فریبا قرایی

امروزه، امکان ارتباط میان افراد در نقاط مختلف جهان بسیار راحت تر و سریع تر گشته است و شبکه های ارتباطات مجازی روز به روز فراگیرتر و گسترده تر می گردد. با این وجود، میزان تعاملات اجتماعی و آشنایی همسایگان با یکدیگر در محله های شهری نسبت به گذشته به شدت کاهش یافته است. هرچند فعالیت هایی همچون برپایی بازارهای روز و دورهای در کنار محله های شهری، توانسته است همچنان به نقش گذشته خود که جنبه اقتصادی-اجتماعی دارد، تدوام ببخشد و مردم ساکن محله ها را به حضور در فضاهای شهری ترغیب نماید، اما با توجه به پتانسیل های موجود این سنخ بازارها و مشکلات عصر حاضر در زمینه ارتباطات و آلودگی های زیست محیطی، لازم می باشد با راهکارهای ساده و عملیاتی، همچون افزایش کیفیت محیط از طریق ایجاد و بهبود فضای سبز، بستر لازم را جهت حضور بیشتر مردم و افزایش تعاملات اجتماعی فراهم آورد. بر همین اساس، در این پژوهش میزان تأثیر فضاهای سبز بر میزان تعاملات اجتماعی و حضور شهروندان در محله هایی که در آن بازار روز برپا می گردد، بررسی شده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل ساکنین 6 محله شهر همدان می باشد که در آن، بازار روز برپا می گردد که ساکنین 3 محل های که در آن محل برپایی بازارهای روز دارای فضای سبز می باشد، با 3 محله متناظر که محل برپایی بازار روز در آن فاقد فضای سبز می باشد، مقایسه و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در محلاتی که بازار دوره ای برگزار می گردد، و محل برپایی آن دارای فضای سبز می باشد میزان مراجعه به بازار، آشنایی همسایگان از یکدیگر، حس تعلق و میزان همکاری با یکدیگر بیشتر از محلاتی است که فاقد فضای سبز می باشد. همچنین، از دیگر نتایج تحقیق دست یافتن به شاخص های مؤثر در کیفیت فضاهای سبز می باشد که به ترتیب اهمیت عبارت اند از 1. میزان زیبایی مبلمان شهری 2. پوشش گیاهی مناسب 3. کافی بودن مبلمان شهری 4. کفسازی مناسب

بیشتر محلات قدیمی اصفهان هویت دارند؛ اما رشد برون زای شهر، تزریق عملکردهای متعدد در بخش های مختلف و گسترش آن باعث شد که این بافت ها به تدریج با مشکلاتی روبه رو شوند. امروزه نیز شاهد به وجودآمدن محلاتی هستیم که جز تفاوت در نامشان، هیچ ویژگی متمایز دیگری نسبت به یکدیگر ندارند. این سیر نادرست و حرکت های معیوب، چنان وضعی را به وجود آورده است که در بافت های جدید شهری، ویژگی سنتی محله از بین رفته و ارزش هایی، همچون روابط همسایگی، آرامش و...، همگی رنگ باخته است. حال پرسش های مطرح این است: آیا محله ای باهویت، ساکنان راضی تری دارد؟ هویت بافت های سنتی چه تأثیری بر رضایت مردم دارد؟ هدف این پژوهش، پاسخگویی به این پرسش هاست؛ یعنی بررسی میزان تأثیر هویت محلات بر رضایت مردم از محله زندگی شان و ارتباط این دو مفهوم؛ بنابراین تأثیر مؤلفه های هویت بخش محله علی قلی آقا به منزله محله ای با هویت تاریخی و محله ولیعصر به منزله محله ای جدید بر رضایت ساکنانشان بررسی و با هم مقایسه شده اند. بدین منظور، از روش مطالعه کتابخانه ای، پیمایشی و پرسش نامه استفاده شده است. حجم نمونه با روش کوکران محاسبه (126نمونه) شده، روش نمونه گیری از نوع تصادفی بوده و درنهایت تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گیری از نرم افزار SPSS و AMOS انجام شده است. نتایج به دست آمده بیان کننده میزان رضایت زیاد ساکنان محله جدید و حس تعلق بسیار ساکنان محله سنتی به دلیل بومی بودن و هویت تاریخی محله است. درنتیجه هویت تاریخی محله به تنهایی نتوانسته است باعث رضایت ساکنان خود شود.

