محمدرضا پاشایی

شعر و ادب فارسی به ویژه ادبیات مذهبی و آیینی در عهد صفویه، با توجه به اقبال پادشاهان صفوی به مذهب تشیع، مورد استقبال بیشتر واقع شد. از لحاظ سبک شعری، اگر چه شاعران به خاطر گرایش به تقلید در حالت رکود به سر می برند؛ اما برخی شاعران مضامین جدیدی در شعر پدید آوردند که در نوع خود بی نظیربود. این مقاله با روش تحلیلی و با هدف بررسی تصویرهای ادبی با عناصر مذهبی در عهد صفوی با نگاهی به شعر محتشم کاشانی انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که عناصر مذهبی رایج در این دوره به ویژه درشعر محتشم شامل عبارات قرآنی، اسامی شخصیت های دینی و مذهبی و پیامبران الهی، واژگان و اصطلاحات دینی رایج در دستورات اسلام و اولیا، معجزات پیامبران الهی، احادیث نبوی، اماکن مقدس، بهشت، جهنم و ... است که در این بین اشعار محتشم کاشانی در حوزه دین و مذهب بسیار بیشتر از سایر شاعران از این موضوع بهره برده است.

اثیرالدین اومانی از شاعران قرن ششم و هفتم هجری است و تنها اثر برجای مانده از او، دیوان اوست که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و ترکیب بند است و محتوای اصلی دیوان اودر تمام قالب ها، مدح یا هجو است. از آن جا که شعر این شاعر، پیوندی میان سبک خراسانی و عراقی است، همچنین به دلیل شامل بودن دیوانش بر زبان معیار روزگار خود و نیز استفاده از الفاظ، لغات، اصطلاحات، کنایات و تعبیرات رایج آن عهد ، اشارات مختلف تاریخی و تاریخ ادبی آن دوره و احتوای عناصر گوناگون فرهنگی بودن اشعارش و نیز در خمول و گمنامی ماندن شاعر، نوشتن زندگینامه ای از او ضروری و تا حدودی راه گشای کشف و بازگشایی بسیاری از مشکلات دیوان های همدوره و دوره های پس از این شاعر است. مقاله حاضر، ضمن بررسی و تفحص دردیوان اثیرالدین اومانی، به کشف و استخراج مطالب و مواردی درباره زندگی او می پردازد که تاکنون یا از دید تاریخ ادب نویسان و تذکره نگاران پنهان مانده و یا دقت و اهتمام کافی در بررسی آن مبذول نگشته است.