مطالعات دین، معنویت و مدیریت (اسلام و مدیریت سابق)

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر سیرت نکویی مدیران بر افزایش رفتارهای مثبت سازمانی کارکنان انجام شده است. روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای 172 تن از کارکنان دانشگاه بوعلی سینا همدان به طور تصادفی جهت مطالعه انتخاب شدند. برای گردآوری داده های پژوهش از دو پرسش نامه استاندارد سیرت نکویی مدیران و رفتارهای مثبت سازمانی استفاده شد. داده های تحقیق پس از جمع آوری با استفاده از نرم افزارهای آماری Lisrel و SPSS تحلیل شدند. نتایج نشان داد که اثر پایبندی به عهد و پیمان، دلسوزی، عدم احتجاب و حسن خلق بر رفتارهای مثبت سازمانی مثبت و معنی دار می باشد؛ اما اثر برپا داشتن حق و عدالت و شرح صدر بر رفتارهای مثبت سازمانی معنی دار نبود. در نتیجه از عوامل اثرگذار بر افزایش رفتارهای مثبت سازمانی کارکنان توجه به سیرت نکویی مدیران در دانشگاه ها می باشد.

پژوهش درباره تصمیم گیری، مدل های مبتنی بر «عقلانیتِ محدود» را تأیید و از طریق ارائه مدل های عقلانی −شهودی تلاش می شود تا شهود به عنوان ابزاری متمم یا مکمل برای عقل معرفی گردد. مفهوم شهود در غرب نزدیک است به بداهت و بینشی موقتی که راه و روش مشخص نداشته و متفاوت با علم حضوری است. براساس نظریه تصویر، نگرش ها، اخلاقیات و ایده آل های فردی بر تصمیم گیری شهودی مؤثر است و مذهب نیز مرجعی است که عوامل فوق را شکل می دهد. بنابراین با هدف تبیین جایگاه وحی در تصمیم گیری عقلانی −شهودی، مجموعه تعالیم و آموزه های اسلامی مبتنی بر قرآن و سنت که فرایند 9 مرحله ای تصمیم گیری عقلانی را تحت تأثیر قرار داده و بر تصمیم گیری شهودی مؤثر هستند، استخراج گردید. برای این منظور با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از نوع تلخیصی و جهت دار، در منابع مختلف جستجو گردید که 130 گزاره مرتبط استخراج و براساس سه مقوله اعتقادات، احکام و ارزش های اخلاقی طبقه بندی گردیدند. شهود اگر تنها در نتیجه و انتخاب راه حل بتواند عقل را حمایت کند، براساس یافته های این تحقیق، فرد در هنگام تصمیم گیری عقلانی در تمامی مراحل آن از طریق اعتقادات، احکام و ارزش های اسلامی هدایت می شود. تعالیم وحی همپای عقل و در نقش مصباح آن در فرایند تصمیم گیری حضور دارد و تجارب قضاوتی افراد، ارزش ها و ایده آل های آنان را تحت تأثیر قرار می دهد .

در زمینه تقوای سازمانی تاکنون مدل هایی ارائه شده است؛ اما از دیدگاه اسلام تحقیق مشخصی درباره ارائه مدل مناسبی در حوزه مدیریت و سازمان انجام نشده است. این مقاله درصدد ارائه مدلی برای تقوای سازمانی از دیدگاه اسلام است، که بدین منظور پس از مطالعه پژوهش های پیشین و همچنین بررسی مدل های موجود با مراجعه به 4 نفر از خبرگان متخصص مدیریت و 7 نفر متخصص معارف اسلامی، ابتدا تعداد 71 مؤلفه استخراج و سپس نسبت به اولویت سنجی مؤلفه های کارآمد و حذف 15 مؤلفه غیرمرتبط اقدام شد و در مرحله سوم 56 مؤلفه از سوی خبرگان به عنوان مؤلفه های تقوای سازمانی از دیدگاه اسلام تعیین شد. با انتخاب اعضای هیأت علمی و کارکنان دانشگاه دولتی اراک که تعداد آنها به 503 نفر می رسد به عنوان جامعه آماری و انتخاب 174 نفر به روش تصادفی سیستماتیک به عنوان نمونه آماری، پرسش نامه تهیه شده به بوته آزمایش گذاشته شد. با استفاده از تحلیل عاملی 5 دسته از عوامل شناسایی گردید که طبق نظر خبرگان با عنوان «ویژگی ها و استعدادهای شخصی»؛ «حسن معاشرت»؛ «اطاعت و بندگی»؛ «علم و تجربه»و «صبر» نام گذاری شدند.

توانایی مدیران برای کار با افرادی با فرهنگ های مختلف، تنها با شناخت تفاوت های فرهنگی ملت ها و قومیت ها امکان پذیر است. یکی از سازه های جدید در علم روان شناسی و مدیریت جدید، مفهوم جدیدی به نام «هوش فرهنگی» است که بسیاری از جنبه های مورد نیاز برای فعالیت اثربخش در موقعیت های متنوع فرهنگی را دربر می گیرد. این مقاله می کوشد ضمن اشاره به مبانی نظری هوش فرهنگی و ابعاد و معیارهای سنجش هوش فرهنگی از منظر مکاتب جدید و اندیشمندان غربی، مبانی و اصول و معنا و معیارهای هوش فرهنگی را از منظر حضرت علیj را مورد بررسی قرار دهد تا مشخص سازد قلمرو و آثار و ریشه های این هوش در کلام حضرت چگونه مورد توجه قرار گرفته است؟ بررسی مذکور بیانگر این مطلب است که مقوله هوش فرهنگی از دیدگاه حضرت علیj عرصه ای جامع و فراخ دارد که از مؤلفه های معنوی چون خدا، دین، معاد، ایمان، اخلاق و یقین تفکیک ناپذیر بوده و دارای مبانی ثابت و مشخصی می باشد. این دیدگاه با نگاه ابزاری جدید به مقوله هوش فرهنگی که فاقد مؤلفه ها و اصول و مبانی ارزشی و الهی و معنوی است در تغایر می باشد. البته این تفاوت ها در تعاریف ریشه در تغایر در مبانی دارد و این تغایر نیز به نوبه خود وامدار تفاوت در منابع است.

