طیّب در قرآن با استفاده از روش شناسی های علم زبان شناسی و روش شناسی معناشناسانه توشیهیکو ایزوتسو دانشمند زبان شناس ژاپنی انجام شده است. او بر این باور است که مفاهیم موجود در قرآن در قالب یک نظام به صورت منظم هستند و یک کل پیچیده و فوق العاده منظم را تشکیل می دهندکه با کشف شبکه معنایی آن ها می توان درکی صحیح از مفهوم را به دست آورد. برای تحقق این منظور مجموعه گام های انجام شده در این پژ وهش به شرح ذیل است.گام اول: شناخت مطالعات انجام شدهگام دوم: معناشناسی «طیّب» »به روش ایزوتسوگام سوم: طبقه بندی واژگان و تبیین عبارات مرتبطگام چهارم: جمع بندی و بیان مفهوم سازمان طیّب و جایگاه آن در چرخه طیّباتنتایج: تحلیل مفهومی چرخه طیبات که بر اساس بررسی دقیق شبکه معنایی مفهوم طیّب در قرآن کریم نشان داده شده است بیان می کند که محور طیّب فطرت انسان مؤمن است و مفهوم طیّب بر ساختار فطری و حیات اُخروی وی منطبق است. به عبارت دیگر اصلاح فرد و جامعه، در گروی ایجاد شرایط پذیرش و دریافت طیّب در بستر وقوع زندگی، کار، فکر و روابط اجتماعی انسان است. با پذیرش این موضوع و با توجه به آن که سازمان بستر کار و زندگی اجتماعی انسان محسوب می شود، سازمان طیّب باید برای نیل به مقصود خود، فرآیندی را طی کند تا به سازمان طیّب تبدیل شود. بدین ترتیب سازمان طیّب، سازمانی است که در مرحله اول باید بستر مناسب برای رُشد و شکوفایی خود را فراهم کند. هنگامی که بستر سازمان یا همان «بلد» طیّب شد و یا به بیان دیگر همان افراد، قوانین و فرآیندهای سازمانی با اصول و چهارچوب های طیب هماهنگ شدند، زمینه دریافت رزق طیب را برای خود گسترش می دهند. به بیان دیگر رزق الهی بارش مداوم دارد و سازمان طیب یا همان بلد طیب زمینه دریافت مؤثر و بیشتر را فراهم می آورد.در مرحله بعد انسان مستقر در سازمان طیب که دارای باور و اندیشه های طیّب است بروزاتی دارد که بروزات آن شامل «کلمه» و «قول» هر دو طیب هستند. طیّب سازی «کلمه» و «قول» در سازمان منجر به ایجاد «حیات طیّبه» در سازمان می شود. حیات طیّبه ایجاد فضایی برای زندگی سازمانی است که در آن هیچ گونه خباثتی وجود ندارد. استقرار طیّب در مراحل مختلف سازمان به لطف و عنایت الهی اتفاق می افتد و رزق الهی سبب فراهم سازی زمینه برای طیّب شدن سازمان در مراحل مختلف است. پر واضح است که سازمان طیب سازمانی است پویا که در هر بار دریافت آثار و نتایج حیات طیّبه زمینه دریافت رزق الهی را گسترش می دهد.شکل ۱: مدل مفهومی چرخه طیّبات با توجه به نقش سازمانبحث و نتیجه گیری: در عالم خلقت، حیات و جامع خیرات در قالب رزق الهی بر تمامی موجودات افاضه می شود. سازمان به عنوان یک موجودیت زنده قابلیت دریافت این رزق الهی را دارد. انسان و جامعه نیز که در کانون این مدل قرار دارد به طور مستقیم متأثر از نحوه بهره برداری از رزق الهی است. بر اساس این مدل، انسان به عنوان دریافت کننده و تصرف کننده رزق الهی، افکار و بروزاتی دارد که منجر به عمل او می شود و کیفیت حیات او را رقم می زند. افکار و بروزات طیّبه انسان و وقوع این اعمال در بستر سازمان طیّب وجهی از حیات طیّبه در جامعه خواهد بود. البته حیات طیّبه ابعاد گسترده ای دارد که بخش سازمانی آن در این مدل مد نظر است. طیّب بودن بستر یعنی سازمان طیب به عنوان یکی از بسترهای عمده حضور انسان باید بتواند به مسائل مرتبط با رشد و کمال انسان و دست یابی او به حیات طیبه پاسخ دهد و سازمانی در شأن او ایجاد کند. بنابراین هدف غایی سازمان طیّب تسهیل فرآیند رشد و کمال انسان و فراهم آوردن بستر مناسب جهت به فعلیت رسیدن استعدادها و توانایی های اوست و سایر موضوعات در سازمان طیّب هدف میانی محسوب می شود. از این رو سازمان طیب علاوه بر نگرش الهی به انسان و توجه به رُشد و تعالی او در فعالیت ها و تولیدات خود، نسبت به اصول تعالی بخش مدیریتی نیز متوجه و پایبند بوده و پیوسته در صدد بهبود شرایط و نیل به اهداف میانی خود نیز می باشد.

