جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای

پژوهش حاضر به دنبال توسعه گردشگری و ایجاد منافع آن، حاصل برگزاری جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی به عنوان نمادی از گردشگری رویداد محور، در شهرستان مریوان -قطب گردشگری استان کردستان- است؛ جشنواره ای که با کیفیت و اعتباری مناسب، برگزار شده و مریوان را به پایتخت تئاتر خیابانی کشور بدل کرده است. فرصتی که در صورت بهره گیری از آن، می توان در بازار و ماراتن رقابتی امروزی گردشگری، گوی سبقت را از رقبا ربود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، به شیوه کیفی و با دیدی جامع و سیستمی و رویکردی مشارکتی که خاصیت مطالعات و مدیریت فعالیت های گردشگری است، به انجام رسید. داده های موردنیاز با بهره گیری از مصاحبه های نیمه ساختارمند، در میان گروه های متعدد ذی نفع و اثرگذار بر اعتباربخشی هنری و توسعه گردشگری جشنواره، جمع آوری شدند و درنهایت، داده های گردآوری شده با تکنیک تئوری بنیادی با طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، مورد تجزیه و تحلیل و بهره گیری قرارگرفتند. در این راستا چالش ها و موانع پیشِ روی بهره مندی از منافع و توسعه گردشگری جشنواره در سه سطح شناسایی شدند. سطح اول که عمومی ترین و کلی ترین سطح نیز به شمار می رود، مرتبط با ضعف ها و چالش های توسعه گردشگری به طور عام در سطح شهرستان مریوان؛ سطح دوم، مرتبط با توسعه گردشگری رویداد و ایام محور در سطح شهرستان مریوان و سطح سوم، مرتبط با ضعف ها و چالش های پیشِ روی تبدیل جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی به یک رویداد با بازدهی گردشگری است. این یافته ها نشان دادند که نیاز است در راستای بهره مندی و توسعه منافع گردشگری جشنواره، مدیریت یکپارچه و سیستمی گردشگری، آموزش و حرفه ای سازی فعالان و ذی نفعان و بازنگری در شیوه جذب و بازاریابی بخش گردشگری در کنار برجسته سازی و تقویت بخش هنری، مدنظر قرار گیرد

الگوی جمعیت جهانی، روندی روبه رشد به سوی سالمندی دارد و ضروری است فضاهای شهری، سازه ها و خدمات به طور ایدئال با ذهنیت سالمندان برنامه ریزی و طراحی شوند. دراین راستا، در سال 2006 سازمان بهداشت جهانی 8 شاخص کلیدی را به عنوان ضروریات شهر دوستدار سالمند مطرح کرده که نیازمند برنامه ریزی و طراحی شهرها در راستای تحقق این شاخص ها احساس می شود. با توجه به اهمیت تحقق شهر دوستدار سالمند در عصر حاضر، هدف از تحقیق حاضر شناسایی مؤلفه های تأثیرگذار بر برنامه ریزی و طراحی شهر دوستدار سالمند در کلان شهر تبریز است. روش تحقیق در مطالعه حاضر، کمّی با ماهیت کاربردی-توسعه ای است که به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم افزار Warp-PLS استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق نیز شامل مدیران، مسئولان و کارشناسان شهری تبریز (حدوداً 1500 نفر) است و حجم نمونه براساس مدل اصلاح شده کوکران 340 نفر برآورد شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد بیشترین اثرگذاری در تحقق شهر دوستدار سالمند تبریز، در بُعد برنامه ریزی مربوط به مؤلفه های نظام برنامه ریزی و مدیریتی یکپارچه و هماهنگی و مشارکت نهادی و در بُعد طراحی مربوط به مؤلفه های کالبد دوستدار سالمند و حمل ونقل است که به ترتیب ضرایب استخراج شده براساس مدل ساختاری تحقیق برای هر کدام 76/0، 68/0، 62/0 و 57/0 بوده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که بهره مندی از دیدگاه های همه شمولی فضاهای شهری همچون دیدگاه بنکزون 1 ، گلداسمیت 2 و طراحی اجتماعی ضرورتی اجتناب ناپذیر برای تحقق شهر دوستدار سالمند تبریز است.