اینکه انسان بتواند معنایی با ارزش در زندگی خود و برای همه جوانب آن بیابد، به یک سازه جدید از هوشمندی تحت عنوان هوش معنوی نیاز دارد. از میان موجودات تنها انسان از هوش معنوی برخوردار است. هوش معنوی یکی از اجزای اصلی و ضروری رهبری اثربخش به خصوص رهبری تحول آفرین است که بر تصمیمات راهبردی سازمان اثر می گذارد. هدف از این تحقیق بررسی نقش هوش معنوی در موفقیت رهبر تحول آفرین است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ جمع آوری داده ها، توصیفی−پیمایشی است. داده های پژوهش از بین نمونه 180 نفر از کارکنان و مدیران وزارت اقتصاد و دارایی به صورت نمونه گیری تصادفی طبقه ای جمع آوری و فرضیه ها و الگوی مفهومی به ترتیب با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل سازی معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که الگوی مفهومی پژوهش از برازش خوبی برخوردار بوده و نقش هوش معنوی در رهبری تحول آفرین مثبت و معنادار است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان نتیجه گرفت که افزایش هوش معنوی افزایش تحول آفرینی رهبری را به همراه دارد و رهبران می توانند با به کارگیری ویژگی های هوش معنوی بر افکار و باورهای کارکنان نفوذ کرده و پیروان خود را به سمت اهداف متعالی هدایت کنند. رهبر می تواند تغییرات اساسی را در رفتار و مدیریت خود داده و از این طریق منجر به ایجاد تحول در سازمان و تغییرات بنیادی در رفتار کارکنان شود.

در فضای رقابتی امروز سازمان ها و صاحبان مشاغل دریافته اند که می بایست تمرکز را از منبع مادی به سمت دانش و منابع نامشهود خود منعطف کنند تا بتوانند در وضعیت موجود با رقبای خود رقابت کنند. از این رو جهت مدیریت، استفاده درست و بهره برداری از این منابع نامشهود، سازمان ها نیازمند بهره گیری از مفهومی به نام مدیریت دانش هستند که استفاده از آن باعث کسب مزیت رقابتی برای آنها می شود. با کمی توجه به ماهیت خاص دانش و این مطلب که امروزه این دانش است که قدرت را تعیین می کند و قدرت در دست فرد و یا گروهی است که دانش را در اختیار دارد، مسائل اخلاقی متعددی حول محور دانش و مدیریت دانش وجود دارد. از جمله این مسائل می توان به مواردی همچون: حفاظت از حریم خصوصی، مالکیت معنوی، محافظت از داده ها در مقابل سرقت و تحریف، اعتماد، انصاف، عدالت، صحت، دسترس پذیری، حفاظت از سرمایه های فکری، آزادی اطلاعات، حفظ امنیت ملی و ... اشاره نمود. از منظر دیگر می توان این طور بیان کرد که مدیریت دانش مفهومیست نظام مند که به جهت اجرای موفقیت آمیز آن می بایست دیدی جامع و کل نگر داشت. به همین منظور افزون بر توجه به ویژگی های مثبت، کاربردها و مزایای آن، می بایست به منظر دیگری از مدیریت دانش که همان مسائل اخلاقی است نیز توجه ویژه داشت. در واقع در جهان امروز اطلاعات و دانش است که مایه قدرت افراد و سازمان ها هستند و هر کجا که سخن از قدرت باشد خواسته و یا ناخواسته پای اعمال خرابکارانه و غیراخلاقی نیز به میان کشیده می شود. گفتنی است که پژوهش های متعددی به خصوص درباره مسائل اخلاقی مدیریت دانش در کشورهای مختلف انجام شده است؛ اما در کشورمان، ایران، تحقیقات کمی در این باره صورت گرفته است. با توجه به موارد بیان شده محقق در این پژوهش می کوشد تا به مطالعه سیستماتیک و نظام مند متون، اسناد، مقالات و کتاب های موجود در زمینه اخلاق در حوزه مدیریت دانش در ایران و سطح بین الملل بپردازد.

اولین پرسش که روبه روی دانش پژوهان حوزه های مطالعاتی مطرح می شود آن است که چه چیزی را مطالعه کنند؟ دانش پژوهان حوزه مدیریتِ دولتیِ اسلامی نیز با این پرسش روبه رو هستند. از این رو ترسیم حوزه های مطالعاتی در رشته های مختلف از جمله دغدغه های بسیاری از دانشمندانی است که در حوزه های فرانظری کار می کنند. در این مقاله نویسنده می کوشد چارچوب مفهومی نقشه مطالعاتی مدیریت دولتی اسلامی را تریسم کند. در پایان چالش های کلیدی فرای روی تولید دانش در این حوزه واکاوی شده است.