گردشگری فرهنگ

ادراک معنوی گردشگر از سفر در مسیر شناخت و جستجوی معنای زندگی، مقوله ای فرهنگی است که در ظرف فرهنگ پدیدار می شود و در نهایت نتیجه فرهنگی برای گردشگر به همراه خواهد داشت. فرهنگ نه به عنوان منبع، محصول و محل رجوع، بلکه خود ارزش تلقی می شود؛ ارزشی که فلسفه گردشگری، حرکت و ماهیت الهی انسانی را معنا بخشیده، دریافت های وی از عالم را تفسیر نموده و خلقت هستی را محقق می گرداند. در این تحقیق که به شیوه کیفی و مبتنی بر توصیف و تحلیل انجام گرفته است، ادراک معنوی گردشگر به عنوان یکی از مهم ترین مقوله های دریافت و فهم انسانی، در بستر فرهنگ مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از این مطلب است که فرهنگ، زبان معنویت تلقی می شود، با معنویت عجین است و در بطن ادراک معنوی گردشگر از سفر رخ می نمایاند. شناخت عمیق تر به مفهوم فرهنگ در گردشگری نیازمند مفاهیمی است که این تأمل را محقق نماید. از سوی دیگر، گردشگری حرکت در اعماق فرهنگ است و در درون فرهنگ با درک گردشگر از خویشتن و هستی جریان می یابد. ماهیت معنوی و فرهنگی حرکت گردشگر، مبتنی بر مؤلفه های پیش فرض گردشگر، حقیقت باطنی، حقیقت ظاهری و کنش گردشگر در ظرف فرهنگی توصیف می شود، با فرهنگ پیوند خورده است و در نهایت منجر به ادراک معنوی می شود.

مناظر آیینی یکی از اصلی ترین ارکان گردشگری فرهنگی در کشورهاست که سالانه مخاطبان زیادی را به خود اختصاص می دهند. معمولاً فضاهای آیینی به واسطه حضور شخص تدفین شده در آن، یا نماد الوهیت بودن و یا اسطوره و داستانی که در ساخت بنای آن استفاده شده و یا حتی قرارگیری مضامین طبیعی در کنار هم، همیشه برای مخاطبان جذاب و خاص بوده است. از آنجاکه فعل گردشگری به سفرکردن و نقل مکان جهت اکتشاف مسائل و پدیده های نو می پردازد، بررسی مناظر آیینی که مناظری چند عملکری هستند و علاوه بر ارضاکردن ذهنیات مردم در حوزه معنویات و خاطره سازی از محیط، به عینیات و مسائل اجتماعی و اقتصادی اشاره دارند، ضرورتی انکارناپذیر است. لذا برای درک بهتر این موضوع نمونه موردی امامزاده محسن واقع در شهر همدان جهت بازخوانی نقش منظر آیینی در توسعه گردشگری انتخاب شده است. در این پژوهش فرض بر این است که این امامزاده به علت داشتن ویژگی هایی نظیر «تکرارپذیری در زمان و مکان مقدس«، «نماد و استعاره» و «کنش های اجتماعی» منظر آیینی محسوب می شود که با قرارگیری در طبیعت بکر و همچنین مقدس بودن بنای آن (قبل و بعد از اسلام) و حضور فعالیت های اجتماعی و اقتصادی، مجموعه ای چندعملکردی محسوب می شود و پتانسیل جذب گردشگر و توسعه گردشگری در آن به وفور دیده می شود. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و بر پایه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای از متون و اسناد قدیمی و همچنین بازدید میدانی از سایت امامزاده گردآوری شده است.

بافت تاریخی به مثابه مکانی با کالبدی تاریخی و محوطه میراثی در شهرها شناخته می شود و سالانه گردشگران زیادی به بافت های تاریخی شهرها سفر می کنند و در کشورهای در حال توسعه مثل ایران مکان های مهمی جهت جذب گردشگر محسوب می شوند. عنوان بافت قدیم شیراز از زمان رضاشاه در اسناد مربوط به توسعه شهر و تخریب بافت قدیم با نوسازی های دوران پهلوی اول باب شد که هم اکنون با عنوان محدوده تاریخی شناخته می شود. تغییرات بنیادین در ساختار شهرهای سنتی منجر به فرسودگی این بافت ها شده و جمعیت ساکن در بافت قدیم شیراز به عنوان نمونه در این تحقیق، به بافت اطراف مهاجرت کردند. از طرفی طبق تعاریف سازمان جهانی یونسکو، گردشگر فرهنگی با هدف آشنایی با فرهنگ جامعه میزبان عازم مقصد می شود. با مهاجرت پذیری بافت تاریخی شهرها و تغییر اساسی در ساختار جمعیتی، آیا میراث فرهنگی ناملموس بافت، که به عنوان مثال در بافت تاریخی شهر شیراز حدود هزارسال هویت فرهنگی آن را شکل داده است، به حیات خود ادمه می دهد؟ نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که از دوره پهلوی اول تا کنون اقدامات صورت گرفته در بافت تاریخی شیراز در قالب حفاظت و توسعه منجر به تحول در ساختار جمعیتی بافت تاریخی و در نتیجه تغییر اساسی در «میراث فرهنگی ناملموس» بافت شده است و هم اکنون بافت تاریخی شیراز به استثنای بازار، علی رغم برخورداری از پتانسیل برای توسعه گردشگری فرهنگی، مکان بازنمایی هویت فرهنگی شهر شیراز نیست و به مثابه موزه هنرهای بصری است که گردشگران از بخشی از «میراث ملموس» به جای مانده از گذشته بازدید می کنند.