پدیده های اقلیمی در مناطق مختلف جهان در ارتباط  با ویژگی جغرافیایی هر منطقه، متفاوت اند. یکی از پدیده های غالب جوّی در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی جهان، گردوغبار است. این پدیده در بخش عمده ای از ایران با اقلیم خشک، ازجمله بیرجند در شرق ایران، با آلودگی هوا مرتبط است. کانون ها و مسیرهای گرد و غبار این منطقه در طی سال متنوع اند و شناخت آن ها به مدیریت ریسک شهری، پیش بینی و بیابان زدایی کمک می کند. در این مطالعه برای تعیین منشأ گردوغبار از تصاویر ماهواره لندست در دوره 1955-2017 استفاده شد. روز گرد و غبار، براساس تقسیم بندی شایو و دونگ با کد 06 و 07 با دید افقی کمتر از 10 کیلومتر، تعریف و با شاخص BTD و TDI ، آشکارسازی شد. برای تعیین الگوهای جوّی گردوغبار، از داده های شبکه ای NOAA و مسیرهای ورودی با مدل های-اسپلیت به روش پسگرد، انجام شد. نتایج نشان داد، بیشترین روز گرد و غبار در سال های 1963 و 2008 (دوره بازگشت 45 ساله)، به ترتیب با تعداد 148 و 128 روز، عمدتاً در دوره گرم و ماه جولای (تیر ماه) حادث می شوند. وزش باد 120 روزه سیستان در شرق ایران، در انتقال ذرات گرد وغبار وآلودگی هوای بیرجند از سمت شرق و شمال شرق از بیابان های آسیای میانه، ترکمنستان، افغانستان، دشت های خراسان رضوی و دشت های داخلی، نقش عمده را دارد؛ اما در دوره سرد سال، توده های سرد سیبری از شرق، جبهه های سرد (آنتی سیکلون مهاجر)، سیکلون های میرا و کم فشارها از جهت شمال غرب، غرب و جنوب غرب با عبور از دشت های مرکزی ایران و بعضاً بیابان های سوریه و عراق در سطوح بالای جوّ، موجب گرد وغبار می شوند. در همه این کانون ها، وقوع ذرات معلق و آلودگی شهرها در دوره های خشک غالب است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین فضای کالبدی-اجتماعی شهر بر احساس امنیت در بین شهروندان قزوینی صورت گرفته است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا چارچوب نظری تحقیق بنا به تناسب موضوع مورد بررسی واقع شد و سپس فرضیه اصلی پژوهش از آن استخراج شد. روش تحقیق در این پژوهش پیمایش و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته دارای روایی و پایایی است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان شهر قزوین است. و حجم نمونه 321 نفر، با روش خوشه ای چندمرحله ای به دست آمده است، سپس با استفاده از نرم افزار SPSS و Amos ، برای آزمون فرضیات و تحلیل داده ها استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که هم بین فضای کالبدی و هم فضای اجتماعی شهر با احساس امنیت رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. در تحلیل رگرسیون برای تبیین متغیر وابسته به ترتیب از بین متغیرهای مستقل، متغیر منطقه محل سکونت بیشترین تأثیر و به ترتیب متغیر فضای کالبدی شهر، جنس، سن، فضای اجتماعی شهر، تعداد سال های سکونت و پایگاه اجتماعی-اقتصادی تأثیرگذار بوده اند. همچنین با توجه به شاخص های به دست آمده از نرم افزارAmos  داده های جمع آوری شده، چارچوب نظری مطرح شده را مورد حمایت قرار می دهد.

