پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری

فضاهای سبز شهری، از موضوعات اساسی در رقابت پذیری شهری و افزایش زیست پذیری و از ملزومات مهم در تحقق شهر سالم است. با ورود تکنولوژی های نوین ارتباطی و فضای مجازی، تعاملات اجتماعی شهروندان نیزکاهش یافته است.با گسترش شهرنشینی و افزایش تراکم شهری، انتشار آلودگی ها، در سطح شهرها زیاد می شود و این امر سلامت جسمی و روانی شهروندان را بیش از پیش به خطر انداخته است. هدف این مقاله، بررسی عوامل دافعه محیط های سکونتی و عوامل جاذبه پارک های منطقه ای و همچنین نقش پارک های منطقه ای در ارتقای شاخص های اجتماعی و سلامت روحی و روانی شهروندان می باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی می باشد و ماهیت آن کاربردی می باشد. ابزار مطالعه شامل مطالعات اسنادی – کتابخانه ای و مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه می باشد. جامعه آماری تحقیق، پارک های منطقه ای شهر تبریز می باشد. بر این اساس، 5 پارک منطقه ای بصورت هدفمند و با در نظر گرفتن توزیع جغرافیایی آنها در شهر تبریز انتخاب شدند و پرسشنامه ها از میان مراجعه کنندگان به پارک های مورد مطالعه تکمیل شدند.پارک های منطقه ای با توجه به داشتن وسایل ورزشی و مسیرهای سلامت و پیاده روی و برخورداری از هوای پاک، تاثیر مثبتی در افزایش شاخصه های سلامت شهروندان دارند. نتایج تحقیق نشان می دهد، بین میزان جاذبه های پارک و میزان استفاده شهروندان از پارک ها، رابطه مثبت معنی داری وجود دارد، همچنین در جذب شهروندان به پارک های منطقه ای شهری، نقش عوامل جاذبه ای پارک ها، بیشتر از عامل دافعه محیط های سکونتی است. کیفیت مطلوب محیط های مسکونی، تاثیر زیادی در عوامل دافعه محیط های سکونتی شهروندان برای استفاده از پارک ها دارند.

این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش توصیفی از نوع پیمایشی با استفاده از پرسشنامه است. جامعه آماری در دو بخش خبرگان و شهروندان شهر شیراز می باشد. یافته های پژوهش نشان داد که از نظر متخصصین شهر شیراز، در بین عوامل طبیعی؛ عامل بارش با وزن (29/0) بیش ترین و عامل جهت شیب با وزن (13/0) کم ترین تأثیر و در رابطه با عوامل انسان ساخت نیز؛ کاربری اراضی با وزن (25/0) بیش ترین و عامل بافت فرسوده با وزن (14/0) کم ترین تأثیر را در بحث رواناب و سیلاب داشته است. در ادامه نتایج تحلیل وضعیت ابعاد تاب آوری نشان داد که شهر شیراز در بعد اجتماعی میانگین بالای حد مطلوب (78/3) و در سایر ابعاد میانگین کم تر از حد مطلوب دارد. طبق خروجی رگرسیون چند متغیره، از نظر اولویت بندی؛ شاخص های اجتماعی، نهادی، اقتصادی و کالبدی به ترتیب با مقدار ضریب بتای 20/0، 14/0، 11/0 و 10/0 در اولویت اول تا چهارم قرار گرفته اند. در نهایت نتایج شناسایی و انتخاب زیرساخت های نوین مناسب برای مدیریت رواناب در این شهر نشان داد که در شاخص مناظر و فضاهای باز عمومی؛ روش ذخیره سازی سیلاب و حفاظت از آن و در شاخص منازل و فضاهای اختصاصی؛ سیستم تصفیه و بازیافت آب نسبت به سایر روش ها توسط خبرگان به عنوان روش های مناسب برای اجرا در شهر شیراز انتخاب شدند.

