مطالعات دین، معنویت و مدیریت (اسلام و مدیریت سابق)

تقلب با توجه به اثرهای زیان بار آن، از دیرباز مورد توجه جوامع مختلف بوده است. در این زمینه، مدل هایی مانند مثلث تقلب، لوزی تقلب و پنج ضلعی تقلب نیز در مباحث حسابداری و مالی مشاهده می شود که هر یک عواملی را در راستای شناسایی بهتر تقلب های مالی در نظر گرفته اند؛ اما تاکنون دین داری موردتوجه شایسته قرار نگرفته است. این پژوهش به صورت ترکیبی از روش های کمی و کیفی است. در پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل محتوای مدل های تقلب، مدل جدیدی تحت عنوان «شش ضلعی تقلب» ارائه شد که با رویکرد اسلامی، سازه دین داری را به مدل های تقلب های مالی می افزاید. در بخش کیفی با تحلیل محتوای منابع مرتبط با تقلب، 14 عامل مؤثر در تقلب شناسایی شد. در بخش کمی نیز با استفاده از روش دلفی و کسب نظر 14 نفر از خبرگان، 6 عامل دارای اهمیت بالاتر از متوسط شناسایی و «شش ضلعی تقلب» ایجاد شد. یافته های پژوهش با کسب نظر خبرگان نشان داد که به ترتیب سازه های دین داری، توجیه، فرصت، فشار، استعداد فردی و راهبری شرکتی در کنترل تقلب های مالی دارای اهمیت است. در ادامه نیز با استفاده از فن دیمتل تعامل سازه های «شش ضلعی تقلب» مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این بخش نیز با کسب نظر 10 خبره نیز نشان داد که مدل «شش ضلعی تقلب» یک «فرایند تعاملی است» یعنی اجزای آن بر روی یکدیگر تأثیر داشته و با هم تعامل دارند. سازه دین داری در مدل «شش ضلعی تقلب» نیز بیشترین تأثیرگذاری و تعامل را نسبت به سایر سازه ها دارد و سازه فرصت، دارای بیشترین تأثیرپذیری است. درنتیجه، در راستای کنترل تقلب های مالی شایسته است که توجه بیشتری به دین داری صورت گیرد.

در سال های اخیر با توجه به رشد تولید کالاها و خدمات در کشورهای اسلامی و حضور مسلمانان در بازارهای جهانی، انجام تبلیغات مبتنی بر آموزه های اسلامی به عنوان یکی از مهم ترین عناصر آمیخته  با بازاریابی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، این پژوهش به شناسایی و استخراج اصول و شاخص های بازاریابی اسلامی در زمینه تبلیغات برای فروش از منابع علمی موجود می پردازد. بدین منظور مطابق با رویکرد تفسیری و روش فراترکیب کیفی که یکی از انواع روش های فرامطالعه است پس از جستجوی اولیه و یافتن منابع مرتبط با موضوع تبلیغات فروش در اسلام از 100 منبع اولیه، تعداد 27 منبع پالایش و انتخاب شد. با مطالعه منابع منتخب، هفت مؤلفه و 31 شاخص به دست آمد که پس از پالایش و دسته بندی مجدد آنها و نظرخواهی از اساتید حوزه اقتصاد اسلامی و مدیریت،  بر 29 شاخص از سوی این خبرگان تأیید شد. یافته های این پژوهش نشان داد که می توان شاخص های اسلامی برای تبلیغات فروش را در هفت مؤلفه «قاعده لاضرر، قاعده نفی غرر، قاعده نفی سبیل، اصل اعتدال و میانه روی، اصل عدالت، ارزش و تقدس کار، اصل کرامت انسانی» دسته بندی کرد.

در منابع دین اسلام به خصوص قرآن و نهج البلاغه به همه بایدها و نبایدها و الزامات زندگی فردی و اجتماعی انسان پرداخته شده است. اصول و بسترهای اخلاق حرفه ای نیز که بحث نسبتاً جدیدی در مشاغل، ادارات و سازمان ها می باشد حدود 1400 سال پیش توسط دین اسلام مورد توجه قرار گرفته است و می توان با رجوع به منابع اسلامی پاسخ های تخصصی و کارشناسی برای مسایل مرتبط با اخلاق حرفه ای به دست آورد. نامه ی امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر فرماندار مصر، از بارزترین مصادیق مؤلفه های اخلاق حرفه ای مدیران و کارگزاران حکومتی در منابع اسلامی می باشد که در آن ویژگی های اساسی یک مدیر و کارگزار حکومتی بیان گردیده است. هدف تحقیق حاضر شناسایی و اولویت بندی مؤلفه های اخلاق حرفه ای مدیران از دیدگاه حضرت علی (ع) می باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق مصاحبه و پرسش نامه ی محقق ساخته است که سؤال های پرسش نامه پس از مطالعه و مرور ادبیات موضوع و استخراج مؤلفه های اخلاق حرفه ای از کتاب شریف نهج البلاغه که شامل خطبه ها، نامه ها و حکمت های امیرالمؤمنین (ع) تنظیم و برای نظریه آزمایی؛ سوال های پرسش نامه پس از سنجش روایی و پایایی آن، بین نمونه آماری توزیع شد. اطلاعات حاصل از پرسشنامه با استفاده از روش های آماری توصیفی و استنباطی مورد طبقه بندی و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که مؤلفه ی «تأمین مالی کارکنان» اخلاق حرفه ای بیشترین اهمیت و مؤلفه ی «شایسته سالاری و اهلیت گرایی» اخلاق حرفه ای کمترین اهمیت را نسبت به سایر مؤلفه ای 25 گانه اخلاق حرفه ای را دارد