در عصر کنونی که سازمان ها با محیط رقابتی جهانی روبه رو هستند، نیاز به خلاقیت به شدت در فضای کاری احساس می شود. سازمان ها برای حرکت در این مسیر پر از چالش و بقا در این فضای رقابتی نباید بر شیوه های قدیمی که قادر به پاسخگویی به نیازهای حال حاضر سازمان نیست پافشاری کرده و باید از شیوه های خلاقانه برای انجام کارها در سازمان استفاده کنند. رهبری متناقض نما، یکی از سبک های نوین رهبری که می تواند بر خلاقیت کارکنان تأثیرگذار باشد، از چالش هایی است که مدیران در فضای کاری خود با آن مواجه هستند. تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی است و به لحاظ ماهیت و روش نیز توصیفی از نوع پیمایشی-تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده و جامعه آماری تحقیق نیز، کارکنان سازمان های دولتی در شهر مشهد هستند. برای تعیین حجم نمونه برای هر گویه 10 پرسشنامه در نظر گرفته شد که بعد از حذف پرسشنامه های ناقص، داده های موردنیاز از 384 نفر به روش تصادفی طبقه ای جمع آوری گردید. برازندگی داده ها با بررسی شاخص های روایی و پایایی ابزار جمع آوری داده، تأیید شده سپس به منظور بررسی میزان اثرگذاری متغیرها و آزمون فرضیه های مربوطه از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. درنهایت داده های جمع آوری شده با استفاده از تکنیک های آماری تجزیه وتحلیل شدند. تمامی فرضیات تحقیق موردسنجش قرار گرفته و تأثیر مثبت رهبری متناقض نما بر هویت یابی با رهبر و خودکارآمدی خلاقانه، خودکارآمدی خلاقانه بر خلاقیت کارکنان، هویت یابی با رهبر بر خلاقیت کارکنان تأیید شد. همچنین نقش میانجی گر خودکارآمدی خلاقانه و هویت یابی با رهبر در میان فرضیات اثبات شده و فرضیات تعدیل گر فشار حجم کار با ضریب تأثیر مثبت و نیاز کارکنان به ثبات شناختی با ضریب تأثیر منفی نیز مورد تأیید قرار گرفت و در پایان نیز پیشنهاد هایی برای تحقیقات آتی ارائه شد.