داده کاوی دانشی در زمینه تحلیل و آنالیز داده ها و اطلاعات ورودی یک سیستم است. این دانش با تکیه بر الگوریتم ها و ابزارهایی که دارد، آمارهای مفیدی را در اختیار کسب و کارها قرار داده است. یکی از کاربردهای مهم داده کاوی تحقیقات جنایی و بخش جرم شناسی است. این علم سبب شده تا با بررسی ارتباطات حوادث جنایی، اقداماتی براساس تحلیل داده ها برای پیشگیری از جرم صورت گیرد. این پژوهش با هدف شناسایی کانون های جرم خیز و تحلیل الگوهای مکانی جرایم مرتبط با مواد مخدر در شهر اصفهان انجام گرفته است. بدین منظور برای تحلیل توزیع فضایی در محیط سیستم اطلاعات مکانی از روش های شاخص میانگین نزدیکترین همسایه و تخمین تراکم کرنل استفاده شد. سپس پراکنش نقاط جرم خیز براساس کاربری های موجود در شهر اصفهان به تفکیک شش نوع ماده مخدر بررسی و بعد از تعیین فاصله نقاط جرم خیز با کاربری های مورد نظر نتایج در قالب یک جدول اطلاعاتی به عنوان پایگاه داده برای داده کاوی به روش استخراج قواعد انجمنی با الگوریتم اپریوری وارد نرم افزار اورنج شد. نتایج بررسی های حاصل از استخراج قواعد انجمنی نشان داد، رابطه فضایی فاصله از ایستگاه پلیس و مصرف مواد مخدر تریاک معکوس و مصرف حشیش با کاربری پارک رابطه مستقیم دارند. هم چنین مصرف گراس و ماریجوانا رابطه مستقیمی با ایستگاه های پلیس دارد به این معنی که به طور معناداری مصرف این ماده مخدر در نزدیکی مراکز پلیس اتفاق افتاده است.

پژوهش حاضر تلاش کرده است تا نقش سرمایه اجتماعی را در تحقق و ارتقای تاب آوری اجتماعی در کلان شهر اهواز در دوران پاندمی کرونا مورد تحلیل قرار دهد. دو سؤال اصلی پژوهش این گونه طرح شد که نخست: کیفیت تحقق شاخص های تبیین کننده سرمایه اجتماعی و تاب آوری اجتماعی به عنوان پیشران های کلان پژوهش در کلان شهر اهواز در دوران پاندمی کرونا چگونه است؟ دوم : نقش سرمایه اجتماعی در تحقق تاب اوری اجتماعی در کلانشهر اهواز در دوران پاندمی کرونا چگونه تبیین می شود؟ در این راستا،پژوهش حاضر با هدف گذاری کاربردی و با روش شناسی «توصیفی-تحلیلی» به انجام رسیده است. برای گردآوری داده های پژوهش از روش میدانی با ابزار پرسشنامه استفاده شده است. برای این منظور به روش آنلاین، از نظرات 667 شهروند ساکن در کلان شهر اهواز در بازه زمانی تیرماه تا آذر ماه 1400 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که نخست: بر اساس مدل شباهت به گزینه ایده آل فازی (FTOPSIS)، کیفیت تحقق معیارهای زیرساخت های اجتماعی و اعتماد اجتماعی از منظر سرمایه اجتماعی و شاخص های و برنامه ریزی توسعه اجتماعی و تسهیلات اجتماعی از منظر تاب آوری اجتماعی در کلان شهر اهواز در دوران پاندمی کرونا در ضعیف ترین حالت نسبت به دیگر معیارهای تبیین کننده می باشد. دوم : بر اساس نتایج مدل سازی معادلات ساختاری در قالب نرم افزار LISREL سرمایه اجتماعی دارای نقشی مثبت و معنادار در تحقق و ارتقای تاب آوری اجتماعی در کلانشهر اهواز در دوران پاندمی کرونا می باشد.

