۱.
کلید واژه ها:
انسان اطوار وجودی قرآن عرفان
قلب در لغت به معنای دگرگونی و وسط و از نظر اصطلاحی لطیفه ربانی و در قران و عرفان مقصود از آن مرکز الهی و آگاهی انسان است. آن مرکز وجود انسان اعم از مراتب جسمانی، عاطفی، عقلانی و معنوی، همچنین مرکز خدای متعال نیز است.برخی عرفا اطوار وجودی آدمی را جسم، نفس، دل، روح، سر، سرالسر و قلب را به هفت مرتبه (صدر، قلب، شغاف، فؤاد، سویدا و مهجه القلب) تقسیم می کنند. عارفی که با تطهیر قلب و با ذکر حقیقی به این قلمرو روحانی می رسد با آن خدا را می بیند. پس سلوک نوعی درنوردیدن قلب و ترقی از مراتب مختلف وجود و قلب به مراتب بالاتر است. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است
۲.
کلید واژه ها:
نور طامس مقام طمس حکمت اشراق سهروردی حکمت متعالیه ملاصدرا
در حکمت اشراق، هم نظام مراتب عالم و هم مراحل سیر و صعود نفس به عالم برین براساس انوار تبیین می شود. سهروردی معتقد است که در سیر و سلوک معنوی به ترتیب انوار «خاطف» یا «بارق» بر مبتدیان، انوار «ثابت» بر متوسطان و نور«طامس» بر واصلان کامل ظاهر می شود. بدین سان در حکمت اشراق فناء محض با تابش نور طامس محقق می گردد و مقام طمس پس از دو مقام «برق» و «حرق» پایان مراتب صعود نفس است. ملاصدرا تحت تأثیر حکمت اشراق از نور طامس یاد نموده، مقام طمس را با «قیامت عظمی»، «مقام أو أدنی» و مرتبه «ملائکه مٌهیّمین» یکی دانسته و آن را پایان مراتب سلوک می داند. اما در عرفان اسلامی دیدگاه متفاوتی درباره مقام طمس داریم که از ابن فارض مصری آغاز می گردد. ابن فارض مراتب فنا را در سه مرحله «محو»، «طمس» و «محق» نظم می دهد. بسیاری از شارحان آثار ابن عربی و ملاصدرا مثل کاشانی و حاج ملاهادی سبزواری بر همین اساس محو را فناء افعال عبد در فعل حق، طمس را فنای صفات او در صفات حق و محق را فنای در ذات حق دانسته اند
۳.
کلید واژه ها:
اوگوستین روح القدس فیض غزالی علت العلل ذات
آرلیوساوگوستینوس[1]درسال354م.درتاگاست[2]متولد شدمحور افکارش تصوری است که از خدا دارد و آن ایمان به خدای قادر، عالم و خیر مطلق است. او خدای پسر را ظهور خدای پدر می داند. امام محمد غزالی در سال450 ه.ق در طابران متولد شد. او می گفت: خدا غیر قابل توصیف، علت العلل، منشاء هستی و نورالانوار است.او فراتر از معقولات عقلی، عالم و قادر است؛ بنابراین می توان گفت غزالی و اوگوستین منشأ عالم را خدا می دانند؛ خدایی کهنور الهی و تنها وجود حقیقی است و به همه چیز داناست. خدایی غیر قابل توصیف که با اراده مطلق و غیر قابل تغییر، جهان را آفریده است.
هدف این مقاله، این است که نشان دهد اگر چه تفاوت هایی از نظر مذهب و جامعه بین این دو وجود دارد، شباهت هایی نیز با یکدیگر دارند، که از نوعی رابطه روحی مشترک و اشتیاق درونی آنها ناشی شده و باعث شده است تا هر دو از فلسفه و عالم ظاهر به الهیات و عرفان کشیده شوند؛ بنابراین هدف، طرح مبانی اندیشه های این دو تن در زمینه خداشناسی است.[1]Aurelius Augustin.[2]- Tagaste.
۴.
کلید واژه ها:
تصوف فارس مشارب عرفانی تذکره نویسی
تصوّف، همواره یکی از اصلی ترین جریان های فکری تاریخ اسلام بوده است. از سوی دیگر، با نگاهی به تذکره های صوفیان سده های نخست اسلامی می توان دریافت که گاه بیش از هشتاد درصد صوفیان، ایرانی و ایرانی تبار بوده اند. در این میان، سهم خراسان بیش از دیگر مناطق ایران می باشد.
