نامه معماری و شهرسازی

نامه معماری و شهرسازی

معماری و شهرسازی سال چهارم بهار و تابستان 1391 شماره 8 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

طراحی داخلی یک اتاق خواب نمونه، برای استفاده بهینه از نور طبیعی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معماری داخلی روشنایی طبیعی شبیه سازی نور روز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 677 تعداد دانلود : 926
در این مقاله تأثیر معماری داخلی بر میزان شدت روشنایی فضای معیّنی بررسی می شود. پیش از این همواره تأثیر محل و مشخصات پنجره بر میزان روشنایی داخلی در نظر گرفته شده بود، اما تأثیر معماری داخلی بر میزان روشنایی فضای داخل مورد بررسی قرار نگرفته بود. به این منظور برای یافتن مقادیر شدت روشنایی بهینه در یک اتاق خواب ساده، شدت روشنایی متوسط و نیز حداقل و حداکثر در آن برای 72 روز سال از روزهای اول، پنجم، دهم، پانزدهم، بیستم، و بیست و پنجم هر ماه در ساعت 10:30 صبح و در ساعت های مختلف روزهای یکم فروردین، یکم تیر، یکم مهر و یکم دی شدت روشناِیی، کف، سقف و دیوارها به کمک نرم افزار محاسبه شد. در ادامه، تأثیر شرایطی مانند استفاده از مصالح مختلف برای جداره های داخل اتاق، تغییر رنگ جداره ها، تغییر مبلمان داخلی، محل استقرار پنجره و نظایر اینها که بخشی از آن در اختیار طراح داخلی است، بر شدت روشنایی متوسط و نیز حداقل و حداکثر اتاق مطالعه و بررسی شد. نتایج به دست آمده نشان می دهند که نه فقط محل استقرار پنجره در دیوار بلکه جنس و رنگ و مشخصات سطوح داخلی همراه با جایگزینی صحیح مبلمان داخل اتاق می تواند تأثیری عمده بر استفاده از نور طبیعی داشته باشد.
۲.

تحلیلی بر روش، مراتب و پیامدهای «فهم اثر معماری»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فهم اثر معماری نقد اثر معماری مراتب فهم مواجهه با بنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 940
اهمیت بررسی آثار معماری از منظر تاریخ و نظریه و نقد معماری، بخش عمده ای از پژوهش ها در این حوزه، به مطالعه اثر و بیان فهم حاصل از آن سوق داده است. اگر چه پرداختن به مقوله «مواجهه با اثر معماری» و جستار در «معیارها و مراتب فهم اثر معماری»، با بررسی خودِ بنا آغاز می شود، اما خاستگاه های آن در بنیان های نظری معماری است و لاجرم در حوزه نظری قرار می گیرد. اثر معماری چگونه فهمیده می شود و فهم آن چه ابعادی دارد؟ این پرسش اصلی مقاله حاضر است، که مراتب فهم اثر معماری و دستاوردهای آن را در برمی گیرد. در پی پاسخ به این پرسش، مسیری که این مقاله می پردازد، اصولاً عبارت خواهد بود از: مراتب مواجهه با اثر یا همان «بنا»، بدون پرداختن به مصداقی خاص، با محوریت جستار در رویکردهای شناخت و بنیان های نظری مقوله های مطرح در فهم اثر و پیامدهای آن در حوزه معماری. از این رو مباحث با مطالعه رویکردهای شناخت اثر در نظریه ها و پارادایم های معاصر آغاز می شود و با بررسی مراتب فهم اثر در حوزه معماری ادامه می یابد. سپس به معیارهای مطرح در فهم اثر معماری اشاره می شود تا مشخص گردد که مبنای شناخت نظری چه نقشی در فهم مصداق های معماری دارد و هر کدام از رویکردها می تواند مخاطب را به چه مرتبه ای از فهم اثر برساند.
۳.