جهانی شدن و  ارتباط آن با گردشگری پدیده ای است که امروزه در محافل علمی خصوصاً گردشگری توجه ها را به خود جلب کرده است. اگرچه این پدیده درگذشته نیز وجود داشته ولی در عصر کنونی به دلیل تغییرات سریع و رشد تکنولوژی و فناوری های ارتباطی، رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. اهداف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی پیشران های کلیدی رفتار گردشگران در ایران، در پارادایم جهانی شدن و توسعه پایدار است. روش تحقیق از نظر نوع، ترکیبی (کیفی-کمی)، و ازلحاظ هدف، کاربردی است. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه خبرگان در راستای مصاحبه ساختاریافته استفاده شده است که با استفاده از روش گلوله برفی حجم نمونه 45 نفر انتخاب شد. بازه زمانی جمع آوری داده ها خردادماه تا آبان ماه 1398 بود و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آینده پژوهی به کمک نرم افزار میک مک استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که: 1- بعد فناوری (تکنولوژیکی)، 2- بعد اقتصادی، 3- بعد سیاسی به ترتیب اولویت های ذکرشده، کلیدی ترین پیشران های گردشگری توسعه پایدار در ایران با تأکید بر جهانی شدن است. در ادامه تحلیل های صورت گرفته نتایج بیانگر آن است که جهانی شدن با گردشگری رابطه معنادار و مثبتی دارد و میزان این تأثیرات در راستای ابعاد توسعه پایدار (سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اکولوژی، فناوری) در شکل گیری رفتار گردشگر مؤثر است.

برای شناخت فرهنگ جامعه میزبان می توان از موسیقی نواحی که شباهت بسیاری با فرهنگ آن جامعه دارد سود جست. جذب گردشگر براساس موسیقی محلی با توجه به تنوع قومی در ایران راهکار مناسبی به نظر می رسد اما آنطور که شایسته بوده به آن توجه نشده است. مسئله مورد توجه پژوهش این است که چگونه موسیقی محلی ایران در جذب گردشگران فرهنگی می تواند ثمربخش باشد. این تحقیق با استفاده از روش تئوری زمینه ای ساختارگرا به مطالعه این نوع موسیقی با توجه به جذب گردشگران فرهنگی می پردازد. جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه، مشاهده روی خط و جمع آوری مدارک و متون در چارچوب روش تئوری زمینه ای و به وسیله نمونه گیری هدفمند گردآوری شده است. روش نمونه گیری نظری به صورت غیر تصادفی و انتخاب نمونه ها هم سوی هدف پژوهش بوده است. تعداد نمونه ها از ابتدا مشخص نبوده و حین تحلیل داده ها ادامه یافت تا به اشباع نظری رسید. در این راستا از متخصصان موسیقی نواحی ایران و گردشگری مصاحبه به عمل آمده است. داده هایی که از مصاحبه با متخصصان و نخبگان به دست آمد با استفاده از نرم افزار «ان ویو» کد گذاری (باز،محوری و انتخابی) صورت پذیرفت و 37 مفهوم و 6 مقوله خارج شد و «بدل شدن به جاذبه فرهنگی» مقوله مرکزی شد و در نهایت با مدل پارادایمی، تئوری خودبینانه ارائه شد. «ناآگاهی» و «شناخت و مشکلات زیرساختی» از عوامل مداخله گر هستند. طراحی رویدادهایی با محوریت موسیقی محلی، جشنواره های مشترک با دیگر کشورهایی که دارای زبان مشترک هم هستند  به دلیل شباهت های فرهنگی، اجرای موسیقی نواحی در مکان های عمومی و طراحی کردن بسته های سفر با رویکرد موسیقی نواحی از روش های توسعه گردشگری موسیقی است.

درک واکنش های رفتاری بازدیدکنندگان برای مدیران بازاریابی در صنعت گردشگری بسیار بااهمیت است. مقاله حاضر تأثیر عوامل بازاریابی داستان سرایی و درگیری و مشغولیت سفر را بر تمایل و قصد رفتاری گردشگر در انتخاب یک مقصد گردشگری (خراسان رضوی) بررسی کرده است. برای پاسخ به این سؤال، از روش پژوهش پدیدارشناسی و با رویکرد کیفی استفاده شده است. روش نمونه گیری از نوع گلوله برفی و هدفمند بوده و در مجموع با انجام 12 مصاحبه با اساتید و متخصصان حوزه های مدیریت بازاریابی، بازاریابی توریسم و فرهنگ و ادبیات خراسان رضوی، مرحله اشباع نظری حاصل شد. برای تحلیل مصاحبه ها، از روش های کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهد داستان های مذهبی، حماسی، افسانه ای و تاریخی نقش اساسی در شکل دهی باورها، نگرش ها و قصد رفتاری گردشگر در بازدید از خراسان رضوی دارند. نهایتاً نتایج حاصله از پژوهش با مطالعات گذشته مورد مقایسه قرار گرفته و الگوی پیشنهادی ارائه شده است.