تجربه های تاریخی و اجتماعی ثابت کرده است که هنجارها و ارزش های اجتماعی حتی اگر بر مبانی عقلی و شرعی محکمی استوار باشند. اگر به شیوه ای درست مدیریت نشوند می توانند بی نتیجه و بلکه دارای نتایج معکوس برای جامعه باشند و به ضد ارزش و ناهنجاری تبدیل شوند و امر به معروف و نهی از منکر نیز از این مسئله مستثنا نیست. این پژوهش با اشاره به مشکلات و آسیب هایی که در روش های اجرای امر به معروف در طول تاریخ وجود داشته است ضرورت مدیریت این دو اصل بنیادی را با شیوه های متناسب با جوامع گسترده و پیچیده امروزی مورد تحقیق قرار می دهد و مدیریت سازمانی را به عنوان کارآمدترین روش برای مدیریت اجرای آنها معرفی می کند و ابتدا از آیات 104 سوره آل عمران و 140 سوره حج برای تأیید روش سازمانی به روش فقهی و تفسیری استظهار می کند و نیازمندی اجرای این دو اصل به صلاحیت های علمی و اخلاقی را نیز به عنوان دلیلی عقلی در تأیید ضرورت سازمان در اجرای آن ها مطرح می سازد و سپس نقاط قوت مدیریت سازمانی در اجرای امر به معروف و نهی از منکر را با استفاده از شواهد تاریخی در سه عنوان زیر به بحث می گذارد. نداشتن مشکلات روش انفرادی؛ 2. امکان پرسش گری و پاسخگویی؛ 3. داشتن پشتوانه اجتماعی.

تواضع فرهنگی فرایندی است مستمر و در رابطه با انسان هایی است که با محافل کاری مختلف سروکار دارند. هدف این پژوهش تحلیل جایگاه سرمایه اجتماعی در ارتباط با تواضع فرهنگی و تقویت یادگیری کارآفرینانه از طریق تغییر مدل ذهنی کارآفرینان است. روش مورد استفاده در این پژوهش از نظر استراتژی پژوهش رویکرد فراترکیب است. داده ها از 10 پژوهش درباره این مفهوم گردآوری شده اند و با فن کدگذاری تحلیل شده اند. نتایج نشان داده است که تواضع فرهنگی دارای مؤلفه خودآگاهی، دیگرآگاهی است و با تقویت ابعاد سرمایه اجتماعی اعم از اعتماد، همدلی و مسئولیت پذیری منجر به تغییر مدل ذهنی کارآفرین و تقویت یادگیری کارآفرینانه می شود.

رهبر حکیم انقلاب اسلامی با صدور بیانیه گام دوم انقلاب توصیه هایی اساسی به منظور «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» ارائه فرمودند. از منظر معظم له کلید پیروزی و نیل به اهداف بزرگ نظام اسلامی کار جهادی و کار انقلابی است. این تحقیق با الهام از اندیشه اصیل و متعالی معظم له؛ به بررسی ابعاد و مولفه های مفهوم مدیریت جهادی و آسیب شناسی آن بر پایه مدل سه شاخگی در ارتش ج.ا.ا پرداخته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش کیفی است. بدین منظور با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی، اطلاعات لازم از بیانات معظم له و مقالات اصیل مرتبط استخراج گردید. بر پایه مدل سه شاخگی، ساماندهی، مورد "بررسی تحلیل و آسیب شناسی" قرار گرفت. یافته های پژوهش بیانگر وضعیت مدیریت جهادی و آسیب های آن در سه دسته عوامل ساختاری، رفتاری و زمینه ای است که به منظور برون رفت از آن راهکارهای لازم پیشنهاد گردید.