رد پای نقش مایه های تزئیناتی معماری بومی روستایی گیلان در سرزمین آماردها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تزئینات معماری بومی نقش مایه های تزئیناتی تزئینات پیش از اسلام معماری روستایی گیلان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 337 تعداد دانلود : 734
خصوصیات اقلیمی گیلان موجب شده است که تحقیقات چندان شایسته ای در مورد آثار برجای مانده از دنیای کهن در این منطقه صورت نپذیرد و گیلان به لحاظ شناسایی تاریخ کهن آن مهجور واقع گردد. اما با نگاهی به تزئینات معماری بومی در روستاهای گیلان می توان نقش مایه هایی را مشاهده کرد که تا حدودی متمایز از دیگر نقاط ایران است. با بررسی کشفیات باستان شناسی پیش از اسلام در منطقه نیز ردپایی از این نقوش را در معماری امروز می توان یافت. استمرار این نقش مایه ها و بن مایه فکری ای که موجب تداوم به کارگیری این نقوش بوده اند، شالوده این مقاله را تشکیل می دهد. مقاله بر پایه تحقیقات تاریخی و توصیفی و با مطالعات اسنادی و میدانی انجام پذیرفته است. در این مقاله، مقایسه ای تطبیقی بین تزئینات موجود از میان سیزده هزار شیء ثبت شده در موزه شهر رشت، برخی از اشیای در معرض نمایش در موزه ایران باستان که بخش اعظمی از آنها متعلق به تمدن آماردهاست از یک سو و تزئینات معماری بناهای سنتی روستایی گیلان بر اساس برداشت های میدانی از سوی دیگر، صورت گرفته است. نوشتار با نگاهی کوتاه به تاریخ گیلان از زمان های کهن آغاز شده است و سپس کشفیات باستان شناسی اشیایی که در آنها طرح هایی به منظور تزئین به کار گرفته شده است، مورد بررسی قرار گرفت. اهمیت تزئین و پرداختن به جنبه های هنری خلق اثر، از مباحثی است که در حد مقاله به آن توجه شده است و مقایسه تطبیقی نقش مایه های تزئینی امروز با گذشته، محور اصلی این نوشتار است. در پایان، نحله های فکری مولّد این آثار هنری و عوامل این تداوم در به کارگیری طرح های همسان، مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل سخن آنکه هنرمند بومی گیلان، به رغم توانایی در ظهور هنر طبیعت گرا، بر اساس نحوه اندیشه درباب انگیزه غایی، دست به خلق هنر انتزاعی و هندسی زده است و این استمرار نحله های فکری، هنرهایی همسان را در طول تاریخ به وجود آورده است.    
۴.

بازشناسی مکان؛ مطالعه موردی: میدان شهرداری رشت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بازشناسی مکان مؤلفه های معنایی کالبدی و کارکردی معماری میدان شهرداری رشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 927 تعداد دانلود : 320
در آغاز می توان پرسش هایی از این دست را مطرح ساخت: چرا بازشناسی مکان ها ضروری است؟ در این بازشناسی به چه مؤلفه هایی می بایست پرداخت؟ این مؤلفه ها در مکانی مصداقی، چه شناختی را می توانند به دست دهند؟ این نوشتار تلاشی دارد برای شناخت «مکان» که بر پایه تحقیقی کیفی، از طریق سه مؤلفه کالبدی و کارکردی و معنایی به دست آمده است. در این تحقیق مؤلفه معنایی حاصل رویدادها، خاطره ها، افسانه ها و روایت های ذهنی مشترک است؛ مؤلفه کالبدی همانا برآیندِ چشم انداز طبیعی و مصنوع است؛ و حوزه کارکردی نیز از عملکردها و فعالیت های انجام شده در مکان نتیجه می شود. البته باید بر این نکته تأکید کرد به دلیل تسلط عنصر زمان، عموماً آنچه که به دست می آید، فقط به بخشی از هویت پویا و مبهم مکان اشاره می کند. به منظور تبیین بیشتر موضوع، شناخت شاخص های تعیین شده در یکی از عناصر مهم شهری یعنی میدان، با مصداق «میدانِ شهرداری رشت»، که زندگی جاری شهروندان این شهر خواسته یا ناخواسته با آن عجین شده، مورد تحقیق قرار گرفته است. افزون بر آن، آشفتگی های کالبدی، نابسامانی های کارکردی و اختلالات ایجادشده در مؤلفه معنایی مکان در این میدان شهری تبیین گردیده است. میدان شهرداری رشت میدانی تاریخی است که در عین دارا بودن ظرفیت های مناسب معنایی و کالبدی و کارکردی، متأسفانه به دلیل سیاست های اعمال شده، معمولاً در حد فلکه تسهیل کننده ترافیک خودرو عمل می کند. کالبد پیرامونی آن نیز بی ارتباط با بستر و زمینه اش، هر روز نوایی ناموزون تر از پیش ساز می کند. این میدان، برخلاف معنای دیرین آن، مردمان را از حضور در آن برحذر می دارد. این نوشتار در جست وجوی یافتن پاسخ برای این سه پرسش است: چرا به بازشناسی مکان نیاز است؟ 2- در این بازشناسی به چه مؤلفه هایی می بایست پرداخت؟ 3- این مؤلفه ها در مکانی مصداقی مانند میدان شهرداری رشت چه شناختی را به دست می دهند؟
۵.