شهرها تأثیرات قابل توجهی بر محیط زیست دارند و ارتقاء پایداری و تاب آوری در آنها حایز اهمیت است. بیان مسئله و هدف تحقیق : بررسی شاخص های سنجش تاب آوری به عنوان ابزار مفید برای طراحی سیاست های عمومی و پشتیبانی تصمیم گیری های امور شهری یک ضرورت است. این در حالی است که با وجود پیشرفت های مهم در سال های اخیر در این زمینه و شناسایی شاخص های تاب آوری، پاسخ روشنی برای این پرسش که چگونه تاب آوری «مکانی-فضایی» در شهر قابل اندازه گیری است یافت نشد و همچنان نیاز به ارایه روش های مشخص برای سنجش بعد مکانی-فضایی تاب آوری شهری و کمی سازی آن وجود دارد. پرسش های کلیدی : پرسش های این تحقیق عبارتند از : 1. شاخص های سنجش تاب آوری مکانی-فضایی کدامند؟ 2. چه رابطه ای بین تاب آوری و سازمان فضایی شهر وجود دارد؟ 3. نقش عناصر سازمان فضایی شهر در تاب آوری مکانی-فضایی شهری چیست؟ نتایج پژوهش : بر اساس یافته های تحقیق، سنجش تاب آوری مکانی-فضایی شهری شامل چهار شاخص تنوع، ارتباط یا اتصال، افزونگی و استحکام است که بر اساس مؤلفه های سازمان فضایی شهر (شامل بلوک های شهری، فضاهای سبز و باز، خیابان ها و محورها-پهنه های عملکردی) در دو الگوی ساختاری و عملکردی پیشنهاد می شود. یافته های این پژوهش، سنجش تاب آوری مکانی-فضایی در شهر را با ارایه تعریف عملیاتی شاخص ها و داده های قابل اندازه گیری هر شاخص میسر می سازد.

با توجه به رشد سریع جمعیت در شهرها و نیز گسترش بیش ازپیش علم و فناوری و ارتباطات در دهه های اخیر، بیشتر ارتباطات مردم با یکدیگر در دنیای مجازی رخ می دهد و مردم کمتر از گذشته با محیط اطراف خود و ساکنین آن تعامل برقرار می کنند؛ این در صورتی است که در راستای تبیین و تدوین شاخص های معماری و شهرسازی بر بنیاد الگوی اسلامی–ایرانی، ضروری می نماید علاوه بر محاسبه های فنی و مهندسی، ویژگی های اقلیمی، جمعیتی و ملاحظات حقوقی شهروندان نیز مدنظر قرارگرفته و با اتکا بر آموزه های دین محور، رویکردهایی فرهنگی باهدف حفظ منزلت انسانی موردتوجه قرار گیرد و کرامت انسانی و سایر مؤلفه های مترتب بر الگوی اسلامی نیز در فضاهای شهری متجلی گردد. با تأمل در دیرینه تاریخی ایران زمین، به سهولت می توان نمونه هایی از ارتباط شهروندان با یکدیگر در فضای شهری را در بازارهای دوره ای، به عنوان یکی از نهادهای مهم جامعه اسلامی در محلات/مراکز محله ای، مشاهده کرد. در این پژوهش، بر مبنای روش توصیفی-پیمایشی و مطالعات اسنادی میزان تأثیر بازارهای دوره ای بر تعاملات اجتماعی و رابطه شهروندان با محله و همسایگان در محله سکونتشان بررسی شده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل ساکنین 6 محله شهر همدان می باشد. بر همین اساس، ساکنین 3 محله ای که در آن بازارهای دوره ای شنبه بازار، سه شنبه بازار و پنج شنبه بازار دایر می باشد، با 3 محله متناظر که در آن بازار دوره ای برپا نمی شود، مقایسه و موردبررسی قرار می گیرند. نتایج تحقیق نشان می دهد که احیای بازارهای دوره ای و ساماندهی آن ها، چنانچه مبتنی بر مکان یابی هوشمندانه و نیاز محور باشد، در ترغیب و تشویق شهروندان برای حضور بیشتر در محلات خود بسیار راهگشا بوده و ضمن افزایش تعاملات و صمیمیت بین ساکنین، به عنوان یک مولفه معنایی، باعث هویت بخشی محلات/ مراکز محله در شهرهای ایران اسلامی می شود.