با توجه به اینکه تصمیم گیری از کارکردهای عقل است هر تصمیم گیری، از نوع عقلانی است. اما در ادبیات این موضوع، تصمیم گیری عقلانی تأکید بر مراحل عمومی و منطقی در شناخت مسئله، ارائه راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل با دوری از سلیقه ورزی و عواطف شخصی است، که به دلیل محدودیت های پیاده سازی آن، استفاده از رویکردهای شهودی، رضایت بخش و عقلانیت محدود مطرح شده است. درواقع محدودیت های تصمیم گیری عقلانی بیشتر مربوط به عقل است لذا باید به دنبال رویکردهایی برای جبران این نوع محدودیت ها بود ازجمله استفاده از آموزه های وحیانی است که می تواند عقل را در تصمیم گیری کمک و راهنمایی کند. پژوهش حاضر در این راستا با استفاده از روش تحقیق موضوعی به دنبال دستیابی به چهارچوب تصمیم گیری در قرآن کریم است. طبق روش، از آیات مربوط به تصمیم گیری برداشت های موضوعی صورت می گیرد. با شناخت مفهوم تصمیم گیری و مشورت با کارشناسان قرآنی سه کلیدواژه «عَزم»، «اِراده» و «خَیر» انتخاب شدند که 1892 آیه، آیات اصلی دربردارنده این کلیدواژه ها و سیاق های(واحدهای موضوعی) این آیات بودند. حدود ۱۵۰۰ برداشت موضوعی در قالب چهل وپنج شاخصه تصمیم گیری و پس از خلاصه سازی 13شاخص به دست آمدند که در قالب الگوی ورودی-فرایند-خروجی جای گرفتند. ورودی الگو شاخصه های جمع آوری اطلاعات، نشانه های تصمیم، شناخت توانمندی ها و سنجش پیامدهای تصمیم هستند. فرایند این الگو استفاده از فرصت های تصمیم و قاطعیت در تصمیم بوده و خروجی آن پذیرش مسئولیت تصمیم و بهره فرد از نتایج تصمیم و نتایج دنیایی و آخرتی تصمیم هستند. عوامل بر این الگو وجه به نقش خدای سبحان در فرصت های تصمیم و احاطه بر تصمیم و همچنین رعایت منافع ذینفعان و شناخت تهدیدات و مقابله با آن ها هستند. این نتایج با مراجعه مستقیم به قرآن به دست آمده اند که می تواند گامی در مسیر استخراج ادبیات علوم انسانی و اجتماعی از قرآن و حرکت تربیتی و سازنده در تصمیم گیری افراد باشد. در ادامه پیشنهاد ها و بحث پژوهشی ارائه شده است.

سابقه و هدف: طراحی فرایندها و نظام های تمدنی بر اساس مبانی قرآنی یکی از مسائل اصلی حوزه های معرفتی و مدیریتی در جامعه اسلامی است. تغذیه از حیاتی ترین فرایندهای زندگی است و بر اساس مبانی اسلامی در تأمین سعادت دین و دنیای انسان نقش کلیدی دارد. از دیدگاه جهان بینی اسلامی، تغذیه بر جسم، فکر و ایمان انسان اثر می گذارد. ازاین رو، هدف این پژوهش تبیین مفهومی زنجیره غذایی بر اساس شاخص های غذای طیّب در قرآن کریم بود. روش کار: این پژوهش از نوع تحلیل محتوای کیفی است که در آن به استناد آیات قرآن کریم و با تکیه بر تفاسیر به یکی از جنبه های مغفول تغذیه پرداخته شده است. برای تحلیل واژه طیّب، نخست معنای لغویِ آن در آثار لغت شناسان بررسی شد و از مجموع آرای آنان معنایی جامع و مانع به دست آمد. برای دستیابی به استاندارد غذای طیّب، این واژه در قرآن کریم تحلیل و بررسیِ معناشناختی شد و از طریق ترسیم شبکه معنایی، هسته معناییِ آن استخراج و بر پایه آن، شاخص های غذای طیّب استخراج شد. مؤلفان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها : غذای طیّب غذایی پاک و تکوینی است که با ساختار بدن هماهنگی کامل دارد و لذت بخش، مطابق با ذائقه، مطبوع، دارای اثر مفید و سازنده برای جسم و روح و غیرمضر و غیرمخرب است. حلال چیزى است که ممنوعیتى نداشته باشد و طیّب به چیزهاى پاکیزه گفته مى شود که موافق طبع سالم انسانى است، نقطه مقابل خبیث که طبع آدمى از آن تنفر دارد. از نظر مفهومی، غذای طیّب غذای حسن، مفید، سالم و بدون ضرر، حلال، پاک، متناسب با مزاج، بدون آلودگی ظاهری و باطنی و غذایِ با ارزشِ غذایی کامل است. نتیجه گیری : شاخص های غذای طیّب عناصر اصلی استانداردی جامع و فرایندی برای کل زنجیره تولید تا مصرفِ مواد غذایی است که استانداردی با کیفیت برتر برای بهینه سازی فرایندهای غذایی محسوب می شود.