مدل مفهومی و چارچوب تحلیلی ساختار فضایی-عملکردی باززنده سازی بافت های تاریخی، با تکیه بر گردشگری شهری؛ نمونه موردی: محدوده مرکزی تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گردشگری شهری گردشگری فرهنگی گردشگری میراث بافت های تاریخی آثار گردشگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 998 تعداد دانلود : 152
محدوده مرکزی شهرها که گنجینه ای گرانبها از تاریخ و فرهنگ جامعه را در خود جای داده اند، مقاصد مهمی در جذب گردشگر محسوب می شوند. با توجه به رابطه متقابل میان توسعه گردشگری و باززنده سازی بافت های تاریخی، بهره برداری از میراث فرهنگی و تاریخی دربردارنده منافع بسیاری در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی برای جوامع عرضه کننده آنهاست. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی آثار مثبت و منفی توسعه گردشگری بر بافت های تاریخی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی و کالبدی، و با استفاده از تجارب جهانی در امر باززنده سازی فضاهای شهری کهن و اصول و معیارهای مستخرج از جمع بندی آنها، به شناسایی مؤلفه ها و عناصر فضایی عملکردی باززنده سازی بافت های تاریخی، با محوریت توسعه گردشگری شهری بپردازد. نوشتار حاضر، پژوهشی تحلیلی توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی است. بدین منظور پس از معرفی محدوده مرکزی تهران به عنوان نمونه موردی، مؤلفه های اصلی باززنده سازی فضاهای تاریخی شهرها در قالب ماتریس سوات در محدوده مرکزی تهران مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این تحلیل حاکی از آن اند که عواملی چون فرسودگی بافت و بناهای ارزشمند، گریز جمعیت اصیل و رنگ باختن یا از بین رفتن فعالیت های متناسب با هویت محدوده، زیرساخت های ناکارآمد، حرکت دشوار سواره و پیاده، اغتشاش سازمان فضایی، و ناخوانایی ساختار کالبدی از جمله موانع عمده محدوده مورد بحث، برای تبدیل شدن به مرکز فرهنگی و گردشگری تهران به شمار می آیند.    
۶.

سنجش فضایی کیفیت مسکن در شهر سبزوار، با استفاده از روش تحلیل عاملی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کیفیت مسکن سنجش فضایی تحلیل عاملی سیستم اطلاعات مکانی شهر سبزوار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 211 تعداد دانلود : 304
پرداختن به شاخصه های مسکن به عنوان اصلی ترین ابزار برنامه ریزی را می توان از حساس ترین مراحل برنامه ریزی دانست. عرصه مسکن به منظور تأمین رشد اجتماعی، علاوه بر خود واحد مسکونی، محیط پیرامون آن را نیز در بر می گیرد. در مقاله حاضر سعی بر این است که به ارزیابی کیفیت مسکن در شهر سبزوار بر اساس آمار موجود پرداخته شود. به منظور این ارزیابی، در ابتدا شاخص های کیفی و کمّی مسکن مورد بررسی قرار گرفتند و سپس از بین شاخص های تأثیرگذار بر کیفیت مسکن بر اساس اطلاعات موجود، 16 شاخص تعیین شدند و به روش تحلیل عاملی (FA) و کم کردن تعداد متغیرها به چند عامل و تهیه نقشه به تفکیک هر عامل در محیط GIS، وضعیت هر عامل در نقاط مختلف شهر تعیین گردید. پس از بررسی کیفیت مسکن به تفکیک هر عامل، لایه ها در محیط GIS بر روی هم قرار گرفتند و در نهایت کیفیت مسکن در نقاط مختلف شهر ارزیابی گردید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که رابطه معناداری بین کیفیت مسکن و نوع بافت محله ها در شهر سبزوار وجود دارد. کیفیت مسکن در بخش های جنوبی (بافت فرسوده)، بخش های شرقی و جنوب شرقی (بافت غیررسمی) و بخش های شمال شرقی (بافت روستا شهری)، نازل تر از دیگر نقاط شهر است. با استفاده از رگرسیون، مشخص شد که بین کیفیت عرصه مسکن و انواع بافت های موجود شهر به میزان 77 درصد ارتباط معنادار وجود دارد.
۷.

تحلیلی بر رضایتمندی سکونتی در شهر یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: یزد کیفیت زندگی کیفیت محیط مسکونی تحلیل عاملی تحلیل خوشه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 184 تعداد دانلود : 94
شهر یزد در جریان توسعه در سال های اخیر، با فرم های مختلفی از توسعه در نواحی مختلف مواجه شده است. به طور کلی، فرم های مختلف توسعه شهری در شهر یزد را می توان به سه بخش درونی و میانی و بیرونی تقسیم کرد. هدف از این تحقیق، شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت محیط مسکونی در شهر یزد و ارزیابی کیفیت محیط مسکونی در هریک از سه نوع بافت مذکور است. روش تحقیق این پژوهش تحلیلی اکتشافی، و بر اساس تکنیک تحلیل عاملی و خوشه ای است. فرضیه تحقیق این گونه بیان شده است: «فرض می شود کیفیت محیط مسکونی در بخش درونی شهر یزد نه چندان مناسب، ولی در بخش بیرونی مناسب تر از دیگر نواحی شهر یزد باشد». یافته های تحقیق نشان می دهند که به دلیل ناسازگاری شرایط کالبدی بافت تاریخی با نیازهای امروزی، کیفیت محیط مسکونی این ناحیه در پایین ترین حد به نسبتِ دیگر نواحی بوده است. رشد منطقی و بدون شتاب بخش میانی، با رعایت معیارهای سنتی طراحی و نزدیکی این بخش به بسیاری از خدمات موجود در مرکز شهر، آن را به بهترین و مطلوب ترین محیط مسکونی بدل ساخته است. این در حالی است که در بخش بیرونی شهر، به دلیل پراکنده رویی و دوری مراکز خدمات از هم، رضایتمندی کمتری از محل سکونت وجود دارد.
۸.