ارزیابی عملکرد بخشی مهم از برنامه های مدیریت منابع انسانی است و برای مقاصد متعددی مورد استفاده قرار می گیرد. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر دوگانه تعهد به ارزش های اسلامی و عناصر فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان بر اثربخشی فرایند آن انجام شده است. ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﺿﺮ از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف، ﮐﺎرﺑﺮدی و از ﻟﺤﺎظ روش، از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ (پیمایشی) می باشد. جامعه پژوهش شامل تمامی کارکنان ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی زنجان و خرم آباد بود که از بین آنها 182 نفر به سؤالات پاسخ دادند. جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی (با استفاده از روایی محتوا) و پایایی آن (با استفاده از آلفای کرونباخ) مورد تأیید قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد همبستگی معنی داری بین تمامی متغیرهای تحقیق وجود دارد. همچنین بیشترین ضریب همبستگی به ترتیب بین اثربخشی ارزیابی عملکرد و ارائه بازخورد مناسب (697/0)، تعهد به ارزش های اسلامی (694/0) و اهداف مشخص (683/0) وجود دارد. علاوه بر این، تعیین اهداف مشخص تأثیر معنی داری بر شاخص های مناسب ارزیابی عملکرد و اثربخشی ارزیابی عملکرد دارد. همچنین تأثیر شاخص های مناسب بر اجرای درست ارزیابی عملکرد و اثربخشی آن معنی دار می باشد. به علاوه، تأثیر ارائه بازخورد مناسب و تعهد به ارزش های اسلامی بر اثربخشی ارزیابی عملکرد معنی دار می باشد ولی تأثیر اجرای درست بر اثربخشی ارزیابی عملکرد مورد تأیید قرار نگرفت. تعهد به ارزش های اسلامی تأثیر معنی داری بر اجرای درست ارزیابی عملکرد دارد در حالیکه این متغیر نقش تعدیل گر را در رابطه بین اجرای درست ارزیابی عملکرد بر اثربخشی آن ایفا نمی کند.

در این پژوهش به مطالعه تأثیر سبک مدیریت اسلامی بر توانمندسازی کارکنان حوزه علمیه قم پرداخته است روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه گردآوری توصیفی−پیمایشی به شمار می آید. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته دارای 29 گویه براساس طیف لیکرت بوده است. جهت تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از نرم افزار های SPSS و lisrel استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق، کارکنان حوزه علمیه در شهر قم می باشد که از روش نمونه گیری غیرتصادفی استفاده شده است. حجم نمونه نیز طبق فرمول جامعه نامحدود کوکران، 130 نفر در نظر گرفته شده است و پایایی از طریق آلفای کرونباخ و روایی پرسشنامه با نظر خبرگان تأیید گردید. نتایج تحقیق نشان داد که سبک مدیریت اسلامی بر توانمندسازی کارکنان در حوزه علمیه قم تأثیر دارد. یعنی سبک مدیریت اسلامی بر اعتماد و اطمینان کارکنان حوزه علمیه قم تأثیر می گذارد، سبک مدیریت اسلامی بر اثرگذاری کارکنان حوزه علمیه قم تأثیر می گذارد، سبک مدیریت اسلامی بر معناداری خدمات کارکنان حوزه علمیه قم تأثیر می گذارد، سبک مدیریت اسلامی بر خودمختاری کارکنان حوزه علمیه قم تأثیر می گذارد و در نهایت سبک مدیریت اسلامی بر خودکارآمدی کارکنان حوزه علمیه قم تأثیر می گذارد.

فضیلت سازمانی از جمله مفاهیم مهم و جدید سازمانی است که از روانشناسی مثبت گرا گرفته شده است. پژوهش حاضر با هدف پیش بینی فضیلت سازمانی بر اساس رهبری اخلاقی و هوش معنوی انجام گرفته است. این پژوهش کاربردی از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری شامل کارکنان با تحصیلات کارشناسی به بالا در سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان غربی و ابزار گردآوری داده ها سه پرسشنامه استاندارد رهبری اخلاقی براون و همکاران (2005)، پرسشنامه فضیلت سازمانی کامرون و همکاران (2004) و پرسشنامه هوش معنوی کینگ (2008) است. برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها، از رگرسیون چندگانه به طور همزمان استفاده شد. یافته های حاصل از آزمون فرضیه ها نشان داد که هوش معنوی و ابعاد آن بر ارتقاء فضیلت سازمانی تاثیر مثبت، مستقیم و معناداری دارد. همچنین تاثیر مثبت، مستقیم و معنادار رهبری اخلاقی و ابعاد آن بر ارتقاء فضیلت سازمانی تایید شد. با توجه به نتایج تحقیق، هوش معنوی و رهبری اخلاقی به ترتیب 11 و 17 درصد از تغییرات فضیلت سازمانی را تبیین می کنند. بر اساس این نتایج میتوان گفت با افزایش دو متغیر پیش بین رهبری اخلاقی و هوش معنوی، متغیر ملاک فضیلت سازمانی ارتقاء می یابد. 

