پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

برقراری ارتباط و تعامل موثر با دیگران مستلزم کسب مهارت های اجتماعی است که پیامد آن سلامت فردی و اجتماعی است. نهاد آموزش و پرورش از طریق درس جامعه شناسی می تواند این امر را محقق سازد و شهروندانی فعال و مسئولیت پذیر را تربیت کند. به همین منظور در این تحقیق با کمک نظریه های جامعه شناسی به دنبال بررسی و تبیین رابطه مهارت های اجتماعی و تربیت شهروندی در کتاب های جامعه شناسی متوسطه دوم هستیم. روش انجام تحقیق توصیفی و کیفی است که از طریق مصاحبه های عمیق با معلمان جامعه شناسی متوسطه دوم صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد به مهارت های اجتماعی در کتاب های جامعه شناسی چندان توجه نشده است و بیشتر مطالب مفهومی و در حوزه شناختی است و مصادیق عینی و رفتاری مهارت های اجتماعی مطرح نشده است و مسلما با این محتوا دانش آموزان چندان با نقش شهروندی آشنا نمی شوند. بنابراین لازم است که محتوای کتاب ها مورد بازبینی قرار بگیرد و در حوزه مهارتی و رفتاری بیشتر کار شود.

داستان سرایی موجب از بین رفتن موانع خلاقیت می گردد و قدرت حل مساله را برای دانش آموزان فراهم می کند. هدف اصلی پژوهش آن بود که با بکارگیری یکی از روش های یادگیری فعال، یعنی داستان سرایی، یادگیری و علاقه مندی به مطالب درس هویت اجتماعی دانش آموزان را بهبود ببخشد. بنابراین، پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که، آیا می توان با استفاده از داستان سرایی، یادگیری و علاقه مندی دانش آموزان به محتوای درس هویت اجتماعی را بهبود بخشید؟. روش این تحقیق از نوع اقدام پژوهی (پژوهش در عمل) است. نمونه پژوهش متشکل از 26 دانش آموز تجربی و 28 دانش آموز ریاضی – فیزیک مدرسه علی ابن ابیطالب (ع) شهر فردیس (پایه دوازدهم) و 70 معلم پایه دوازدهم استان البرز بود (گروه انسانی)، که به صورت تصادفی انتخاب شدند. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات از دو دسته شواهد استفاده شد. دسته اول شواهد شامل آزمون سنتی (تستی – تشریحی) از دانش آموزان و نظرسنجی از معلمان بود. و دسته دوم شواهد شامل داستان سرایی (از جمله ابزارهایی که یادگیری فعال را تقویت می کند) بود. نتایج شواهد اول حاکی از عملکرد ضعیف دانش آموزان (با میانگین نمره 12) و همچنین علاقه مندی پایین آنها در درس مربوطه بود. اما نتایج شواهد دوم نشان داد که استفاده از روش داستان سرایی منجر به بهبود میزان یادگیری (با میانگین نمره 16) و افزایش علاقمندی دانش آموزان در درس مربوطه می شود.

این پژوهش در زمینه بهبود روش های آموزش جغرافیا و با هدف شناسایی ساختارها، وظایف و عملکرد نهادهای تاثیر گذار بر آموزش جغرافیا در مدارس و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود روند فعالیت آتی آن ها صورت گرفته است. روش کار بر مبنای تحلیل اسنادی بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه اسناد موجود در پایگاه های اطلاع رسانی وزارت آموزش و پرورش و سازمان های زیر مجموعه آن و همچنین موسسات انتشاراتی و کمک آموزشی و نهادهای غیر انتفاعی آموزشی بوده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که این نهادها را می توان به دو دسته کلی دولتی و غیر دولتی تقسیم کرد. نهاد های دولتی شامل سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی، گروه های آموزشی معلمان و انجمن های علمی دانش آموزی می باشند که عملکردی تکلیفی داشته و سعی داشته اند با الهام گرفتن از اسناد ملی، منابع آموزشی را به روز نموده و در راستای اجرایی کردن آن ها در مدارس گام بردارند. نهادهای دسته دوم نیز که غیر دولتی محسوب می شوند، شامل موسسات انتشاراتی و کارتوگرافی خصوصی و انجمن های علمی دبیران جغرافیا می باشند که عملکردی مستقل داشته و تلاش هایی را در جهت تامین منابع علمی و ابزارهای کمک آموزشی در مدارس انجام داده اند. با توجه روند روبه رشد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش پیشنهاد می شود که نهادهای دولتی به سمت عدم تمرکز و تنوع بخشی به روش های تدریس و نهاد های غیر دولتی به سمت تنوع تولیدات آموزشی با تاکید بر بازی های آموزشی هوشمند حرکت نمایند.