هدف: دستیابی به رهیافتی نو برای ایجاد سازمان کرامت مدار با مقایسه مبانی انسان شناسی و کرامت انسانی مکاتب فلسفی کانت(انسان اخلاقی) و علامه طباطبایی(انسان الهی). روش: بازاندیشی و مقایسه مبانی انسان شناسانه دو مکتب فلسفی با رویکردی تحلیلی- منطقی و راهبرد کلان کیفی از نوع استفهامی به روش گونه شناسی. یافته ها: محوریت انسان الهی، عبودیت و بندگی خداست و کرامتش امری الهی با انواع ذاتی و اکتسابی و با مراتبی از تقواست؛ در حالی که انسان اخلاقی، خود غایت و هدف اصلی است و کرامتش امری ذاتی، بشری و مبتنی بر تعقل و استقلال و قانونگذاری است. نتیجه گیری: جامعه بشری امروز در حسرت ایجاد سازمانی در شأن انسان، روزگار می گذراند و تلاش می کند تا سازمانی مبتنی بر کرامت انسان بنا کند. بر اساس مقایسه انجام شده، گذار از انسان اخلاقی به انسان الهی می تواند رهیافتی نو برای سازمان کرامت مدار ایجاد کند

امروزه معیارها و مطالبات آحاد اجتماع نسبت به دانشگاه ها تغییر کرده و آنها را برای تبدیل وضعیت خود، تحت فشار قرار داده است. حکمرانی مطلوب دانشگاهی با یکپارچگی و جامعیت انواع حکمرانی می تواند به کسب موفقیت راهبردی دانشگا ه ها منجر شود. کسب این موفقیت، نیازمند ارزیابی و نظارت دقیق و مستمر است؛ زیرا ارزیابی پرتال ها و وب گاه های دانشگاهی، به دلیل نیاز نداشتن به حضور فیزیکی، یکی از شیوه های مطلوب ارزیابی است. این مقاله با رویکردی تحلیلی، ابتدا موضوع حکمرانی مطلوب دانشگاهی و مدل های نظری متداول را مرور می کند و سپس مدل پیشنهادی حکمرانی مطلوب مبتنی بر مدیریت دانش و ارزیابی وب گاه ها و پرتال ها را با توجه به تجربه دانشگاه فردوسی مشهد بیان می کند

هدف: کشف نگرش ها، احساسات، باورها، تجربه ها و واکنش صاحب نظران و منتخبین علوم اسلامی در موضوع کرامت انسانی در سازمان. روش: تحلیل محتوای کیفی از طریق گروههای کانونی با هفت گروه سه تا چهار نفره در سه نوبت و کد گذاری گزاره های کلامی و تبیین مفاهیم و مقوله ها در سه بعد سازمان کرامت مدار، شاخصهای کرامت مداری و تعریف کرامت انسانی برای سازمان. یافته ها: ارائه تعریفی جدید از کرامت انسانی در سازمان و طبقه بندی مفاهیم در سه بُعد فردی، گروهی و سازمانی با هشت مؤلفه و 34 شاخص. نتیجه گیری: کرامت انسانی در سازمان یعنی حالتی درونی و پایدار برای اعطای حداکثری خدمت همراه با عزت و احساس رضایت به ذی نفعان سازمان که حاصل درک صحیح انسان از خود و هدفش در زندگی است و منجر به فعلیت رسیدن افعال پسندیده و احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس و احترام متقابل می شود. این حالت، زمینه را برای رشد و تعالی شخصی و سازمانی فراهم می کند#,