در میان مؤلفه های پایداری در سکونتگاه های شهری، پایداری اجتماعی مسکن یکی از مهم ترین دغدغه های مدیران و تصمیم گیران شهری است. در پژوهش حاضر باتوجه به اهمیت متغیر بالا، به ارزیابی آن در سکونتگاه های غیررسمی شهر اردبیل پرداخته شده است. شهر اردبیل، به دلیل مهاجرت های بی رویه روستا-شهری، در سه دهه اخیر رشد فزاینده فیزیکی و جمعیتی را تجربه کرده و این امر باعث شکل گیری محلات حاشیه در اطراف شهر، درجهت جذب جمعیت اضافی شده است، این محلات درزمینه پایداری اجتماعی مسکن دچار مسائل و مشکلات متعددی هستند؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی پایداری اجتماعی مسکن در سکونتگاه های غیررسمی شهر اردبیل انجام می شود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و از لحاظ ماهیت، به روش توصیفی- تحلیلی است. برای تبیین مؤلفه های ارزیابی در جغرافیای محلات موردمطالعه، از روش پیمایشی، ابزار پرسشنامه و نرم افزارهای spss و Arc GIS استفاده شده است. جامعه آماری، محله های غیررسمی شهر اردبیل با جمعیتی معادل 74628 نفر هستند و تعداد نمونه ها مطابق با فرمول کوکران با درصد احتمال صحت گفتار 95 درصد، 382 نفر به دست آمده است. در این بررسی، درجهت تحلیل، ارزیابی و رتبه بندی محلات موردمطالعه به لحاظ پایداری اجتماعی مسکن از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره تاپسیس، ویکور، ساو و مدل ادغامی کپلند استفاده شده است. مطابق با یافته های پژوهش، نتایج نشان داد که براساس ابعاد تحلیل شده در ارزیابی پایداری اجتماعی مسکن محلات غیررسمی شهر اردبیل، محله های ایران آباد (جین کندی) و گلمغان دارای بیشترین میزان ناپایداری اجتماعی مسکن و محله های سلمان آباد و میراشرف دارای کمترین میزان ناپایداری اجتماعی مسکن در مقایسه با سایر محلات موردمطالعه در این تحقیق هستند.

در حال حاضر یکی از موارد تمام شهرهای کشور، رشد شهرنشینی و تلاش برای داشتن شهرهای زیست پذیر است. این رشد و گسترش کالبدی شهر نتوانسته با شاخص های زیست پذیری شهری هماهنگ شود و این عدم هماهنگی در رشد کالبدی شهر باعث ایجاد محلات برنامه ریزی نشده و عدم تعادل در مناطق شهری برای بهره برداری از منابع محیط زیستی و کمبود خدمات رسانی شده است و در ابعاد مختلف نمود پیدا کرده است که یکی از این ابعاد فشار بر محیط زیست و کاهش زیست پذیری شهری بوده است و مدیریت شهری را برای اداره آن با چالش های متعددی روبه رو کرده است. به همین منظور پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر پراکنده رویی شهری و تأثیر آن بر زیست پذیری در کلان شهر اهواز تدوین شده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی-تحلیلی است.مطابق با نتایج حاصل، مناطق 2 و 3 ازلحاظ نظارت بر کیفیت خدمات شهری در سطح زیست پذیری کم و دیگر مناطق شهر اهواز در وضعیت زیست پذیری خیلی کم قرار گرفته اند. مناطق 2 و 3 شهر اهواز ازلحاظ مشکلات زیست محیطی در وضعیت زیست پذیری متوسط، مناطق 1 و 4 زیست پذیری کم و دیگر مناطق در وضعیت زیست پذیری خیلی کم قرار گرفته اند. ازلحاظ اثر پراکنده رویی شهری بر کاهش امنیت به 4 سطح زیست پذیری خیلی کم (مناطق 5، 6 و 7)، زیست پذیری کم (4 و 8)، زیست پذیری متوسط (منطقه 1) و زیست پذیری زیاد (مناطق 2 و 3) تقسیم شده اند. براساس کاربری های عمومی شهری، مناطق شهر اهواز به دو دسته زیست پذیری کم و خیلی کم تقسیم شده اند و مناطق 1، 2 و 3 نسبت به دیگر مناطق، از وضعیت بهتری برخوردار هستند. ازلحاظ تضعیف هویت و منظر شهری، مناطق 2 و 3 ازلحاظ زیست پذیری در طیف متوسط، منطقه 1 در طیف زیست پذیری کم و دیگر مناطق در طیف زیست پذیری خیلی کم قرار گرفته اند. در پژوهش حاضر برای نخستین بار عوامل مؤثر بر پراکنده رویی شهر و تأثیر آن بر زیست پذیری در شهر اهواز بررسی شده است.