مخاطبان اصلی یک فضای شهری استفاده کنندگان از آن هستند و فضای شهری همراه با حضور مردم است که بار معنایی می یابد، بنابراین می توان گفت که توفیق هر فضای شهری را می باید در پاسخگویی آن به نیازهای کاربران و همخوانی طرح(کالبد) و محتوا(رفتار) با یکدیگر جست وجو نمود. لذا پژوهش بر روی استفاده کنندگان از یک فضای شهری می تواند بعنوان منبعی ارزشمند در برنامه ریزی، طراحی و مدیریت فضاهای شهری به کار گرفته شود. بدین ترتیب جهت سنجش میزان پاسخدهی یک فضای شهری، نخستین گام توجه به رفتارهای جاری در آن و بهره گیری از انواع روش های رفتارنگاری خواهد بود تا تصویری واضح از وضعیت موجود فضای شهری و میزان هماهنگی طرح و محتوا بدست آید. مهمترین فضای شهری فراغتی شهرستان مریوان و یکی از جذابترین مقصدهای استان کردستان برای گردشگران، فضای فراغتی کناره ی دریاچه ی زریبار است. در این پژوهش فضای مذکور با انجام رفتارنگاری طی36 روز و در طول فصول بهار، تابستان و پاییز سال 1394 مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله ی حاضر ضمن مروری کوتاه بر نظریات و روش های صاحب نظران در زمینه ی رفتارنگاری، با دسته بندی این روشها و در نظر گرفتن امکانات در دسترس، انواع روش های رفتارنگاری همخوان با شرایط را مورد استفاده قرار داده است. بنابراین پژوهش پیش رو یک تحقیق میدانی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است که جهت سنجش میزان پاسخگویی فضای شهری ذکر شده به رفتارهای جاری در آن انجام شده است. روش ارزیابی به صورت مشاهده ی مستقیم و حضور در فضا بوده، تحلیل داده های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل داده های مکانی با بهره گیری از نرم افزار GIS صورت گرفته است. نتایج این پژوهش به وضوح ناخرسندی کاربران از وضع موجود محیط فراغتی کناره ی آب دریاچه ی زریبار را نشان می دهد. نبود فضاهای نشستن با کیفیت و کمبود فضاهای نشستن از لحاظ کمی، مدت زمان سپری شده ی اندک مردم در محیط و عدم وجود شرایط آسایش محیطی جهت حمایت از رفتارهای مورد علاقه ی افراد حاضر در محیط، نمونه هایی از نارضایتی های کاربران نسبت به طرح وضع موجود بوده و نشان از آن دارد که شرایط وضع موجود به شیوه ی مناسبی پاسخده نیازهای کاربران نیست.

پیچیدگی و عدم قطعیت شرایط محیط های شهری باعث شده است تا برنامه ریزی های قطعی در زمینه طراحی شهری با استفاده از روش سنتی طراحی در بسیاری موارد با اشکالاتی مواجه گردد. از آنجا که ساختار اطلاعات محیطی به گونه ای است که قابلیت تبدیل شدن به پارامترهای طراحی را دارا است، به کارگیری روش طراحی شهری پارامتریک امکان تغییر اطلاعات محیطی را به سهولت برقرار می سازد و نتیجه آن تغییر و انطباق طرح در هر مرحله با داده های جدید خواهد بود. لذا با انتخاب این روش عوامل مؤثر برای خلق فضاهای شهری مناسب و منطبق با شرایط روز در فرآیند طراحی منظور خواهند شد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی و معرفی امکانات و مزایای روش طراحی شهری پارامتریک است و از همین روش نیز برای طراحی یک واحد همسایگی استفاده شده است. سیستم طراحی شهری پارامتریک دینامیک بوده و طرح با هر بار تغییر ورودی ها توسط طراح به روزرسانی می گردد. این خاصیت سیستم به طراح اجازه آن را می دهد که در هر مرحله از طراحی با استفاده از برخی شاخص های شهری، از عواقب هر تغییر در طرح خود آگاهی یابد. به منظور انطباق طرح با زمینه ابتدا ویژگی های بافت سنتی کاشان مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفته است. سپس پارامترهای طراحی که با عنوان داده به سیستم معرفی می شود با الهام از ویژگی های بافت سنتی شهر کاشان تعریف شده و نهایتاً با به کارگیری سیستم طراحی پارامتریک یک واحد همسایگی در شهر کاشان طراحی شده است.     