ارزیابی و شناسایی کنشگران توسعه ناپایدار محله های غیررسمی؛ نمونه موردی: محله غیررسمی شمیران نو(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساخت وسازهای غیررسمی محله غیررسمی شمیران نو گروه های اجتماعی توسعه ناپایدار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 913 تعداد دانلود : 505
ساخت وسازهای غیررسمی، بخشی از حیات ناپایدار شهری در طول تاریخ شهرنشینی بوده اند. این محله ها به واسطه تأمین تقاضای سرپناه اقشار کم درآمد، محل تجمع گونه های مختلف اقشار و طبقات اجتماعی فرودست هستند. این درواقع تقاضا و تجمعی است که شاکله ناپایداری حیات شهری این محله ها را به وجود می آورد. این مقاله، به مردم نگاری سکونتگاه غیررسمی شمیران نو واقع در منطقه 4 شهرداری تهران می پردازد. هدف پژوهش، شناسایی انگیزه ها، تمایلات و آثار گروه های سازنده غیرمجاز است. نتایج نشان می دهد که حداقل سه گروه اجتماعی متفاوت، دست به ساخت وسازهای بی قاعده در محیط و فضای این محله می زنند: گروه یکم قدیمی های ناچار است، گروه دوم مهاجران مهاجرپذیر و گروه سوم سودجویان مسافر. هریک از این کنشگران می توانند منابعی بااهمیت برای پایداری محله باشند. مقایسه نتایج تحقیق با مدل های معتبر نشان می دهد که محله مورد بررسی دارای گونه های متفاوت اجتماعی با وضعیت روانی و اجتماعی مختلف است. بنابراین دستیابی به اهداف برنامه های بهسازی و اصلاحی با استفاده از روش های ترکیبی و پویا با هدایت ظرفیت ها و انگیزه ها و خواسته های گروه های سازنده مقدور خواهد شد.
۹.

بررسی تطبیقی جایگاه اسناد طراحی شهری در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسناد طراحی شهری سیاست های طراحی نظام برنامه ریزی انگلستان نظام برنامه ریزی ایران بررسی تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 898 تعداد دانلود : 895
هدف اصلی این پژوهش بازش ناسی جایگاه قانونی اسناد طراحی شهری و همچنین فرایند تهیه و انواع اس ناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان است. در این مقاله تفاوت ها و شباهت های نهادی و ساختاری و رویه ای میان جایگاه این اسناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان بررسی و مقایسه می شود. این پژوهش در حیطه پژوهش های کاربردی قرار می گیرد و با استفاده از چارچوب تحلیلی عمومیت گرایانه و کشف مغایرت و روش تحلیل داده های ثانویه (اسنادی)، سعی دارد تا شباهت ها و تفاوت ها را میان نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان در زمینه جایگاه اسناد طراحی شهری مورد موشکافی قرار دهد. یافته ها نشان می دهند که تفرق عملکردی در ترتیبات نهادی - نهادهای قانون گذار و تهیه کننده و نیز نهادهای اجرایی در حوزه اختیارات و تصمیم سازی و تصمیم گیری، نبود هماهنگی و همیاری و همکاری بین بخشی در دستگاه های ذی ربط، فقدان سیاست های طراحی مشخص در برنامه های توسعه فرادست اسناد طراحی شهری، ضعف در حوزه مشارکت مردمی، عدم نظارت و بازنگری در اسناد تهیه شده و ضعف در نهادهای مطالعاتی و پژوهشی به لحاظ درجه استقلال و سیاست گذاری از مهم ترین مشکلات رویه ای پیشِ روی اسناد طراحی شهری در نظام برنامه ریزی ایران اند. این مسائل و مشکلات درواقع اصلی ترین تفاوت های ساختاری و نهادی و رویه ای جایگاه اسناد طراحی شهری میان دو نظام برنامه ریزی در دو کشور به شمار می آیند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۰