مسئله تامین غذا، همواره جزء مسائل مهم زیستی انسان محسوب می شود و در مراحل مختلف تولید تا توزیع و مصرف، با مسائلی احتمالی روبه رو است. تاکنون نظریات، گردهمایی ها، پژوهش ها، مطالعات و قوانین و مقررات متنوعی در این راستا تنظیم و ارائه شده تا رفع نیاز اولیه انسان با حداقل مشکل، صورت گیرد، اما این هدف، کاملا به موفقیت محقق نشده است. شناسایی و اطلاع از علل این مسئله، نیازمند شناخت و کسب آگاهی همه جانبه از حیث نظری، تجربی و پژوهشی است تا شکاف ها و خلآهای احتمالی را روشن سازد. لذا، در پژوهش حاضر، این سه نوع مطالعه در قالب سه لایه نگرش، مواد پژوهش و روش، انجام شده است تا ضمن شناسایی ابعاد امنیت غذایی و سیر تکاملی آن، چگونگی تطبیق پذیری با مقررات، سیاست ها و قوانین را بررسی نموده و با تحلیل و بررسی پژوهش های پیشین در این حوزه و مقایسه این سه مطالعه، شکاف دانشی، تجربی و پژوهشی را در زمینه امنیت غذایی شناسایی نماید. از این رو، روش پژوهش، آمیخته شامل مطالعه کتابخانه ای-مروری، تحلیل تماتیک و فراتحلیل است. براساس نتایج پژوهش، پایه دانشی امنیت غذایی که شامل موجودی، دسترسی، مصرف و حکمروایی خوب است، با پایه تجربی و پژوهشی تفاوت دارد و بین مطالعه دانشی و پژوهشی، شکاف عمیق و قابل توجهی وجود دارد. به روزسازی قوانین و سیاست ها در کنار انجام پژوهش های کاربردی با محوریت حکمروایی خوب غذا، از جمله راهکارهایی است که می تواند این شکاف را پوشش دهد.

نظریه حرکت طبیعی بیان می کند که شبکه خیابانی با حرکت پیاده و قابلیت پیاده روی مرتبط است. علاوه بر معیار نفوذپذیری شامل همپیوندی و اتصال که شاخصی برای قابلیت پیاده روی در نظر گرفته شده است، ادراک بصری نیز با فراهم آوردن ظرفیتی برای فهم و مسیریابی می تواند بر ترجیحات عابر پیاده تأثیر گذار باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسی همبستگی ویژگی های بصری و فضایی به عنوان شاخص هایی برای تبیین قابلیت پیاده روی و حرکت پیاده در محدوده جلفای شهر اصفهان است. مجموعه ای از تکنیک های چیدمان فضا شامل تحلیل خطی، آیزوویست و گراف بصری برای کمی سازی و تفسیر معیارهای بصری و پیکره بندی در محله تاریخی جلفا به کار گرفته شد. ضریب همبستگی دو معیار همپیوندی و اتصال با محیط آیزوویست، مساحت آیزوویست، فشردگی، انسداد، دید سراسری و ضریب خوشه بندی بصری به وسیله آزمون همبستگی اسپیرمن استخراج گردید. نتایج نشان می دهد علاوه بر معیارهای همپیوندی و اتصال، بعد بصری قابلیت پیاده روی شامل سنجه های دید سراسری، مساحت آیزوویست، محیط آیزوویست و انسداد بر الگوی حرکت افراد در این محله تأثیر زیادی دارد. مقایسه مدل مبتنی بر عامل در چیدمان فضا با محیط واقعی نشان می دهد که معیارهای بصری می تواند حرکت افراد در محیط واقعی را نیز پیش بینی کند. قابلیت های بصری به عنوان مکمل های پیکره بندی فضایی می توانند به عنوان متغیرهای بالقوه به ادراک فضایی، مسیریابی و حرکت کمک کند.