طراحی شهری به عنوان فعالیتی میان رشته ای در جهانی که کیفیت هایش اسیر کمیت ها شده بودند، سربرآورد تا جامعه را به وسیله ارتقای کیفیت های از دست رفته، بهبود بخشد. این امر در گرو شناخت صحیح اهداف رشته و روش های حصول به آن بود. برنامه های آموزشی متعددی برای تحقق اهداف مورد انتظار این رشته در سراسر دنیا و از جمله ایران پیشنهاد شد. دو جامعه دانشگاهی و حرفه ای بازوهای اصلی دستیابی به اهداف این رشته اند و هماهنگی این دو در تحقق اهداف رشته نقش اساسی دارد. لذا برای شناخت بهتر اهداف و انتظارات طراحی شهری، اسناد نظری متعددی بررسی و نظرات صاحبان اندیشه این رشته جمع بندی گردید و از آنجا که موضوعات مطروحه در کارگاه های طراحی شهری به عنوان مهمترین بخش آماده سازی دانشجویان برای ورود به حرفه طراحی شهری اهمیت زیادی دارد، هماهنگی موضوعات اولویت دار در جامعه حرفه ای و پروژه های کارگاه های طراحی شهری در دانشگاه های ایران مورد کنکاش و مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان از هماهنگی در بعضی موارد و ناهمخوانی در بعضی دیگر دارد. به گونه ای که اصلاح برخی رویکردها و شیوه های موجود جامعه حرفه ای و علمی طراحی شهری در ایران اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. به علاوه جامعه حرفه ای در موارد بسیاری درک کاملی از ماهیت مسایل روز طراحی شهری نداشته و نظام آموزشی نیز اقدام مؤثری برای رفع این نقصان نکرده و نتوانسته است خلأهای نظری این رشته را در عرصه حرفه ای پوشش دهد و ابهام در مفاهیم آن را متناسب با ویژگی های بومی رفع نماید.

هدف تحقیق حاضر بازنگری روش انتخاب دانشجوی کارشناسی معماری و شهرسازی در ایران است و تلاش می شود با توجه به منابع مرتبط و شناسایی روش های انتخاب دانشجو در سایر کشورها پیشنهاد هایی در این زمینه ارائه شود. به این منظور شیوه های انتخاب دانشجو در 9 کشور شامل آمریکا، انگلستان، برزیل، ترکیه، چین، فرانسه، کره، مالزی و هندوستان جمع آوری شده است. به جز کشورهایی که از روش متمرکز انتخاب دانشجو استفاده می کنند در سایر کشورها نیز جمعاً 20 دانشگاه معتبر شناسایی شده و روش های انتخاب دانشجو توسط آن ها مورد مطالعه قرار گرفت. بررسی ها نشان می دهد که نتایج دروس دبیرستان در اکثر کشور ها از عوامل انتخاب داوطلبان ورود به دانشگاه به شمار می رود، ضمن اینکه در برخی موارد از آزمون سراسری نیز کمک گرفته می شود. در نیمی از کشورهای مورد مطالعه از عوامل دیگری چون مصاحبه، بیانیه های فردی، و نمونه کاری در سنجش داوطلبان استفاده می شود. همچنین مشخص شد که روش متمرکز انتخاب دانشجو فقط در دو کشور اجرا می شود و سایر کشورها یا از روش غیرمتمرکز استفاده می کنند و یا در حال تبدیل روش خود به سمت عدم تمرکز انتخاب دانشجو هستند. مسئولیت انتخاب دانشجو در اکثر موارد به عهده دانشگاه مربوطه است. در پایان مقاله پیشنهاد هایی برای بازنگری روش انتخاب دانشجو ارائه شده است.    

هدف اصلی این پژوهش بازش ناسی جایگاه قانونی اسناد طراحی شهری و همچنین فرایند تهیه و انواع اس ناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان است. در این مقاله تفاوت ها و شباهت های نهادی و ساختاری و رویه ای میان جایگاه این اسناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان بررسی و مقایسه می شود. این پژوهش در حیطه پژوهش های کاربردی قرار می گیرد و با استفاده از چارچوب تحلیلی عمومیت گرایانه و کشف مغایرت و روش تحلیل داده های ثانویه (اسنادی)، سعی دارد تا شباهت ها و تفاوت ها را میان نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان در زمینه جایگاه اسناد طراحی شهری مورد موشکافی قرار دهد. یافته ها نشان می دهند که تفرق عملکردی در ترتیبات نهادی - نهادهای قانون گذار و تهیه کننده و نیز نهادهای اجرایی در حوزه اختیارات و تصمیم سازی و تصمیم گیری، نبود هماهنگی و همیاری و همکاری بین بخشی در دستگاه های ذی ربط، فقدان سیاست های طراحی مشخص در برنامه های توسعه فرادست اسناد طراحی شهری، ضعف در حوزه مشارکت مردمی، عدم نظارت و بازنگری در اسناد تهیه شده و ضعف در نهادهای مطالعاتی و پژوهشی به لحاظ درجه استقلال و سیاست گذاری از مهم ترین مشکلات رویه ای پیشِ روی اسناد طراحی شهری در نظام برنامه ریزی ایران اند. این مسائل و مشکلات درواقع اصلی ترین تفاوت های ساختاری و نهادی و رویه ای جایگاه اسناد طراحی شهری میان دو نظام برنامه ریزی در دو کشور به شمار می آیند.

