نامه معماری و شهرسازی

در سه دهه اخیر، هنر عمومى و ظهورش در قلمرو همگانى توجه بسیارى از هنرمندان و متخصصان زمینه هاى مرتبط با این مقوله را، از قبیل طراحان و برنامه ریزان شهرى، معماران، جغرافیدانان، جامعه شناسان و سیاستمداران به خود جلب کرده است. یکى از مهمترین سئوالات مطرح در مورد هنر عمومى این است که آیا هر اثر هنرى با حضورش در قلمرو همگانى و فضاى بازِ در دسترس عموم به یک اثر هنر عمومى تبدیل مى شود یا خیر. از آنجا که اصول هنر عمومى نیز مانند دیگر پدیده ها با گذر زمان دچار تحول شده است، یکى از راه هاى ایجاد زمینه براى پاسخ به این سئوال، بررسى روند شکل گیرى و تکامل این پدیده و پایه هاى نظرى آن است. این مقاله با معرفى سال هاى آغازین دهه 1990 میلادى به عنوان دوره تحول پارادایم و مبانى نظرى هنر عمومى، دوران تکامل هنر عمومى معاصر را به فرآیندى با دو مرحله کلى تقسیم بندى مى کند: دوره اول از آغاز دهه 1960 م. تا آغاز دهه 1990 م. که در این دوره هنر عمومى معاصر خاصیتى هنرمند مدار دارد و دوره دوم که از دهه 1990 م. شروع مى شود و مبناى نظرى آن معرف فرآیند شکل گیرى اثر هنر عمومى در بستر هاى اجتماعى است. با توجه به بررسى هاى صورت گرفته، در پایان این مقاله تعریفى از هنر عمومى معاصر ارائه شده است.

رویکردهاى نوین شهرسازى از جمله  »برنامه ریزى اجتماعى « و »برنامه ریزى غیر اقلیدسى « در کنار جدیدترین تئوری هاى ارائه شده از جمله » تئورى انتقادى »، « تئورى پدیدار شناسى »، « تئورى اخلاقى » و »تئورى توسعه پایدار » همگی مؤید ضرورت نگرشى نوین به جهان هستى، انسان ها، محیط و بالمآل معمارى و شهرسازى هستند. علیرغم تفاوت هایى در اصول و روش ها، مى توان توجه به مواردى چون اصول اخلاقى در مقابل منافع، اجتماع در مقابل فرد و کیفیت در مقابل کمیت را از اصول مشترک کلیه دیدگاه هاى فوق دانست. لذا به نظر مى رسد که تحقق توسعه پایدار محلات و شهر، مستلزم چرخشى بنیادین در محتوا و رویه شهرسازى معاصر باشد. مقاله حاضر در پى بررسى و تحلیل اصول و مفاهیم توسعه پایدار شهرى از منظرى پدیدار شناختى است. از این رو با تکیه بر روشى توصیفى/ تحلیلى و با استفاده از تکنیک »مطالعات کتابخانها ى «، اصول پایها ى توسعه پایدار در بستر مفاهیم پایه اى پدیدارشناسى چون  »بازگشت به خود اشیاء »، « سکنى گزینى »، « فضاى زیسته »، « حس مکان »، « معنى « و ... مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. از مهمترین نتایج این مطالعه مى توان به ضرورت توجه به حیات انسانى به عنوان شبکه اى تودرتو، ظریف و پیچیده از ارتباط هاى واقعى و سمبولیک و شناخت این شبکه روابط با تکیه بر پارادایم هاى تحقیق کمّى و کیفى، اجتناب از تلقى »فضا « به عنوان یک فضاى صرفاً هندسى، مقاومت در مقابل بهینه سازى و توجه به مطلوبیت، انسانیت و اداره پذیرى اندازه هاى کوچک و در عین حال متمرکز به جاى رشد لجام گسیخته، ارتقاء شیوه های » تصمیم سازى « در سطوح گوناگون برنامه ریزى از طریق توجه به روابط انسان و محیط به شیوه ها ى دیالکتیکى و مشروعیت بخشیدن به حضور و مشارکت مردم در طرح هاى شهرى اشاره نمود.

عصر حاضر مى تواند نقطه عطف و آغاز دورها ى باشد که در آن مشارکت مردم در فرایند برنامه ریزى، تصمیم گیرى و آینده جامعه شهرى به سمتى سوق داده شود که در آن زمینه همیارى برنامه ریزان شهرو مردم در تهیه طرح ها و برنامه هاى توسعه شهرى فراهم آید. با توجه به این امر، در این مقاله پس از بررسى اجمالى نظریه هاى مشارکت، عملیاتى کردن آن ها از طریق معرفى تکنیک هاى رایج و روزآمد در کشورهاى پیشرو در امر مشارکت، مورد توجه قرار گرفته است؛ زیرا تبدیل دیدگاه ها و نظریه هاى مشارکتى در شهرسازى به روش ها و تکنیک هاى عملى، اهمیت ویژها ى دارد. تا زمانى که این نظریه ها عملیاتى نشده ا ند امکان تحقق آن ها وجود ندارد. علاوه بر این، با توجه به ملاحظات نهادى و قانونى مختلف در کشورهاى گوناگون، چگونگى استفاده از این روش ها نیز باید متناسب با ملاحظات فوق مورد توجه قرار گیرد. در ادامه، روند تهیه طرح ساماندهى بخشى از محله هشت شهردارى منطقه شش (محله امیرآباد  گلها) تهران با رویکرد مشارکت به اختصار آمده است. در این طرح سعى گردیده برخى از تکنیک هاى مشارکتى معرفى شده، با توجه به شرایط زمانى، مکانى و همچنین محدودیت هاى پیش رو، در عمل به کار گرفته شود. آنچه در این طرح اهمیت بیشترى داشته، طى کردن فرایندى صحیح و مشارکتى بوده است.