در سال های اخیر، سیستم های زیرساختی به دلیل افزایش بلایای طبیعی یا انسان ساز و به دلیل وابستگی های داخلی و خارجی بین اجزای سیستم، غالباً دچار اختلال شده اند. ازآنجاکه چنین وابستگی های متقابل ممکن است آسیب پذیری بیشتری ایجاد کند و باعث خرابی های آبشاری شود، درک وابستگی های متقابل و ارزیابی تأثیر آن ها برای کاهش پیامدهای نامطلوب و افزایش تاب آوری در برابر بلایا در بلندمدت ضروری است. هدف کلی پژوهش حاضر سنجش اندرکنش مکانی ناشی از الگوی همجواری زیرساختی بر اساس فاکتورهای حداقل فاصله و سازگاری در همجواری زیرساخت ها در کلانشهر اهواز است. این پژوهش به لحاظ هدف توسعه-ای-کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی مبتنی بر مطالعات و بررسی های میدانی-اسنادی است. بدین منظور پس از مطالعات تطبیقی، زیرساخت های هدف پژوهش در قالب 30 شاخص، شناسایی و دسته بندی شدند. پس از آن به منظور نمایش پراکنش مکانی زیرساخت ها، لایه های مکانی زیرساخت ها تهیه شد. در این پژوهش، به منظور تعیین اندرکنش مکانی، از ماتریس حداقل فاصله استفاده شده است. همچنین پس از تعیین اندرکنش مکانی، جهت برآورد شدت وابستگی های عملکردی زیرساخت ها، از روش تأثیرات متقابل در ماتریس متقاطع بر اساس نظرسنجی از 20 کارشناس خبره در حوزه مدیریت زیرساخت های شهری استفاده شده است. در این تحقیق به این نتیجه دست یافتیم که اندرکنش مکانی زیرساخت های انرژی، خدمات اضطراری و سیاسی-مدیریتی در بروز و تشدید سوانح شهری اثرات شدیدتری دارند و شبکه راه های ارتباطی، مراکز آتشنشانی، خطوط برق و شبکه فاضلاب هیچ گونه تاثیری در بروز سوانح شهری یا تشدید خسارات و تلفات ندارند.

شهرها زمانی می توانند در مسیر توسعه و آینده ای مطلوب و پایدار گام بردارند که برنامه ریزی ها و اجرای برنامه های شهری براساس یک برنامه چشم انداز منطبق بر هویت منحصر به فرد شهر و خواسته های همه گروه های شهری و شهروندان باشد. بنابراین این پژوهش بدنبال بررسی عوامل تاثیرگذار بر تعیین چشم انداز توسعه شهری در بندر انزلی است. پژوهش حاضر برمبنای هدف، کاربردی و برمبنای شیوه نگرش، توصیفی-تحلیلی است. ابزار گردآوری داده ها نیز به دو صورت اسنادی و پیمایش میدانی انجام شد. حجم نمونه آماری از طریق روش کوهن 355 نفر محاسبه گردید. در این پژوهش تلاش شد که روابط و میزان تاثیرگذاری مولفه های هویت شهری، پیمایش محیطی (وضعیت موجود شهر)، نگرش به شهر و نیز معیارهای مشارکت ادراک شده و قصد مشارکت بر چشم انداز شهری سنجیده شود. نتایج حاصل از معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی نشان می دهد که در تدوین چشم انداز شهری بندر انزلی به هویت شهری توجه شده است اما پیمایش محیطی نسبت به هویت شهری تاثیر متوسطی بر چشم انداز شهری داشته است. درحالیکه نگرش به شهر و مشارکت ادراک شده تاثیری بر چشم انداز شهر بندر انزلی نداشت که نشان از ضعف برنامه ریزی مشارکتی دارد اما همچنان مردم آماده مشارکت هستند. زیرا مشارکت را امری ضروری می دانند. نتایج ماتریس اهمیت-عملکرد نیز بیانگر حضور مولفه «پیمایش محیطی» در محدوده ضعف است که نیاز به سرمایه گذاری و بهبود متغیرهای این مولفه است. نتایج این پژوهش می تواند به مدیریت شهری و برنامه ریزان جهت آگاهی از مسائل و کاستی های موجود در تدوین چشم اندازهای توسعه در راستای شهری موردرضایت همگان با آینده ای مطلوب یاری دهد.