این مقاله، از سنخ مقالات مروری تحلیلی است و بر پایه روش های توصیفی و تحلیل داده های ثانویه (اسنادی)، تغییر پارادایم ها در اصول طراحی شهری را از مؤلفه های کالبدی و اجتماعی و ادراکی به سمت رهیافت مکان سازی مورد بررسی قرار می دهد. مکان سازی در دهه های اخیر و به ویژه از اوایل دهه 90 میلادی به بعد، به عنوان رهیافتی جدید در طراحی شهری مطرح شد که بیشتر به دنبال ارتقای نقش مکان های عمومی پایدار با هویت خاص، مطابق با نیازها و خواسته های انسانی و در برگیرنده فعالیت های اجتماعی در جوامع محلی است. نوشتار حاضر، در آغاز به مؤلفه های کالبدی بصری و رهیافت های سنتی در اوایل قرن بیستم می پردازد؛ و غالباً رویکردهایی محصول گرا را که جنبه های کالبدی، زیبایی شناسانه و ظاهری فضاهای شهری را دربرمی گیرند، مد نظر قرار می دهد. سپس رهیافت اجتماعی و ادراکی مورد بررسی قرار می گیرد که از اوایل دهه 1960 تا اوایل 1980 میلادی، در مقابل مؤلفه های کالبدی و بصری در پاسخ به افزایش حس تعلق با بحث درباره پیدایش رهیافت مکان سازی در اوایل دهه 90 میلادی پایان می یابد. یافته های این مقاله با استفاده از تبیین اصول و مؤلفه های کیفی در رهیافت های طراحی شهری، حاکی از وجود توجه روزافزون به رهیافت مکان سازی و گرایش بیشتر به سمت توسعه پایدار در طراحی مکان های عمومی است.    

محیط های امروز شهری را برنامه ریزان، طراحان شهری و معماران طراحی کرده و می سازند و گروههای مختلف جامعه، بدون هیچ گونه سهمی در تصمیمات طراحانه، ناچار به استفاده از این فضا ها هستند. اینکه فضاهای امروز شهرهای ما تا چه حد برای استفاده کنندگان آن مطلوب است و ادراک مردم از چنین فضا هایی چگونه است، می تواند طراحان محیط را یاری دهد که به خلق فضاهای مناسب تری اقدام نمایند. بسیاری از مطالعات انجام گرفته در زمینه روانشناسی محیط، حاکی از تفاوتهای معنادار میان گروه طراحان محیط و سایر گروههای اجتماعی از جهت ارزیابی شان در مورد بعضی از خصوصیات محیطی می باشد. با عنایت به اینکه اکثر مطالعات مذکور در کشورهای دیگر صورت گرفته است، نمی توان آن را به کشور ما تعمیم داد و تحقیقات در این زمینه لازم و مفید به نظر می رسد. مطالعه حاضر به مقایسه نظرات گروه طراحان محیط و سایر مردم می پردازد و موضوع مورد بحث آن دیدگاه این دو گروه در مورد هویت شهری و عناصر اصلی هویت بخش آن می باشد. این مطالعه در منطقه شمیران در شمال تهران انجام گرفته است. نظرات مردم از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است و دیدگاه متخصصان نیز به صورت مصاحبه بر مبنای سؤالات مشخص مورد پرسش قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاضر، برخلاف نتایج اکثر پژوهش های انجام شده در کشورهای غربی، حاکی از وجود اتفاق نظر نسبی و شباهت میان نظرات دو گروه مورد بررسی می باشد.

« زمان در طراحی شهری » از مباحثی است که در موارد اندکی به آن پرداخته شده است و در جاهایی که زمان در طراحی مطرح شده عمدتا از دیدگاه حرکت در فضا و شناخت نحوه ادراک خصوصیات فضاهای پی در پی که در طول زمان و در حین عبور از آن صورت می گیرد ، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . « ماتیو کارمونا »‌ و همکاران در کتاب «‌ مکان های عمومی ، فضاها شهری » ، زمان در طراحی شهری را از دیدگاه دیگری مورد توجه و بررسی قرار می دهد . در فصل نهم این کتاب که به این مقوله می پردازد ، هر تک فضا و یا بافت شهری از سه جنبه مورد توجه قرار گرفته است ...