به کارگیری شیوه رهبری مناسب برای بهبود تعهد سازمانی از وظایف مهم مدیران سازمان هاست. رهبران همنوا در هماهنگی کامل با دیگر اعضای سازمان سطح بالایی از هوش هیجانی را برای نیل به این هدف ارائه می کنند. هدف انجام این پژوهش، شناسایی اثر شیوه رهبری همنوا بر تعهد سازمانی از طریق متغیرهای واسط اعتماد به مدیران ارشد و اشتراک دانش سازمانی است. جامعه آماری این پژوهش، مدیران و کارشناسان بخش سازمانی یکی از دانشگاه های دولتی کشور است. اطلاعات و داده های پژوهش به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و از طریق پرسش نامه الکترونیکی تحت وب جمع آوری و استخراج گردید. در تحلیل داده ها، 162 پاسخ مشارکت کنندگان توسط نرم افزار لیزرل برای اجرای مدل یابی معادلات ساختاری به روش تحلیل مسیر مورد بررسی قرار گرفت. نتابج تحلیل داده ها نشان داد شیوه رهبری همنوا اثر مثبت و قوی بر اعتماد به مدیران ارشد و اشتراک دانش سازمانی دارد و از طریق این متغیرها تعهد سازمانی را پیش بینی می کند.

هدف: مدیریت دانش فرآیندی است که بکارگیری آن منجر به رشد خلاقیت ، نوآوری و بالندگی منابع انسانی م یگردد و دانشگاه ها مشابه همه سازما نها نیازمند این هستند که نقش و ماهیت دانش را در پیشرفت خود شناسایی و هدایت کنند. هدف این پژوهش بررسی رابطه بین اقدامات منابع انسانی و میزان اجرای مدیریت دانش در شش حوزه ستادی دانشگاه فردوسی مشهد است. روش: پژوهش حاضر پیمایشی و از نوع کاربردی است که ضمن بررسی پیشینه موضوع، برای سنجش میزان اجرای مدیریت دانش از پرسشنامه و برای سنجش اقدامات منابع انسانی از سیستم جامع منابع انسانی دانشگاه استفاده شد و برای بررسی رابطه مذکور از روش تحلیل همبستگی اسپیرمن انجام شده است. یافته ها: یافته های این پژوهش ارتباط معن اداری بین مؤلف ههای مدیریت دانش ( خلق، کسب، سازماندهی، ذخیره، انتشار و بکارگیری) و مؤلف ههای اقدامات منابع انسانی نشان داد. در بررسی همبستگی متغیرهای اصلی، یافته ها نشان داد که اقدامات منابع انسانی بطور معنادار و مثبتی با میزان اجرای مدیریت دانش در دانشگاه فردوسی مشهد مرتبط است. در پیشنهادهای این پژوهش راهکارهایی برای بهبود، به مدیران ارشد دانشگاه ارائه شده است.

هدف از این پژوهش، شناسایی اثر تفکر راهبردی سازمانی بر بهبود عملکرد سازمان با در نظر گرفتن اعتماد به مدیران ارشد به عنوان یک پیشایند برای تفکر راهبردی سازمانی و نقش تعهد سازمانی به عنوان متغیر واسطه بی تفکر راهبردی سازمانی با بهبود عملکرد سازمان در بخش اداری دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1390 بود. روش پژوهش، همبستگی و به گونه مشخص مدل یابی معادلات ساختاری مبتنی بر تحلیل مسیر بود. از جامعه کارشناسان و مدیران اداری نمونه گیری تصادفی طبقه ای انجام شد و پاسخنامه 151 پرسشنامه الکترونیکی تحلیل شد. تعداد گویه های پرسشنامه ها و پایایی متغیرها به روش آلفای کرونباخ بدین قرار بود: تفکر راهبردی سازمانی 10 گویه با آلفای 0.94، اعتماد به مدیران ارشد 3 گویه با آلفای 0.95، تعهد سازمانی 9 گویه با آلفای 0.90، و بهبود عملکرد سازمان 8 گویه با آلفای 0.87. روایی. پرسشنامه ها با بکارگیری پرسشنامه های روا شده در پژوهش های پیشین، اِعمال اصلاحات خبرگان و تحلیل عاملی تأیید شد. نتایج تحلیل مسیر با نرم افزار لیزرل نشان داد اعتماد به مدیران ارشد می تواند 0.67 از تغییرات تفکر راهبردی سازمانی، تفکر راهبردی سازمانی 0.40 از تغییرات تعهد سازمانی و 0.56 از تغییرات بهبود عملکرد سازمان، و تعهد سازمانی 0.21 از تغییرات بهبود عملکرد سازمان را پیش بینی کند.