یکی از روش های فعال و عملی برای تدریس درس نقشه خوانی و کارتوگرافی برای دانشجویان در مقطع کارشناسی، آموزش تهیه نقشه ی توپوگرافی و مدل رقومی ارتفاع می باشد. پژوهش حاضر با هدف آموزش مراحل تهیه نقشه ی توپوگرافی و مدل رقومی ارتفاع می باشد. نرم افزارهای که در این پژوهش به کار گرفته شد، نرم افزار های Google Earth Pro و Arc Map می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی و آموزشی می باشد. نمونه کار مربوط به بخش کوچکی از دره رودخانه ی هراز و ارتفاعات اطراف آن در رشته کوه البرز مرکزی می باشد. جهت تهیه داده های ارتفاعی نقاط از نرم افزار گوگل ارث استفاده گردید، در نرم افزارArc Map، جهت تبدیل فایل نقاط به یک فایل رستری، فرایند میانیابی صورت گرفت و بعد از انجام چندین فرایند نقشه توپوگرافی و DEM منطقه تولید شد. با تولید نقشه؛ فنون مختلف نقشه خوانی، موقعیت نقاط، راهنمای نقشه (Legend)، مقیاس نقشه، مفهوم خطوط تراز، خواندن ارتفاع از روی منحنی های میزان، نمایش شیب، نمایش دره رودخانه، دامنه کوه، اندازه گیری روی نقشه های توپوگرافی و ترسیم نیمرخ و موارد دیگر را به صورت عملی به دانشجویان آموزش داد. با توجه به سرفصل های درس نقشه خوانی و کارتوگرافی، دانشجویان علاوه بر مباحث تئوری درس، فرایند آموزش تهیه نقشه ی توپوگرافی و مدل رقومی ارتفاع با استفاده از نرم افزارهای کاربردی را یاد می گیرند، که هم برای آینده شغلی آنها و هم در تهیه نقشه هایی که برای مقاله علمی پژوهشی نیاز دارند، بسیار مفید خواهد بود.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی پیامدهای یادگیری به شیوه معکوس مجازی از نگاه دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان به شیوه کیفی و از نوع پدیدارشناسی انجام شد. با توجه به ماهیت پژوهش، از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد که با مصاحبه عمیق 9 نفر از دانشجومعلمان، داده های اخذشده به اشباع رسید. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از روش تحلیل مضمون و از نرم افزار MAXQDA11 به عنوان یک شیوه کمکی در واردکردن داده ها استفاده شد. یافته های حاصل از ادراک دانشجومعلمان در خصوص پیامدهای این روش در 6 مضمون اصلی افزایش صلاحیت های فناوری، ارتقاء و بهبود یادگیری، بهبود مهارت ها ی اجتماعی و ارتباطات، روانشناختی، شخصی سازی یادگیری و کنترل و تنظیم یادگیری خلاصه شد. ادراک دانشجومعلمان نشان می دهد که از نگاه آن ها استفاده از کلاس معکوس مجازی گامی مثبت در ارتقا سطح آموزشی و دارای پیامدهای مثبتی در ابعاد مختلف است. یادگیری به شیوه معکوس مجازی می تواند آموزش را برای فراگیران اثربخش تر و شخصی سازی نماید و مسئله آموزش در کنترل دانشجویان از لحاظ زمانی، مکانی و سرعت قرار گیرد تا آن ها بتوانند آموزش را متناسب با سرعت یادگیری خود تنظیم کنند.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به میزان توجه به انواع سرمایه های اجتماعی، فرهنگی، انسانی و اقتصادی در کتاب جامعه شناسی پایه یازدهم علوم انسانی و با بکارگیری روش تحلیل محتوا، انجام شده است. جامعه پژوهش، تمامی فصول کتاب جامعه شناسی (2) رشته ادبیات و علوم انسانی متوسطه دوم در سال تحصیلی 1401-1400 بوده و هر یک از جملات و تصاویر کتاب به عنوان یک واحد مفهومی مورد تحلیل محتوا قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده ها، چک لیست تحلیل محتوای کتاب جامعه شناسی (2) و محقق ساخته می باشد که روایی صوری و محتوایی آن توسط افراد متخصص تأیید گردیده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از آمار توصیفی استفاده گردید. تحلیل یافته ها نشان داد که حدود 48 درصد مطالب کتاب، مربوط به مفهوم سرمایه و انواع آن بوده است. همچنین نتایج نهایی حاکی از این بوده که در بین ابعاد چهارگانه سرمایه در کتاب جامعه شناسی پایه یازدهم بیشترین توجه به ترتیب مربوط به سرمایه فرهنگی با 47/2 درصد، سرمایه اجتماعی با 26/6 درصد، سرمایه اقتصادی با 14/6 درصد و در نهایت سرمایه انسانی با 11/6 درصد بوده است.

این مقاله باهدف تحلیل موضوعات، یافته ها و پیشنهادهای ارائه شده و حوزه های مغفول مانده پژوهشی در آموزش و پرورش و آموزش شهروندی در کشور ایران انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع فراتحلیل بوده و بر اساس آن، پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، پرتال جامع علوم انسانی، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سیویلیکا، علم نت، مگیران با استفاده از کلیدواژه های: «تربیت شهروندی»، «اهداف برنامه درسی»، «شهروند مطلوب»، «مؤلفه های شهروندی»، «آموزش شهروندی» مورد جست وجو قرار گرفت. تمامی مقالات مجله ای منتشرشده از سال 1381 تا 1400 موردبررسی و با اعمال فیلتر، در عنوان و اهداف و یافته های پژوهش، تعداد 23 مقاله ی مرتبط انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفتند. پس از مطالعه و ارزیابی محتوای مقالات، یافته و پیشنهادهای ارائه شده توسط آن ها بررسی و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که وظایف و اهداف نظام آموزشی در آموزش شهروندی نیاز به بازاندیشی و تأملی مجدد دارد. توازنی بین محتوای اختصاص داده شده به موضوع شهروندی و سایر مطالب در کتاب های درسی وجود ندارد و محتوای موجود فاقد مطلوبیت کافی بوده و ازنظر مخاطب جذاب نیست. برخی از ابعاد آموزش شهروندی مغفول مانده و با توجه به شرایط کنونی هماهنگی بین محتوا و نیازهای امروز مخاطب لازم است تا موردتوجه قرار گیرد. همچنین توجه به مؤلفه های سواد رسانه ای و فناوری در آموزش شهروندی و همچنین تربیت شهروند الکترونیک حائز اهمیت است. در نتیجه، لازم است تا بازنگری جدی در جذابیت، کیفیت و کمیت محتوا و ابعاد گوناگون آموزش و تربیت شهروندی در برنامه ی درسی ایران صورت گیرد.