آنچه نگارندگان در این گفتار درصدد آنند، افکندن نگاهی اگرچند کوتاه، بر تاریخ تصوّف فارس در سده های دوم و سوم هجری است؛ که این نگاه، به ناچار، در حدود یک سوم سده چهارم را نیز در بر خواهد گرفت.نویسندگان، در این گفتار، نخست به چهار چهره متقدّم از صوفیان فارسی که همه و یا عمده زندگانی خویش را در سده دوم هجری به سر آورده اند، یعنی حبیب عجمی، محمّد بن یزید، ابوحلمان دمشقی و ابومحرز، و سپس به ده تن از صوفیان طبقه دوم تاریخ تصوّف فارس، یعنی صوفیان سده سوم و اوایل سده چهارم هجری پرداخته اند.
۵.
کلید واژه ها:
ابن عربی غزل عرفانی رمز زن وحدت وجود
مقاله حاضر به بیان شیوه به کارگیری رمز زن در غزلیات عرفانی ابن عربی می پردازد. ابن عربی بنیانگذار سبک جدیدی در عرفان نظری است که در لابلای آثارش مشهود است. او به ویژه در غزلیات عرفانی خود که دیوان ترجمان الاشواق را به آن اختصاص داده است با استفاده از عبارات ویژه غزل مادی در پی بیان اشاراتی است که رنگ و بوی الهی و عرفانی تام دارد. اساس کار او در غزلیات عرفانی بسط تفکر «وحدت وجود» است. در این جستار با ذکر مقدماتی درباره عرفان ابن عربی و چارچوب فکری او به رموزی اشاره خواهد شد که اساس کار او را در غزلیات عرفانی شکل می دهد
۶.
کلید واژه ها:
ولایت امامت حافظ برسی ولی انسان کامل
دیدگاه حافظ برسی درباره ولایت، ناشی از معرفت و توحید اشراقی بر پایه محبت و معرفت باطنی است. چرا که امامت و ولایت جامع بین توحید ونبوت است. و پیمان حکم ولایت در ازل گرفته شده و آن راهرولی به ولی دیگر، تا روز قیامت تسلیم می کند. بنابراین ولایت را، میزان بندگان می داند. و توجه و تمرکز خود را به طرح و اثبات این نکته معطوف نموده که امام دارای مرتبه ولایت مطلقه کلیه بوده و هدایتگر روحانی و باطنی خلق است. در این تحقیق سعی می شود موضوع و مبحث ولایت از دیدگاه این عارف گمنام قرن هشتم و نهم که هنوز جایگاه واقعی ایشان در بین علماء شیعه و حتی عرفا به وضوح مشخص و شناسایی نشده است، مورد بررسی قرار گیرد. او افکار و عقاید تازه ای را در باب ولایت و امامت آورده است که در تشیع کلاسیک و رسمی قابل طرح نبوده و مورد استقبال علماء و فقهاء شیعه قرار نگرفته و نمی گیرد. همین گمنامی و سرگشتگی ذهنی دست مایه اولیه طرح موضوع گشته و با رسیدن به این مطلب که نگاه بُرسی خارج از چهارچوب های تعیین شده برای این دیدگاه قرار دارد، پنجره تازه ای رو به سوی مفهوم ولایت گشوده شده و بازنگری می شود
۷.
کلید واژه ها:
مولانا انسان قفس تن محبوس (زندانی) روح جسم
به تعبیر مولانا روح انسان که از عالم خویش به دور افتاده و در زندان تن محبوس گشته و مانند نیدر شوق رجوع بدان عالم در این قفس ناله و شکایت آغاز کرده است وی می گوید آن همه زیبایی که در تن دیده می شود به خاطر انعکاسی است که روح در او ایجاد می کند وقتی روح از تن جدا می شود تن تباه می گردد و بوی گندش همه جا را فرا می گیرد. پس جان مجرد است و نقص ونیاز و آفت بدان راه ندارد.
روح در آغاز وجودش روحانی و پاک بوده وچون به کالبد عنصری تعلق یافته رنگ جسمانی پیدا کرده است. نفس هر لحظه رنگ عوض می کند وگاه نفس اماره وگاه به نام لوامه و مطمئنه و... خوانده می شود ولی روح لطیفه ای ازلی که جایگاه علوم و وحی و الهام باشد و از جنس ملائکه و جدا از جسم می باشد.
۸.