قوانین شهری شیوه اعمال قدرت برای تغییر و بازآفرینی فضاهای شهری را تعریف می کنند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی نحوه اثربخشی قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری بر فرایند بازآفرینی شهری در بافت فرسوده شهر حمیدیا و با استفاده از روش های آمار استنباطی شامل آزمون کای اسکویر، آزمون T تک نمونه ای و آزمون تحلیل مسیر است. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که همه شاخص های سنجشگر بازآفرینی شهری پایین تر از حدمطلوب هستند. این وضعیت تحت تأثیر کارکردهای ضعیف محرک های بازآفرینی در بافت موردمطالعه است. این محرک ها شامل مشارکت بخش خصوصی، دولت و ساکنان، توانمندسازی ساکنان، تأمین منابع مالی، تشویق های مالیاتی و عوارض، تشویق های ساختمانی، تأمین زیرساخت های شهری، تأمین زمین، کاهش بوروکراسی و هماهنگی بین سازمان های مرتبط با بازآفرینی شهری می شود. نتایج آزمون T تک نمونه ای نشان داد که این محرک ها فاصله معناداری از وضعیت مطلوب دارند. هم چنین، استفاده از روش تحلیل مسیر نشان داد که در مجموع، متغیر توانمندسازی اقتصادی ساکنان، متغیر تأمین زیرساخت های شهری و متغیر تأمین منابع مالی به ترتیب دارای بیشترین تأثیر مثبت و کلی و متغیرهای کاهش بوروکراسی، هماهنگی بین سازمانی و تأمین زمین دارای بیشترین تأثیر منفی و کلی بر بازآفرینی بافت فرسوده هستند. یکی از دلایل ناکارآمدی قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری نگرش کل نگر و جامع آن به مسئله بازآفرینی شهری است. جامع نگری و گستردگی اهداف مندرج در یک قانون در محیط های شهری که دارای عدم تنوع و عدم مطلوبیت پتانسیل های اجتماعی-اقتصادی-کالبدی هستند، می تواند توان بدنه مدیریت و برنامه ریزی شهری را برای بسیج منابع کاهش بدهد. 

بحث های زیادی درباره تنگناهای مالی شهرداری مطرح بوده و پیشنهاد بسیاری از محققان بر این است که شهرداری باید درآمد پایدار داشته باشد؛ اما واقعیت آن است که شهرداری نهادی خدماتی است و باید هزینه خدمات خود را از شهروندانی اخذ کند که از این خدمات بهره مند می شوند؛ بنابراین اگر شهرداری توانایی دریافت این هزینه ها را ندارد، این فرض مطرح است که ممکن است نقصی در سیاست گذاری ها یا کارکردهای این نهاد وجود دارد. به همین منظور، این بررسی قصد داشت فرضیه وجود سیاست گذاری و وضعیت کارکردی شهرداری را به آزمون بگذارد. روش این بررسی از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و داده های مورد نیاز از 150 نفر از کارشناسان حوزه برنامه ریزی شهری گردآوری شد. داده های گردآمده با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای، آزمون فریدمن و همچنین روش تحلیل عاملی تأییدی و معادلات ساختاری مبتنی بر واریانس با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی (PLS) تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین کارکرد و کیفیت سیاست های تدوین شده و همچنین شاخص های قابلیتی و عملکردی شهرداری مشهد، رابطه مثبت و معنی داری برقرار است؛ اما چون کیفیت و کارکرد سیاست های طراحی شده در سطح مناسبی قرار ندارد، شاخص های قابلیتی و کارکردی دچار ضعف اساسی بوده و همین عامل در ناکامی شهرداری در کسب هزینه خدمات ارائه شده به ساکنان اثرگذار بوده و شهروندان این نهاد را نه یک نهاد خدماتی که سازمانی حاکمیتی قلمداد می کنند. تا این اختلال مرتفع نشود، شهرداری همچنان مجبور است از شیوه هایی کسب درآمد کند که علاوه بر ناپایداربودن، مشکلات زیادی را برای شهر و شهروندان ایجاد می کند.