نظام اداری ایران متأثر از پارادایم های مدیریتی حاکم بر جوامع اداری، یعنی مدیریت دولتی سنتی (اداره امور عمومی)، مدیریت دولتی نوین و حکمرانی خوب است. هر یک از این پارادایم ها دارای محاسن و معایبی است که از به کارگیری مطلق آن در نظام اداری برحذر می دارد این پارادایم ها دارای عناصری است که می توان با استفاده از آنها در تحقیقات، نظام اداری از منظر آموزه های اسلامی را استنتاج کرد. پرسش اصلی آن است که براساس آموزه های اسلامی، نظام اداری دارای چه زیرساخت هایی است؟ هدف اصلی ارائه مبانی نظام اداری اسلام است. از این رهگذر مشخص می شود چه میزان از پارادایم های موجود در نظام اداری با آموزه های اسلامی همخوانی دارد، در این تحقیق، اندازه و میزان دخالت دولت (حداکثری یا حداقلی)، جایگاه ساختار و مدیران و ماهیت مناصب اداری، ماهیت انسان، جایگاه مردم، جایگاه بهره وری، اهمیت هر یک از فرایند ها و خروجی ها، جایگاه کنترل فرایندها و خروجی ها، تمرکز و عدم تمرکز، در نظام اداری تا حدودی مشخص می شود، روش تحقیق، تحلیلی و استنباطی با محوریت منابع اسلامی و راهبرد آموزه محوری است.

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر نقش های مدیریتی بر شفافیت سازمانی با رویکرد اسلامی است. پژوهش حاضر از نوع پژوهش های توصیفی−همبستگی است که به روش پیمایشی انجام شد. روش گردآوری اطلاعات ترکیبی از مطالعات کتابخانه ای و میدانی است. ابتدا نقش های مدیریتی مینزبرگ از طریق مطالعات کتابخانه ای شناسایی شد و سپس براساس آموزه های دینی، یک نقش به نقش های فوق اضافه گردید تحت عنوان «مسئولیت اجتماعی». در گام بعد این نقش ها در جامعه آماری مورد نظر به آزمون گذاشته شد و تفاوت نقش ها در دو جامعه آماری (مؤسسه های تحقیقاتی ومؤسسه های تولیدی استان کرمان) مورد آزمون قرار گرفت. جهت سنجش متغیرها در مؤسسه های تحقیقاتی 186 نفر و در مؤسسه های تولیدی 372 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات پرسش نامه بود. برای بررسی فرضیه ها از آزمون t تک نمونه ای، مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss ویراست 23 و Amos استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین نقش های مدیریتی در مؤسسه های تحقیقاتی و تولیدی تفاوت وجود دارد. همچنین این نتیجه حاصل آمد که نقش های مدیریتی بر شفافیت سازمانی در مؤسسه های تحقیقاتی و تولیدی استان کرمان تأثیر مستقیم دارد.

هوش هیجانی سعی در تشریح و تفسیر جایگاه هیجان و احساس در توانمندی های انسانی دارد و شامل مجموعه ای از مهارت های غیرشناختی و توانایی هایی است که ظرفیت فرد را در مقابل مطالبات و فشارهای بیرونی و هیجانات مقاوم می سازند. هوش هیجانی در سازمان ها نیز اهمیت فراوانی دارد و بی اعتنایی به هیجان ها و عدم مدیریت آنها می تواند هزینه های گزافی را برای سازمان در پی داشته باشد. با توجه به این موضوع هدف پژوهش حاضر، رابطه هوش هیجانی و ترومای سازمانی در میان کارکنان اداره کل بنادر و دریانوردی شهرستان بندرعباس می باشد. روش پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از جهت شیوه گردآوری داده ها توصیفی−پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل همه کارکنان اداره کل بنادر و دریانوردی می باشد که مطابق جدول مورگان تعداد 86 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های پژوهش، با استفاده از پرسش نامه های استاندارد هوش هیجانی و ترومای سازمانی جمع آوری و از طریق روش معادلات ساختاری به وسیله نرم افزار Smart-PLS تجزیه و تحلیل شد. روایی داده های جمع آوری شده از طریق آزمون متوسط واریانس استخراج شده (AVE) و پایایی آنها نیز از طریق آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تأیید شد. نتایج پژوهش نشان داد هوش هیجانی تأثیر منفی و معناداری به میزان منفی شصت درصد بر ترومای سازمانی دارد.