کلید واژه ها:
کشف المحجوب پیامبر اعظم (ص) هجویری ﻓﻀﺎﺋﻞ و اوﺻﺎف اﺧﻼقی
ﺳیﻤﺎی ﭘیﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈﻢ در ﺑﺴیﺎری از آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﻨﻈﻮم ادب ﻓﺎرﺳی ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺷﺎیﺴﺘﻪ ﺑﺎزﺗﺎب یﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ کﻪ ﮔﻮیﺎی ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪی و دلباختگی ﻧﻮیﺴﻨﺪﮔﺎن آﺛﺎر ﺑﻪ آن حضرت اﺳﺖ. کتاب کﺸﻒ اﻟﻤﺤﺠﻮب یکی از ﻣﺘﻮنﻫﺎی ﮔﺮانﺳﻨﮓ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳی در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ، اﺳﺖ. ﻫﺠﻮیﺮی، ﭘﺲ از اﺷﺎره ﺑﻪ آیﻪﻫﺎی ﻗﺮآن، ﺑﻪ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل و روش و ﻣﻨﺶ آن ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺘﻨﺎد کﺮده اﺳﺖ. ﻧﺸﺎن دادن ﺑﺮﺗﺮیﻫﺎی ﭘیﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈﻢ(ص) و ﺗﺄکیﺪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧی و محبّت او و ﺿﺮورت ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑیﺸﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت،ﻫﺪف ایﻦ جستار اﺳﺖ. ﺑﺪیﻦ ﻣﻨﻈﻮر، مباحثی ﭼﻮن ﻣﻘﺎیﺴﻪ ﭘیﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈﻢ(ص) ﺑﺎ ﭘیﺎﻣﺒﺮان دیﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺳی و اﺑﺮاﻫیﻢ و داود(ع)، اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﭘیﺎﻣﺒﺮ، روحیّه ﻋﺒﺎدی و ﻋﺮﻓﺎﻧی ﭘیﺎﻣﺒﺮ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز وروزه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮاب و ﺑیﺪاری ﭘیﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈﻢ(ص) کﻪ در کﺸﻒ اﻟﻤﺤﺠﻮب ﻫﺠﻮیﺮی آﻣﺪه، در ایﻦ مقاله ﺑﺮرﺳی ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺣﺎﺻﻞ ایﻦ ﺗﺤﻘیﻖ ﻧﺸﺎن ﻣیدﻫﺪ ﭘیﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈﻢ(ص) ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺑﺎ محبّت، ﺑﺨﺸﻨﺪه و کﺮیﻢ، کﺎرﮔﺮ و ﻣﺸﺘﺎق در ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ و ﻣﺤﺒﻮب و ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟی ﺑﻮده اﺳﺖ
۹.
کلید واژه ها:
شیطان ادبیات تعلیمی مناظره حدیث نفس توحید
ابلیس در متون نظم و نثر فارسی هم مطرح گردیده است و گفتگو یا مناظره با ابلیس به گونه ای اختصاصی در ادبیات عرفانی قابل شناسایی است. عارفان با الگو گرفتن از قرآن کریم و دیگر کتاب های آسمانی، در قالب حکایات و مجادله هایی که بین ابلیس و پیامبران و یا عارفان ترسیم نموده اند که در ضمن آن به پرسش و اشکال هاییعقیدتی هم پاسخ داده اندجنبهبرجسته ای از ادبیات تعلیمی را به نمایش گذاشته اند و ابلیس در اغلب مناظرات تلاش دارد که عمل خود را توجیه کند و خود را عاشق راستین معرفی نماید. برخی ابلیس را مظهر اخلاق ناپسندی چون تکبر و غرور و تند خویی و نمادی برای قهر الهی دانسته اند، از طرفی چون خداوند را احسن الخالقین می دانسته اند که همه چیز را حکیمانه و خیرخواهانه آفریده است، برای خلقت ابلیس هم حکمت هایی سودمند جستجو نموده اند که ناآشنایان گمان کرده اند از ابلیس دفاع شده است، چنانکه او را کارگزار الهی برای آزمایش انسان ها خوانده اند. در اینجا مناظره با ابلیس در پنج شیوه مناظره با خداوند، انبیا، عرفا، باخود و افراد ناشناس بررسی گردیده است و نمونه های آن از ادبیات عرفانی استخراج شده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
سلطان علی رودبند عرفان عشق معرفت
در این مقاله برآنیم تا به بررسی و تحلیل بن مایه های عرفانی موجود در کلام یکی از بزرگان عرفان یعنی سلطان علی رودبند (از احفاد امام موسی کاظم علیه السلام) بپردازیم. در حقیقت هدف ما از این پژوهش، کنکاش و جستجو در جهان بینی عرفانی معتقد و مورد قبول اهل بیت (علیهم السلام) است.اهمیت وی در تاریخ عرفان را می توان به دو نکته خلاصه کرد اول اینکه شیخ علی سیاهپوش، در روند تبدیل طریقت صفویه به سلطنت صفویان، نقش مهمی ایفا کرده است و دوم اینکه از شیخ رود بند، اشعاری بر جای مانده، که با مطالعه آن می توان خط سیر طریقت صفویه از موسس آن به بعد را دنبال گرفت. آنچه با مطالعه در اندیشه های عرفانی رودبند حاصل می شود، عرفانی بر پایه سه اصل اهمیت در اجرای اصول شریعت، مبارزه با دنیاپرستی در همه اشکال آن و زهد و ریاضت است