فرآیندی مشارکتی و دموکراتیک توسعه محلّه ای از دهه های گذشته به عنوان محور برنامه های توسعه پایدار محلات شهری قرار گرفت. در همین راستا هدف پژوهش حاضر بررسی راهکارهای مؤثردر ارتقای مشارکت مردمی در برنامه ریزی محلات است. این پژوهش از نوع توصیفی -تحلیلی است. داده ها آن به روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه محقق ساخته از ساکنین محلات منطقه) 14 جمع آوری شده است یافته های تحلیل فریدمن پژوهش نشان می دهد که عواملی چون واگذاری مسئولیت به شهروندان، آگاهی از برنامه ها و طرح های، اعتماد به شهرداری، احساس تعلق مکانی، رضایت از خدمات شهری به ترتیب مهم ترین عوامل مؤثردر مشارکت شهروندان در محلات منطقه 14 شهرداری تهران هستند. نتایج تحلیل همبستگی چند متغیره نیز بیانگر همبستگی قوی (ضریب همبستگی 689/0) و مثبت بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته تحقیق (مشارکت محله ای) است. همچنین نتایج تحلیل فضایی مشارکت اجتماعی در محلات منطقه 14 نشان می دهد که محلات دولاب و گذر پایین دولاب به ترتیب مطلوب ترین و محلات پرستار و شکوفه نامطلوب ترین محلات ازنظر شاخص های مشارکت اجتماعی در بین محلات منطقه 14 شهرداری تهران دارند.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی ارتباط حس مکان و سطح امنیت اجتماعی بر یکدیگر است. روش پژوهش حاضر با توجه به موضوع پژوهش، از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف نوع آن کاربردی و از نظر نوع داده کمی است. جامعه آماری تمام ساکنین بخش غربی محله آبشوران (سبزه میدان تا مدرس) شهر کرمانشاه بوده که مطابق سرشماری سال 1395 کرمانشاه کل جمعیت این بخش از محله 290 نفر معادل 73 خانوار است. در این میان 166 نفر به عنوان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران و با نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از دو روش آمار توصیفی و آمار استنباطی با توجه به ماهیت و نوع داده استفاده شده است. به این صورت که با به دست آوردن فراوانی و درصد، متغیرهای موردمطالعه توصیف می گردند و درزمینه آمار استنباطی از نرم افزار Spss در قالب آزمون آماری همبستگی پیرسون جهت سنجش ارتباط متغیرها بر همدیگر و آزمون رگرسیون چندمتغیره برای ارزیابی چگونگی این ارتباط استفاده شده است. یافته های آزمون پیرسون حاکی از آن است که میان ابعاد حس مکان و ابعاد امنیت اجتماعی همبستگی و رابطه متوسطی وجود دارد. به طوری که نتایج آزمون رگرسیون نشان می دهد 0.42 از تغییرات مؤلفه های اجتماعی مربوط به ابعاد حس مکان است. یافته های پژوهش گویای رابطه دو سویه میان ابعاد حس مکان و امنیت اجتماعی است به گونه ای که هرچه حس مکان افزایش یابد امنیت اجتماعی بیشتر می گردد و بالعکس هرچه امنیت اجتماعی بیشتر شود حس مکان نیز افزایش می یابد.

هنگامی که نیازهای چندگانه چندین کاربری زمین در فضا همپوشانی داشته باشند و نتوان آن ها را هماهنگ کرد، احتمال ایجاد تعارض اراضی وجود دارد. توسعه شهرنشینی در محدوده مجموعه شهری مشهد فضاهای زیست محیطی با کیفیت را اشغال کرده و منجر به تکه تکه شدن اراضی کشاورزی و زیست محیطی و کاهش کیفیت آن ها شده است. شناسایی و حل تعارضات کاربری زمین برای استفاده منطقی از منابع زمین و دستیابی به پایداری ضروری است. این پژوهش به بررسی تعارضات اراضی از منظر تناسب کاربری پرداخته است. بدین منظور تناسب اراضی با استفاده از روش تحلیل ارزیابی چندمعیاره با استفاده از شاخص های طبیعی، مکانی، برنامه ریزی و منابع آبی برای سه کاربری کشاورزی، اکولوژیکی و مسکونی در سه طبقه زیاد، متوسط و کم ارزیابی شده و بر اساس ترکیب تناسب سه کاربری با استفاده از مدل پیشنهادی، شدت تعارضات در سه طبقه و نوع تعارضات در دوازده طبقه تشخیص داده شده است. در ادامه احتمال تغییرات اراضی با توجه به نوع و شدت هر تعارض بیان شده است. در مجموع نتایج نشان می دهد: درصد مساحت اراضی با تناسب بالای اکولوژیکی نسبت به دو کاربری دیگر کمتر بوده است، همچنین تناسب اراضی اکولوژیک از مرکز محدوده به سمت پیرامون با افزایش ارتفاع بیشتر شده و تناسب اراضی برای کاربری مسکونی با دور شدن از شهرها و جاده ها کاهش پیدا می کند، بیشترین درصد اراضی مجموعه شهری مشهد در معرض تعارض بالقوه و با شدت متوسط تعارض قرار دارد، بیشترین نوع تعارضات مربوط به دو نوع تعارض شدید و متوسط اراضی کشاورزی و مسکونی بوده است.

شهر سالم را شهری تعریف می کنند که محیط های کالبدی - اجتماعی و فرهنگی خود را به طور پیوسته بهبود می بخشد و منابعش را توسعه می دهد و سلامت عمومی را تضمین می کند. در سال های اخیر، به ویژه با افزایش روند صنعتی شدن و گسترش بیماری های عفونی و همه گیر از کیفیت محیط سکونتی شهرها کاسته شده و نارسایی هایی مانند آلودگی های محیط زیستی، بیکاری، فقر، بد مسکنی و آسیب های اجتماعی روانی در شهرها عمومیت یافته است. شهر نورآباد همانند بسیاری از شهرهای دیگر با مشکلات عدیده ای از قبیل، بافت های فرسوده، مسکن نامناسب، کمبود خدمات اجتماعی و بهداشتی و آلودگی صوتی مواجه است که ادامه این روند باعث وارد آمدن آسیب های جدی به سلامت محیط و سلامت شهروندان خواهد شد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی تحلیل بوده و جهت ارزیابی نهایی و تحلیل داده ها از آزمون های آماری تی تست و جهت تبیین و مدل سازی اثرات نیز از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای پژوهش نشان داد وضعیت شاخص های شهر سالم در محدوده موردمطالعه با میانگین 51/2 در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند و ضعیف برآورد می شوند. تحلیل یافته های منتج از مدل سازی معادلات ساختاری بیانگر این است که مقدار بار عاملی شاخص ریشه دوم میانگین خطای مربعات برابر با (079/0) است که نشان دهنده مطلوبیت مدل پژوهش می باشد. همچنین تحلیل مدل عاملی مرتبه دوم نشان داد که بعٌد سلامت بیشترین بار عاملی را با وزن (94/0) را دارا می باشد و کمترین بار عاملی هم به بعٌد کالبدی فیزیکی با وزن عاملی (64/0) تعلق دارد. در راستای ارتقاء شاخص های شهر سالم و توزیع متوازن خدمات و امکانات می بایست سیاست های فضایی و برنامه ریزی ها بر اساس بسترسازی برای جذب سرمایه گذاری بیشتر بخش خصوصی و هدایت و سوق دادن آن ها به سمت پهنه های محروم صورت گیرد که نقش مدیریت شهری و سازمان های مرتبط بسیار پررنگ است.